Samenvatting: Handboek Public Affairs – Frans van Drimmelen
Een open boek over belangenbehartiging en lobbyen
Inleiding – public affairs
Publicaffairsprofessionals worden met veel verschillende titels aangeduid: woordvoerder,
publicrelationadviseur, regulatory affairs advisor, lobbyist of spindoctor. Dit toont aan dat het vak
door buitenstaanders niet onder één noemer valt te vangen.
Public affairs is een jonge term van het vak belangenbehartiging, die pas na de Tweede Wereldoorlog
wordt gebruikt. Publicaffairsactiviteiten werden tot in de jaren negentig van de vorige eeuw vooral
toegeschreven aan commerciële ondernemingen. Hun activiteiten waren gericht op beïnvloeding van
bestuurlijke en politieke besluitvorming. Tegenwoordig wordt over de hele wereld public affairs veel
breder beoefend en beschreven. Hierbij worden ook maatschappij en burgers betrokken en wordt
door politici en ambtenaren gesignaleerd dat public affairs ook probeert de politieke en bestuurlijke
agenda mede vorm te geven.
Het vak public affairs is een communicatiediscipline – heel specifiek binnen het geheel van corporate
communicatie, met een speciale doelgroep en een aantal specifieke middelen – die werd en wordt
beïnvloed door factoren die bestudeerd worden in een aantal andere wetenschappen, waaronder
filosofie, politicologie, bestuurskunde en sociologie.
DEFINITIE:
Public affairs is professionele en transparante belangenbehartiging waarbij de eigen organisatie
doorlopend wordt betrokken bij politieke en maatschappelijke besluitvormingsprocessen.
Het vak heeft een bijzondere doelgroep: ambtenaren, politici en maatschappelijke organisaties.
Positie
Public affairs (=PA) kan behulpzaam zijn op het moment dat er wet- of regelgeving aankomt die niet
of juist wel bevalt, of de mogelijkheid om juist bij de besluitvormers een onderwerp op de politieke
of maatschappelijke agenda te zetten. Of om bijvoorbeeld fondsen te werven (subsidies) of
misschien wel commerciële opdrachten. Een laatste reden zou kunnen zijn om het binnenhalen van
speciale projecten (verkozen worden tot cultuurstad van EU of het organiseren van de Olympische
spelen).
We zien dat ondernemingen, non-gouvernementele organisaties en overheidsorganisaties aan PA
doen uit marketingoverwegingen: door goede relaties te onderhouden en politiek-bestuurlijke en
maatschappelijke organisaties staan ze goed bekend, wat naamsbekendheid oplevert bij tal van
opinieleiders. Deze redenen hebben te maken met het vestigen van een goede reputatie en positie in
politiek-bestuurlijke kringen en bij maatschappelijke organisaties.
Voor alle organisaties geldt dus dat ze aan PA doen omdat het resultaat oplevert: in beleid, geld,
projecten of aanzien.
PA werkzaamheden binnen een organisatie bestaan vaak voor meer dan tweederde uit het binnen
de organisatie managen van maatschappelijke issues.
Lobbyen
PA wordt vaak als synoniem gezien voor lobbyen. Dit is gedeeltelijk juist. Lobbyen is een middel in de
PA, een PA-activiteit. Lobbyen is slechts een onderdeel van het gehele domein van de PA.
,Spinnen
Spinnen wordt vaak als synoniem voor lobbyen en/of PA gebruikt. Spindoctoring betekent: de
waarheid zo brengen dat je haar spint: verdraait op een manier die voor jou het voordeligst is. Niet
alle PA professionals willen op die manier werken. Een spindoctor is iemand die wordt ingehuurd
door bedrijven, instanties of politici en ervoor zorgt dat zijn werkgever zo positief mogelijk in het
nieuws komt. De (social) media spelen een belangrijke rol bij spinnen.
SPINNEN = Het is dus het beïnvloeden van meningen en sentimenten van een aantal grote spelers in
het publieke en politieke domein door het verspreiden van geruchten en verhalen.
Public affairs en transparantie
PA dient vanzelfsprekend transparant te zijn. Dat wil niet zeggen dat PA op straat hoeft te liggen. Het
gaat erom dat duidelijk is wat de doelen zijn van de PA-activiteiten en de lobby en wie de afzender is
van de boodschap. Ook achteraf moet er verantwoording worden afgelegd door diegenen die
besluiten nemen. Dat is ook een vorm van transparantie.
Er mag achter gesloten deuren een compromis of dergelijk worden gesmeed, maar als achteraf maar
verantwoording wordt afgelegd.
PA-professionals verdiepen zich in de processen en procedures van besluitvorming en beïnvloeding,
en helpen daarmee hun werkgever of opdrachtgever de weg te vinden in de overheidssystemen.
1. Public affairs: een beknopte geschiedenis
De eerste wet rondom lobbyen werd in 1938 vastgelegd: de Foreign Agents Registration Act. Doel
van de wet was de lobby van nazigroeperingen en andere subversieve groeperingen aan banden te
leggen.
De laatste twintig jaar heeft PA als vakgebied (inter)nationaal een enorme groei doorgemaakt.
Waarom PA?
Interessant is het om te zien dat in Nederland de eerste PA professionals, de solliciteurs, door
provincies en landsdelen waren aangesteld. Vervolgens zijn ondernemingen, vakbonden maar ook
maatschappelijke organisaties en andere overheidsorganisaties in de loop der eeuwen zich steeds
meer bewust gaan bezighouden met belangenbehartiging.
Door de behartiging van belangen te professionaliseren in PA, kan de belangenbehartiging
effectiever en efficiënter zijn. Effectiever omdat door gestructureerd en planmatig te werk te gaan de
kans op resultaat groter is. Efficiënter omdat door strategisch planmatig te werken activiteiten die
niet toewerken naar het gestelde doel, kunnen vervallen.
Uit ervaring komen de volgende redenen voor intensiever PA activiteiten het meest voor:
1. De wens om meer beleidsruimte.
Wanneer het gevoel ontstaat dat men beperkt wordt door bijvoorbeeld landelijke
regels. Vaak wordt er gestreefd naar wetswijzigingen en gaat het niet zozeer om geld.
2. De wenst om financiële ondersteuning.
Daarbij gaat het om verkrijgen van subsidies en bijdragen voor activiteiten die vaak
ook het algemeen belang dienen.
3. De wens om een speciaal project binnen te halen.
Denk hierbij om als land of stad de Olympische Spelen binnen te halen bijvoorbeeld.
4. De wens om de reputatie en positionering van de eigen organisatie te versterken.
Veel organisaties weten dat als ze goede contacten onderhouden met de overheid
en voor hen relevante personen en maatschappelijke organisaties het eenvoudiger
is om bij eventuele problemen contact te leggen met ambtenaren en politici om de
eigen reputatie te beschermen.
,2. De professional: zijn taken en zijn beroepsgroep
Politici en ambtenaren zijn constant op zoek naar legitimiteit en draagvlak en PA draagt hieraan bij.
De essentiële voorwaarde is dat de PA-professional volledig transparant en integer handelt. Om dit
te waarborgen is er een gedragscode opgesteld door de Beroepsvereniging voor Public Affairs
(BVPA).
Niet iedereen die lobbyt is een lobbyist of PA-professional. Om een afbakening te maken en een
beeld te krijgen van de mensen die zich bewegen op het terrein van PA, zetten we een paar typen
PA-professionals uiteen en analyseren we hun werkzaamheden.
- In het algemeen zijn PA-professionals personen die zich beroepsmatig en voor minimaal de
helft van de werkweek bezighouden met PA en dit ook als zodanig noemen. Het urencriterium wordt
door de BVPA gehanteerd als voorwaarde voor het lidmaatschap van de beroepsorganisatie. PA-
professionals organiseren de PA-activiteiten binnen hun organisatie, onderhouden externe
contacten, maar doen niet noodzakelijkerwijs de lobby. De PA-professional laat lobbyen vaak over
aan zijn bestuurders, maar ondersteunt hen daarbij door hen te voorzien van informatie, netwerken
en mogelijke strategieën.
Naast PA-professionals zijn er consultants die extern advies geven als zelfstandige of vanuit
gespecialiseerde adviesbureaus.
Kenmerken taken van de PA-professional
- Strategievorming
- De omgeving in kaart brengen
Als onderbouwing van de PA strategie brengen PA-professionals alle belangrijkste stakeholders in
beeld. Het gaat om organisaties waarmee kan worden samengewerkt, maar natuurlijk ook om
tegenstanders en uiteindelijk eenieder die zich bezighoudt met het besluitvormingsproces of
daarvoor bruikbare kennis heeft.
- Informatie verzamelen en analyseren
Een van de meest essentiële werkzaamheden is het vergaren, bijhouden en analyseren van
informatie. Omdat het vaak om complexe en omvangrijke hoeveelheden informatie gaat, maken veel
professionals gebruik van betaalde digitale monitoringsystemen. Een van de bekendste systemen is
Haagse Kennis.
- Intern management
De PA-professional vertaald de informatie en analyses naar de eigen organisatie of onderneming. Er
moet mandaat zijn vanuit het bestuur van de eigen onderneming of organisatie om het PA-proces te
faciliteren en de gekozen strategie uit te voeren.
- Kennis van procedures bijhouden
Je moet weten op welke momenten je als PA-professional invloed kan uitoefenen voor een effectieve
lobby.
- Netwerken
Vroeger was het netwerk het belangrijkste PA instrument, nu is dat de inhoud. Het is uiteraard wel
gemakkelijker wanneer er wel sprake is van een eigen netwerk. Het opbouwen van een
vertrouwensrelatie is het doel van netwerken. Dit betekend dat er een band wordt gecreëerd
voordat er een belang speelt.
Accountability
PA-professionals worden door hun eigen organisatie maar ook door de buitenwereld afgerekend op
hun resultaten en wijze van belangenbehartiging: de accountability. Het belang van het hebben van
een goede strategie voordat een lobby wordt gestart is daarom van groot. PA-professionals moeten
kunnen uitleggen waarom zij bepaalde keuzes hebben gemaakt in het ontwikkelen van een PA-plan
en in de uitvoering ervan. Doel hiervan is dat de professionals ook aanspreekbaar is voor superieuren
en opdrachtgevers, maar ook voor publiek en de media.
De decisional accountability (helt de gemaakte keuzes onderbouwen) is volgens de auteurs een
, aanvulling op de performative accountability, het vooraf en achteraf kunnen aantonen dat je het
goed gaat doen en hebt gedaan.
Een PA-professional kan niet garanderen dat een lobby succesvol zal zijn. De maximale belofte die
gedaan kan worden is dat iedereen die een besluit moet nemen op de hoogte is van de argumenten.
De Beroepsvereniging voor Public Affairs (BVPA)
Deze vereniging verenigt PA-professionals in Nederland. Op 20 juni 2002 formeel opgericht en kent
statuten die notarieel zijn vastgelegd. De BVPA is voortgekomen uit het virtuele PA-platform op
Prinsjesdag 1999.
Meerwaarde van de beroepsvereniging
Het is in de eerste plaats een ontmoetingsplek voor de PA-professionals. Daarnaast biedt de BVPA
gelegenheid voor educatie en ontwikkeling (lezingen en masterclasses). Om het jaar organiseert de
vereniging een congres om de eigen leden en mensen van buiten het vakgebied kennis te laten
maken met PA-professionals. Ook komt de BVPA op voor de belangen van de professionals. Ten
slotte zetten ze zich in voor meer transparantie rond belangenbehartiging.
Gedragscode van de beroepsvereniging voor PA
De BVPA hanteert een Handvest dat het vakgebied van PA beschrijft en een aantal principes en
regels verwoordt die leden van de beroepsvereniging als uitgangspunt onderschrijven bij hun
dagelijks werk.
Het Handsvest geldt als gedragscode voor alle leden.
Samenstelling van de beroepsgroep
Tegenwoordig is de beroepsgroep sterk uitgebreid, verjongd en werken bijna evenveel vrouwen als
mannen in het vak. De BVPA heeft bijna 700 leden. 40% is vrouw en 60% man.
3. Staatsrecht en bestuursrecht
Alleen door gedegen kennis van processen en procedures in het staatsrechtelijk bestel, en met name
van de bestuurlijke en politieke besluitvormingsprocessen, is de PA-professional in staat op tijd, bij
de juiste personen, met de juiste boodschap terecht te komen.
Hieronder wordt de regelgeving in Nederland besproken, maar eerst een uitleg van staatsrecht en
bestuursrecht:
Staatsrecht
Is dat deel van de rechtswetenschappen dat de organisatie van de staat regelt. Voorbeelden zijn de
bevoegdheidsverdeling tussen de overheidsorganen en de beperkingen van de
overheidsbevoegdheden zoals bepaald in de grondrechten. Maar ook de invloed van de burger op
het overheidsoptreden zoals onder andere vastgelegd in de Kieswet hoort daarbij.
Onder de staat wordt hier verstaan: de organisatie van een bepaalde gemeenschap van mensen,
woonachtig op een bepaald grondgebied onder gezag van een bepaalde overheid.
Bestuursrecht
Ook wel administratief recht genoemd, gaat het om de ordening van de relatie tussen het bestuur en
de burger. Daaronder valt de bescherming van de burger tegen de overheid, maar ook regelingen
over ruimtelijke ordening, onderwijs en sociale verzekeringen worden daartoe gerekend.
Wetgevingsproces
Wetten worden door de regering en het parlement gezamenlijk vastgesteld. Het initiatief voor
nieuwe wet- en regelgeving kan zowel door de regering als door de Tweede Kamer worden
genomen. De meeste initiatieven komen echter vanuit het Kabinet. Als het initiatief tot een wet bij
