Kennistoets SIV
Verpleegkundig leiderschap
Het samen met collega’s van eigen en andere disciplines én met patiënten en familie werken aan
waardevolle zorg, passend bij de situatie.
Verpleegkundig leiderschap wordt gevormd door:
- Een grote mate van bewustzijn van (het effect van) de eigen professionele rol te midden van
andere rollen (en andere rollen kennen en herkennen);
- Het stellen van reflectieve en onderzoekende vragen;
- Het gebruiken van evidence based practice;
- Als rolmodel verschil te maken voor uitkomsten van patiënten, collega-medewerkers,
zorgorganisatie en maatschappij.
Een gemeenschappelijk uitgangspunt over verpleegkundig leiderschap is de vakinhoudelijk expertise
(leiderschap). Hierbij zijn de volgende onderdelen essentieel: belangen en waarden van cliënt voorop
stellen, veiligheid en kwaliteit van zorg verbeteren, EBP toepassen, collega’s in nieuwe
ontwikkelingen meenemen.
Verpleegkundig leiderschap volgens het kernbegrip van de canmeds rol organisator:
Het initiatief nemen in het voeren van regie over eigen vakgebied vanuit een ondernemende,
coachende en resultaatgerichte houding.
De bijbehorende competentie: de verpleegkundige toont leiderschap in het verpleegkundig handelen
en in de samenwerking met anderen en weegt de verschillende belangen waarbij het belang van de
zorgvrager voorop staat.
Voorbeelden van attitude zijn:
- Komt te allen tijde daar waar nodig op voor de zorgvrager en diens informele netwerk
- Is rolmodel voor (aankomend) verpleegkundigen en stuurt collega’s aan.
Verpleegkundig leiderschap gaat over informeel leiderschap, en niet formeel (hiërarchisch)
leiderschap. Informeel leiderschap gaat over inspireren, motiveren en begeleiden van mensen om
een gezamenlijk doel te behalen. Het team accepteert jouw leiding. Je doet op het juiste moment de
juiste dingen. Bijvoorbeeld: tijdig andere disciplines inschakelen.
Verpleegkundig leiderschap kan je op verschillende niveaus laten zien. Als eerste plaats als individu
binnen een team of met de samenwerking tussen andere disciplines. Als tweede als organisatie, het
verpleegkundige adviesraad (VAR). En tot slot, verpleegkundig leiderschap op regionaal en landelijk
niveau, dus buiten de organisatie.
Rolmodellen van verpleegkundig leiderschap:
Florence Nightingale: grondlegger van de verpleegkunde. De dag van de verpleging is aan haar te
danken.
Marieke Schuurmans: zet zich vele jaren in voor de wetenschap en cliënten in de zorg. Momenteel is
zij adviseur van de minister van VWS.
Teun Toubes: creëert geluksmomenten voor dementerende mensen.
De 7 eigenschappen van Covey, van effectief leiderschap
Volgens Covey is effectief leidinggeven aan veranderen een kwestie van een drietrapsraket.
,De eerste trap bestaat uit drie eigenschappen die gericht zijn op persoonlijke en individuele
ontwikkeling. Ze zorgen ervoor dat je je als persoon onafhankelijk leert op te stellen. De drie
daaropvolgende eigenschappen gaan over effectief samenwerken en vormen de tweede trap. De
zevende eigenschap gaat over het ontwikkelen
en onderhouden van de overige zes
eigenschappen. Deze eigenschap vormt de
derde trap, samen met de achtste eigenschap:
het vermogen van mensen om volgens hun
volledige potentie te leven en om anderen te
inspireren om hetzelfde te doen.
De eerste trap: basis voor
onafhankelijkheid
Mensen die onafhankelijk zijn, kiezen hun
eigen doel. Onafhankelijke mensen handelen
vanuit hun eigen kern en laten zich niet zozeer
beïnvloeden door wat anderen doen. Zij
nemen het initiatief, koersen doelbewust op
eigen doelen af en stellen prioriteiten.
Onafhankelijke mensen houden zaken bij
zichzelf en geven geen andere factoren de
schuld. Volgens Covey bepaalt men het leven hoofdzakelijk zelf en niet zozeer genetische (‘het zit in
mijn genen’), psychologische (‘het komt door mijn opvoeding’) of sociale factoren (‘het is de schuld
van de anderen’). Het bereiken van onafhankelijkheid omschrijft Covey als een ‘overwinning op
jezelf’. Wat moet men doen om onafhankelijk te worden:
- Eigenschap 1: wees proactief
Proactief zijn is meer dan initiatief nemen. Proactieve
mensen nemen initiatief om gebeurtenissen te
beïnvloeden waarop ze invloed kunnen hebben. Veel
mensen wachten of schuiven hun verantwoordelijkheid
graag af op externe gebeurtenissen of op anderen.
Proactieve mensen richten zich vooral op hun eigen
gedrag en hun eigen gedachten. Essentieel is hierbij de
beïnvloedbaarheid van dingen. Covey spreekt van een
cirkel van betrokkenheid en een cirkel van invloed. In de
buitenste cirkel bevinden zich dingen die we niet kunnen
beïnvloeden, zoals 'de wereld', onze opvoeding, onze
afkomst en het verleden. Over dingen die we niet
kunnen beïnvloeden moeten we ons volgens Covey niet
druk maken. We moeten ons alleen richten op de binnenste cirkel: wat we wél kunnen beïnvloeden.
Minstens even belangrijk daarbij is het volgende: we kunnen natuurlijk geen invloed uitoefenen op
alles wat ons gebeurt. Maar wat we wel kunnen is bepalen hoe we zelf reageren op dingen die ons
gebeuren. Tussen ‘stimulus’ en ‘respons’ zit altijd een ruimte, waarin we zelf onze respons kunnen
bepalen.
- Eigenschap 2: begin met het eind in gedachten
"Bepaal je eigen lot, of iemand anders doet het voor je". Hoe richt je je leven, je team of je
organisatie in? Leef je van dag tot dag of stel je duidelijke doelen en bepaal je je eigen toekomst?
Effectieve mensen en teams werken van 'achter naar voren'. Zij hebben principes en een visie over
wat zij willen bereiken. Zo bepalen zij hun eigen toekomst.
- Eigenschap 3: belangrijke zaken eerst
, "Stel prioriteiten". Laat de belangrijkste dingen niet de dupe worden van allerlei urgente, maar
onbelangrijke dingen. Deze eigenschap wortelt in het principe van integriteit en heeft betrekking op
het doelgericht kunnen handelen. Effectieve mensen besteden hun tijd vooral aan zaken die
belangrijk zijn. Ze laten zich niet leiden door de waan van de dag, maar plannen zelf hun leven.
De tweede trap: basis voor wederzijdse afhankelijkheid
Om op zinvolle wijze met anderen samen te werken is wederom een overwinning nodig, nu niet op
jezelf, maar op je omgeving. Daarbij horende eigenschappen:
- Eigenschap 4: denk in termen van winnen-winnen
Om effectief te kunnen samenwerken, moet men niet denken in termen van concurrentie (‘winnen-
verliezen’), maar in termen van winnen-winnen. Aan de basis van deze vierde eigenschap staat
volgens Covey het denken in termen van overvloed. Veel mensen denken in termen van schaarste; ze
hebben weinig zelfvertrouwen en denken dat er niet genoeg voor hen zal zijn. Covey stelt hier
tegenover dat van de mooiste dingen in het leven – zoals liefde, aandacht en geluk – genoeg is voor
iedereen. Wees niet bang om andere mensen evenveel te gunnen als jezelf.
- Eigenschap 5: eerst begrijpen, dan begrepen worden
Wederzijds begrip, daar gaat het om. Pas als we echt luisteren, zullen we anderen begrijpen. Volgens
Covey komen bijna alle problemen voort uit gebrekkige communicatie. En dan met name uit ons
onvermogen om echt, met inlevingsvermogen te luisteren naar de ander, zonder dat we meteen zelf
willen reageren. De mogelijkheid om zelf te spreken en begrepen te worden, komt vervolgens
vanzelf. Veel leiders zijn echter niet in staat om te luisteren: “ze zijn te vol van zichzelf en luisteren
niet. Ze moeten meer tijd besteden aan het luisteren en aan het toelichten van de achtergronden
van hun acties.” Indien we elkaar werkelijk begrijpen, zullen we creatiever worden in het oplossen
van gezamenlijke problemen.
- Eigenschap 6: synergie
Synergie is het vanuit creatieve samenwerking kiezen voor de derde weg: niet mijn of jouw manier,
maar een derde en betere manier. Het gaat om het respecteren en waarderen van verschillen. Om
de intentie om onderlinge verschillen te overwinnen door het zoeken naar oplossingen die recht
doen aan ieders wensen. Een synergetisch team is een team waarin mensen elkaar aanvullen en
waarin het geheel meer is dan de som der delen.
De derde trap: basis voor permanent leren en inspireren
Onafhankelijkheid en wederzijdse afhankelijkheid worden gecompleteerd door de derde rakettrap:
blijven leren en verbeteren en het vermogen om mensen te inspireren en om anderen tot het vinden
van hun inspiratiebronnen aan te zetten.
- Eigenschap 7: hou de zaag scherp – continue verbetering
Deze eigenschap gaat over de continue vernieuwing met betrekking tot de vier dimensies van ons
leven: fysiek, mentaal, emotioneel en spiritueel.
- Eigenschap 8: leef vanuit je kracht en leer anderen inspireren
Zelfmanagement
Kan uitleggen wat onder zelfmanagement en gezondheidsvaardigheden wordt verstaan en
wat de relatie is tussen deze begrippen
Gezondheidsvaardigheden zijn vaardigheden van mensen om informatie over gezondheid te
verkrijgen, te begrijpen, te beoordelen en te gebruiken bij het nemen van gezondheidsgerelateerde
beslissingen.
Zelfmanagement is op verschillende manieren te benaderen. Corbin & strauss (1998) bijvoorbeeld,
beschrijven zelfmanagement vanuit drie verschijningsvormen. Zij onderscheiden medisch
management, emotioneel management en rolmanagement.
