Samenvatting voor het vak rechtspsychologie van de minor Forensische criminologie. Bevat alle hoorcolleges en werkgroepen. Tevens is de literatuur (Routes van het recht) samengevat: hoofdstuk1 t/m 3 en hoofdstuk 11 t/m 47.
Rechtspsychologie
Week 1
Hoorcollege 1 Inleiding
Haagse Kindermoorden:
Moord op onder andere Felicita Oostdam, zij is vermoord in 1994. Zij werd op weg naar school door een onbekende
man aangesproken en meegenomen. Zij passeerden het tankstation en werden geregistreerd door de camera bewaking.
Ook zijn er getuigen die haar gezien hebben achterop bij de man. Uiteindelijk wordt ze gevonden bij het spoor, overleden
door steekwonden. Er komt een uitgebreide Opsporing Verzocht aflevering waarna een aantal getuigen zich melden die
Felicita hebben gezien met de dader, er worden een aantal uiteenlopende beschrijvingen gegeven waardoor de politie
alsnog niet weet wie het gedaan kan hebben.
Wat men dan doet is in registers kijken, men vindt dan een moord uit 1980 van Maitrie Koeldiep die om het leven is
gebracht tijdens een schooluitje in Den Haag. Zij werd de dag erna gevonden in een soort hutje bij een werkplaats die
gebruikt werd door gemeenteambtenaren. Voor deze moord werd Harke Jager veroordeeld, hij werkte daar als
platsoenarbeider. De politie ondervroeg vervolgens de platsoenleider en vroeg wie de raarste man was, vervolgens werd
naar Harke verwezen. Vervolgens werd Harke verhoord, bij bekende echter wist hij niet eens of het kind nu een jongen
of een meisje was. Er zijn dus redenen om aan te nemen dat hij het niet gedaan heeft. Zo is hij willekeurig uit een aantal
mensen gekozen, en is hij langdurig verhoord voordat hij een bekentenis aflegde.
De politie ziet dus een gelijkenis tussen de moord op Felicita en de moord op Maitrie. Dit brengt ons tot de vraag of
men misdrijven wel telkens op dezelfde manier kan plegen. Het antwoord geeft de docent niet. Bovendien is de vraag
of de misdrijven überhaupt wel op elkaar lijken. Er zijn goede redenen om aan te nemen van niet. De verklaringen van
getuigen worden gewoon net zo gemaakt dat het lijkt alsof Harke Jager de dader is. Uiteindelijk wordt hij dus ook voor
deze moord veroordeeld. Hij zit nu nog steeds in de tbs. In de tbs zat hij met Koos Hertogs, dit is een Nederlandse
seriemoordenaar, die tijdens de moord op Maitrie Koeldiep vrij kwam uit de Scheveningse gevangenis. Er zijn redenen
om aan te nemen dat Koos Hertogs, waarvan men toen nog niet wist dat het een seriemoordenaar was, ook Maitrie
Koeldiep om het leven gebracht heeft.
Wat is rechtspsychologie?
Inhoud college:
- Beslissen
- Waarheidsvinding
- Rechtvaardigheid
- Alibi’s
- Forensisch-technisch onderzoek
Er wordt een voorbeeldcasus door de docent genoemd over een vrouw van 25 die bij de politie komt en stelt dat ze
tussen haar 10e en 16e is misbruikt door haar stiefvader. De vraag is nu; wat kun je met die verklaring? Helemaal niks,
je hebt namelijk maar één bewijsmiddel. Wat de politie dan vaak doet is zo’n slachtoffer doorsturen naar een psycholoog.
Vervolgens diagnosticeert de psycholoog dat er sprake is van PTSS. Je hebt nu dus twee bewijsmiddelen, echter zit hier
een verborgen circulaire redenering. Je komt dit tegen als je in de DSM-5 gaat kijken (beschrijving PTSS). De
psycholoog stelt PTSS vast door de verklaring van het slachtoffer zelf. Dit is een valide manier voor therapie, maar hier
wordt de verklaring van de psycholoog gebruikt ter validering van de verklaring van het slachtoffer.
Er is ook een situatie waarin er geen sprake is van een opsporingsonderzoek, bijv. de #metoo. Een ander voorbeeld is
Pastoor Schafraad, dit is de pastoor van de Koepelkerk. In zijn vroege jaren was hij broeder in een jongensinternaat, we
1
,kunnen redelijkerwijs aannemen dat daar seksueel misbruik plaatsvond. De vraag is nu of Pastoor Schafraad dit heeft
gedaan. Er zijn drie mannen die later aangifte tegen hem doen, maar aangezien het verjaard is komen zij terecht bij de
klachtencommissie van de kerk. Pastoor Schafraad ontkent stellig en nam een advocaat in handen. Docent werd als
getuigendeskundige ingehuurd. Hij zegt dat we niet weten of de verklaringen waar zijn. Er zijn een aantal punten waar
hij vraagtekens bij zet. Wat er nu verder in deze zaak gebeurde is dat één van de drie mannen zijn aanklacht introk en
zei dat hij het verzon om de andere twee te ondersteunen. De andere twee zetten hun verhaal door. De klachtencommissie
stelt dat de verklaringen van verdachten oprecht overkwamen maar ook de verklaring van Pastoor Schafraad. De
klachtencommissie staat dus bij gebrek aan politieonderzoek met volstrekt lege handen. In feite baseren ze hun beslissing
dus op niks.
Rechtspsychologie richt zich dus op twee dingen:
1. Gedrag van participanten in het recht
- Getuigen
- Herkenningen
- Verdachtenverklaringen
- Herinneringen
- Amnesie
- Invloed van drugs en alcohol op verklaringen
- Dadergedrag
- Geografische voorspellingen
- Politiegedrag
- Beslissingsgedrag
- Vaststellen of een aangifte vals is of niet
2. Psychologie van het recht
- Helpt straffen?
- Helpen rechtsregels?
- Hoe straffen rechters?
Rechtvaardigheid en beslissen
Rechtbank:
- Geformaliseerde interactie voor één specifiek doel
o Beslissing rechter over de zaak
- Verschillende doelen
o Maak rollen duidelijk
o Open communicatie
o Juiste procedure
o Respect
- Conflict van doelen
- Wat wil je bereiken?
o Ten eerste: genoeg en goede informatie voor het nemen van de beslissing
o Ten tweede: geef deelnemers de ruimte om hun doelen na te streven
- Partijen en verdachten zijn klanten van de rechter
Partijen en verdachten willen:
1. Rechtvaardigheid: dat iedereen krijgt wat hij wil
- Equity: het uitdelen van straffen en beloningen naar de mate waarin je dit verdient hebt
- Equality: gelijke dingen gelijk verdelen over mensen
- Need: mensen geven naar hun behoefte
2. Distributieve rechtvaardigheid: juiste beslissing
3. Procedurele rechtvaardigheid: juiste procedure
2
, ➢ ‘Procedural fairness is more important than distributive fairness in determing attitudes towards the
courts’
- Geen object maar actieve deelnemer
- Voice: verhaal van de verdachte
➢ ‘People feel usually more fairly treated when they had the opportunity to express their point of view’
- Voice versus efficiëntie
- Luisteren door anderen
Docent stelt dat het niet zozeer om rechtvaardigheid draait in de zin wat wij rechtvaardig vinden, maar wat wij niet
rechtvaardig vinden. Onrechtvaardigheid is een emotie.
Maar… Accusitoir systeem rechtvaardiger dan inquisitoir systeem? < over het algemeen wordt inquisitoir minder
rechtvaardig gevonden
Deelnemers:
- Secondaire traumatisering slachtoffers?
- Kinderen in de rechtbank?
- Verhoren in verhoorstudio
- Ter terechtzitting:
- Rechtbank is overweldigend
- Krijg je de waarheid uit een kind in zo’n situatie?
- Secundaire traumatisering slachtoffers?
- Civiele zaken: onderhandelen?
Maatschappijopvattingen
Montesquieu: De rechter moet niets anders doen dan de stem van de wet te zijn
Inquisitoir versus adversarial (first shoot then ask questions)
Vertrouwen in de overheid versus wantrouwen in de overheid
Zuilenmaatschappij versus unitaire maatschappij
Nederland is één van de weinige landen met een inquisitoir systeem die geen juryrechtspraak kent.
Rechtsverschillen:
- Andere bewijsregels
- Conviction intime versus conviction raisonée (NL: rechter moet overtuigd zijn en moet dit in zijn vonnis
uitleggen) versus jury
- Waarheidsvinding versus equility of arms
- De officier van justitie versus the prosecutor
- Dossier van OM versus pre-trial discovery
- Onafhankelijke getuige-deskundigen versus partisan experts
- Meervoudige kamer versus unus iudex
Cross examination:
Wigmore: “cross examination is ‘beyond any doubt the greatest legal engine ever invented for the discovery of truth.’”
Kwaliteit rechterlijke beslissing:
- Overtuiging
- Wettige bewijsmiddelen:
- De eigen waarnemingen van de rechter
3
, - De verklaring van verdachte
- Verklaring van getuigen
- Verklaring van deskundigen
- Documenten
➢ Feiten van algemene bekendheid behoeven geen bewijs
Sprake van meervoudige kamers, hoger beroep en legitimatie van de beslissing staat op schrift.
Leon Festinger: cognitieve dissonantie; men probeert dit te vermijden. Wij streven ernaar om in ons hoofd een cognitief
harmonieuze wereld te hebben, dingen die een tegenstrijdigheid vormen dienen opgelost te worden.
Heuristieken en beslisregels
Gerd Gigerenzer: we moeten voortdurend beslissingen nemen. Bijvoorbeeld ga ik het vak rechtspsychologie volgen?
We kunnen hierbij een heel ingewikkeld beslissingsmodel maken met allerlei voor- en nadelen, maar zo beslissen we
helemaal niet. We passen namelijk beslissingsheuristieken toe. We kunnen hierdoor snel en gemakkelijk beslissingen
nemen.
Daniel Kahneman:
- Systeem 1: (Gerd Gigerenzer versie) werkt snel en moeiteloos, het levert meestal goede beslissingen op. Ook
werkt het bij multitasking
➢ Wil je melk in je koffie? Je kunt hier ja of nee op zeggen, dit is een hele simpele beslissing.
- Systeem 2: Gaat langzaam, vergt inspanning en concentratie en vergt veel gegevens.
➢ Wat is 23 x 27? Dit is een ingewikkeld probleem, je moet hier langer over nadenken.
Moord op President Kennedy, hij is doodgeschoten door Harvey Oswald. Maar veel mensen denken; hoe kan dit nu
zo’n simpele halfgare man? Het kon toch niet zo zijn dat een grote gebeurtenis veroorzaakt wordt door een lulletje
rozenwater. Velen zijn er van overtuigd dat het een complot is, dit komt omdat we grote gebeurtenissen willen
toeschrijven aan grote oorzaken. Hetzelfde is gebeurt met de Twin Towers.
Er zijn verschillende heuristieken:
- Affectheuristiek: direct geleid door voorkeuren en afkeer
- Associatieheuristiek: overeenkomstigheid, samenhang in plaats en tijd (en dus causaliteit)
- Stereotypering: dit is heel efficiënt. Er spelen een aantal processen een rol:
- Plaatsen van dingen en mensen in categorieën
- Alle dingen en mensen in een categorie gelijksoortig behandelen
➢ Stereotypering is nodig bij afwezigheid van volledige kennis
Voorbeeld: mannen zijn gewelddadiger dan vrouwen, dit is niet zo. Er zijn meer vrouwen die huiselijk geweld
plegen dan mannen, maar niemand gelooft dit. Mannen richten wel meer schade aan dan vrouwen. Daarnaast
schamen een hoop mannen zich.
- Halo-effect: verschijnsel waarbij de aanwezigheid van een bepaalde kwaliteit, bij de waarnemer de suggestie
geeft dat andere kwaliteiten ook aanwezig zijn.
- Beschikbaarheidsheuristiek: als iemand in je omgeving kanker krijgt schat je de kans op het krijgen hiervan
aanzienlijk groter
- Framing effect: Mensen beslissen eerder tot een operatie als men zegt “Bij deze operatie heeft u 90% kans om
te overleven”, dan als men zegt “Bij deze operatie heeft u een kans van 10% om te overlijden”.
- Representativiteitsheuristiek:
- Negeren van de base-rates: Bijv. politieman zegt: ‘Ik heb een perfecte methode om de zien of een verdachte
liegt: als hij knippert met zijn ogen, liegt hij.’ Maar: meeste verdachten zijn schuldig….
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Daisybeek. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
