Hoofdstuk 3:
3.1 Republiek & overzee
● 17e eeuw: oprichting republiek der 7 verenigde nederlanden, strijd tegen Spanje
(80jarige oorlog) voor onafhankelijkheid + tegen onderdrukking van het
protestantisme. economie bloeit door handel.
● Republiek wilde oorlog ver van land op zee voeren. 12 jarig bestand =
wapenstilstand waarin republiek zich ontwikkelt als grootmacht. Zeestukken tonen
vloten in actie, zijn populair bij particulieren en stadsbestuurders -> kunstenaars gaan
zich specialiseren in dit genre.
Geuzenliederen = meezingbare liederen over historische gebeurtenissen die heldendaden
verheerlijken & vijand bespotten; zijn nationalistisch.
● einde oorlog: vrede van munster. schuttersstukken = genre met portretten van
schutterijen. schutters verdedigden eerst de stad maar kregen later meer sociale
functie -> lidmaatschap was vooral voor rijken
kenmerken barok: blikrichtingen bepalen aandachtspunt, diagonale lijnen, clair-obscur,
gedetailleerde stofuitdrukking. typisch NL = geen religieus thema, maar iets wereldlijks.
Wetenschap & kunst
● 17e eeuw NL: handel, kunst & wetenschap bloeit. Veel tolerantie voor nieuwe ideeën.
Verschillende wereldbeelden liepen door elkaar: religie & wetenschap. Descartes
(filosoof) zei: kennis krijg je door na te denken, niet door traditie te bestuderen.
● wetenschap op grond van experiment & waarneming staat centraal. Schilders gaan
planten & dieren bestuderen en nauwkeurig schilderen -> dit is een eerbetoon aan
wetenschap & de ‘goddelijke’ natuur.
● Veel overzeese handel -> rijke nederlanders gaan verzamelen, stellen verzamelingen
tentoon in rariteitenkabinetten (kasten/kamers om te laten zien dat je een ‘man van
de wereld’ bent). Deze waren te bekijken tegen betaling. Ze dragen bij aan
medische/natuurwetenschappen: men leert namelijk door waarneming ipv tekst
Handel met oost
● Oprichting VOC: handel met azië (zijde, thee, specerijen, porselein) ->
portretschilders gaan mee op handelsreizen en leggen vast wat ze zien. Op batavia
(knooppunt aziatische handel) wonen verschillende volken -> er ontstaat een mengcultuur
met veel gemixte huwelijken. bij kooplieden & bestuurders is het populair om je af te beelden
met bedienden om gezag te weergeven.
● oosterse voorwerpen & schilderijen worden populair in NL; grote vraag naar chinees
porselein -> imitatieporselein gecreëerd in delft (Nederlands aardewerk met chinees
uiterlijk): delfts blauw. willem III geeft opdracht tot maken van delfts blauwe
bloempiramides.
● stillevens met Aziatische invloeden (porselein, schelpen kruiden) lijken realistische
voorstellingen maar hebben dieperliggende betekenis. bederfelijke eten (oesters)
symboliseren eindigheid van het leven: alles wat leeft, sterft. de aardse welvaart zou
niet opwegen tegen het eeuwige hemelse geluk. deze boodschap is te zien in
vanitasstillevens, met schedels, kaarsen, muziekinstrumenten, zandlopers & boeken
als symbool voor vergankelijkheid.
Handel met west
, oprichting WIC -> kaapt vijandelijke schepen & verovert gebieden in amerika & west afrika ->
driehoekshandel ontstaat.
● goede kaarten nodig voor handelsexpedities -> amsterdam wordt een knooppunt van
informatie met cartografen met actuele kennis: firma Blaeu. atlassen dienen
wetenschappelijk doel maar zijn ook om mee te pronken (erg duur!)
● johan maurits laat forten & Mauritsstad met paleis bouwen in brazilië, laat
wetenschappers & kunstenaars komen om kolonie in kaart te brengen -> landschap
wordt zelfstandig genre & erg populair. kenmerken; lage horizons, wolken
3.2 Stad & burgerij
burgers & bestuurders beïnvloeden kunst; bepalen muziek- & theatercultuur.
Schouwburgbestuurders stimuleren toneelschrijvers nieuwe NL historische stukken te
schrijven. bestuurders van Amsterdam laten nieuw stadhuis bouwen; willen macht & belang
van vrede weergeven. nationale geschiedenis wordt binnen weergeven.
● jacob van campen = architect stadshuis, maakt ontwerp volgens hollands classicisme
(stijl die teruggrijpt naar klassieke oudheid & italiaanse renaissance om status te
vergroten). kenmerken; natuursteen, symmetrie, geometrische vormen -> sobere &
deftige look
van campen volgt regels van vitruvius; de basis van architectuur = schoonheid, functionaliteit
& stevigheid -> terug te zien in slimme indeling van zalen, grote blokken natuursteen,
hardstenen gevels & guldensnede.
● stadhuis werd versierd met beeldhouwwerken. op timpaan -> stedenmaagd
afgebeeld, vrouw als personificatie van Amsterdam met keizerskroon en olijftak ->
symbool voor vrede
hart van het stadhuis = burgerzaal. amsterdammers beschouwden hun stad als centrum van
het universum. boven de 4 ingangen zijn de 4 elementen afgebeeld.
burgerij & portretkunst
bestuurders hebben aanzien, willen zich vereeuwigen in portretten -> belangrijke
inkomstenbron voor schilders
● rembrandt krijgt opdr van schuttersgilde om 2 leiders & hun manschappen te
schilderen; de nachtwacht -> levendig schilderij want je ziet veel actie, het is een
momentopname, de opstelling & blikrichtingen zijn dynamisch. Toch is er eenheid
door evenwijdige lijnen. ook is er veel diepte te zien door clair-obscur
zorgvoorzieningen voor ouderen/armen werden betaald door rijken. Deze besturen werd
gezien als erebaan -> bestuur liet zich graag afbeelden in regentenstukken.
gildes = genootschappen die de rechten & belangen van aangesloten kunstenaars
beschermden, vooral voor mannen, toch komt judith leyster erbij. zij wordt meesterschilder.
maakt vooral genrestukken (dagelijks leven) en portretten.
kerk & schouwburg
orgelmuziek werd afgekeurd door dominees; past niet bij ernst van kerkdienst. buiten
diensten om organiseren stadsbestuurders orgelconcerten in kerk. kerk & theater hebben
maatschappelijke functie; bewaren orde.
● Reformatie -> protestanten scheiden af van katholieke kerk -> keren terug naar kern
van geloof, gods woord -> geen niet-bijbelse rituelen/symbolen -> sobere, lege
kerken.
