1
Samenvatting Gezondheidsvoorlichting
Inhoudsopgave
College 2 en 3 – Precede-Proceed Model ............................................................................................... 2
........................................................................................................................................................... 11
College 4 – Gedragsfactoren ................................................................................................................. 13
College 6 – Omgevingsfactoren............................................................................................................. 22
College 7 – Boodschapfactoren ............................................................................................................. 28
College 9 – Voorlichtingsstrategieën..................................................................................................... 36
College 10 – Entertainment Education.................................................................................................. 45
College 11 – E-Health ............................................................................................................................ 54
College 13 – Tailoring ............................................................................................................................ 61
College 15 – Diffusie en Implementatie ................................................................................................ 70
College 16 – Evaluatie van gezondheidsinterventies ............................................................................ 78
College 18 – Onderzoeksopzet vs. onderzoekspraktijk ......................................................................... 84
Noot aan lezer: college 1 was een introductie. College 5, 8, 12, 14 en 17 een werkgroep.
, 2
College 2 en 3 – Precede-Proceed Model
Introductie
Een gezondheidsprobleem hoeft niet per definitie een fysiek probleem te zijn, maar kan ook een
mentaal gezondheidsprobleem zijn (opkomende aantallen jongeren met een burn-out). Wat in de
omgeving speelt een rol en welk eigen gedrag is verantwoordelijk.
Interventie: wat wij maken om mensen aan te sturen tot gezond gedrag. Een campagne,
leefstijlprogramma, etc.
Determinanten: het onderliggende van het gedragsprobleem. Determinant: eet teveel probleem:
overgewicht.
Drie niveaus van preventie (= voorkomen)
Tentamenvraag: je krijgt een situatie voorgeschetst en dan aangeven om welk niveau het gaat.
1. Primaire preventie = voorkomen: het voorkomen van (ontstaan van) ziekte.
a. Gebruiken van een condoom – dit voorkomt direct een SOA.
2. Secundaire preventie = detecteren: vroegtijdige opsporing van ziekte. Mensen weten nog
niet dat ze het hebben. Signaleren of iemand het al heeft en dan vroegtijdig ingrijpen.
a. Screening; mammografie/uitstrijkje/SOA test.
3. Tertiaire preventie: mensen hebben de ziekte al. Ernst / gevolgen van ziekte voorkomen /
beperken. Mensen moeten bijvoorbeeld trouw blijven aan hun gezondheidsprogramma. Het
gaat om de ernst van het individu.
Je kan alleen een combinatie van deze preventieniveaus gebruiken als een campagne uit meerdere
onderdelen bestaat. Elk onderdeel kan zijn eigen preventieniveau hebben.
Green & Kreuter, 1991; 2005 - PRECEDE-PROCEED Model
Het is een model waarbij systematisch een planmatig
gezondheidsprogramma wordt opgezet. Een
protocol/benadering die de maker helpt bij het
systematisch ontwikkelen, implementeren en evalueren
van gezondheidsprogramma’s. Het gaat uit van de
community.
Valkuil: het helpt je nadenken over
gezondheidsprogramma’s, maar het geeft geen
uitkomsten. Deze uitkomsten moet je zelf bedenken.
Hoe werkt het model?
- Het model is deductief: je werkt volgens een trechter. Je begint heel breed
(gezondheidsprobleem), vervolgens ga je na wie de risicogroepen zijn, dan selecteer je een
doelgroep, welke gedrags- en omgevingsfactoren spelen hierbij een rol en eindigt in detail.
, 3
o Het model ‘dwingt’ om van de gewenste uitkomsten (i.e. gezondheid, kwaliteit van
leven) terug te redeneren naar de oorzaken en gezondheidsbevorderende
activiteiten (interventies).
PRECEDE – stappen voorafgaand aan het opzetten van een campagne diagnose en analyse
- Een community georiënteerd, participerend model voor succesvolle gezondheidsinterventies
voor de community.
- Predisposing, Reinforcing, Enabling, Causes, (in) Educational, Diagnosis, (and) Evaluation
PROCEED – hoe je verder gaat en de campagne vervolgt implementatie en evaluatie
- PRO is later toegevoegd: lifestyle factoren zijn inderdaad individuele gedragingen MAAR
worden beïnvloed door belangrijke en sterke bronnen buiten het individu.
- Policy, Regulatory, (and) Organizational, Constructs, (in) Educational, (and) Environmental,
Development.
Basisprincipes PRECEDE-PROCEED model:
1. Het model is populatie-gebaseerd.
o Het kijkt naar de volksgezondheid én individuele gezondheid
2. Ecologische en educatieve benadering
o Ecologisch: bestuderen relaties mens-omgeving
o Educatief: bestuderen gedrag mensen en redenen daarvoor
3. Context
o Doelgroep specifiek aanbod en context van de community
o Aanbieden van een bepaalde setting congruentie/relevantie. Niet congruent: je
gaat sporten en krijgt informatie over tanden.
Fases van het PRECEDE-PROCEED model:
In totaal heeft het model 8 fasen.
PRECEDE: Diagnose en analyse
- Fase 1: Sociale diagnose: kwaliteit van leven, analyse volksgezondheid
o Doel: bepalen van de percepties die mensen zelf hebben over hun behoeftes en
(gezondheidsgerelateerde) kwaliteit van leven.
o Methode: vraag de community wat zij ervaart, wil en nodig heeft om de kwaliteit van
leven te verbeteren. Betrek de doelgroep in de planning. Multiple data-collection:
Interviews, focusgroepen, observaties, surveys.
o Uitkomsten: vaak een kwalitatieve beschrijving waarbij de
(gezondheidsgerelateerde) kwaliteit is geïdentificeerd, beschreven en geprioriteerd.
De subjectieve mening van mensen staat erin.
, 4
- Fase 2: Epidemiologische diagnose: analyse van gezondheid, genetica, gedrag en omgeving
Je kijkt met cijfers naar welke gezondheidsproblemen er zijn.
2A: GEZONDHEID
o Doel A: bepalen welke gezondheidsproblemen het belangrijkst zijn voor welke
groepen binnen een community.
o Methode A: uitvoeren van secundaire data analyse (statistische ondersteuning).
o Uitkomst A: gezondheidsproblemen met de grootste impact in de community…
▪ Prevalentie/incidentie
▪ Mortaliteit/morbiditeit
▪ Specificeren welke subgroepen een hoger risico hebben
Prevalentie: het aantal gevallen of personen met een bepaalde ziekte.
- Punt prevalentie: aantal gevallen op een bepaald moment
- Periode prevalentie: aantal gevallen in een bepaalde periode, bijvoorbeeld per jaar.
- Hoge prevalentie: goede kandidaat voor een gezondheidscampagne.
Incidentie: hoeveel nieuwe gevallen er in een bepaalde periode bij komen.
- Hoge incidentie: goede kandidaat voor een gezondheidscampagne.
Mortaliteit: aantal sterfgevallen
Morbiditeit: aantal ziektegevallen
Uit deze cijfers kan je destilleren wie de echte risicogroepen zijn.
2B: GENETICA, GEDRAG EN OMGEVING
o Doel B: onderscheiden welke genetische-, gedrags- en omgevingsfactoren bijdragen
een het gezondheidsprobleem in de gekozen doelgroep.
o Methode B: factoren inventariseren: theorie, literatuur, kennis van makers. Hieruit
komt een lijstje van:
▪ Gedragsfactoren (exogene factoren – van buitenaf)
• Gedrags- en leefstijlfactoren van het individu die bijdragen aan het
bestaan en ernst van gezondheidsproblemen
▪ Omgevingsfactoren (exogene en systeemfactoren – zorgsysteem)
• Sociale, fysieke en economische factoren buiten het individu die
bijdragen aan het bestaan en ernst van het gezondheidsprobleem.
▪ Rehabilitatie factoren (endogeen – van binnenuit)
• Endogene factoren die bijdragen aan het bestaan en ernst van het
gezondheidsprobleem. Dingen die al in jou zitten, dit kan je niet
meer veranderen. Bijv. je hebt een bepaalde leeftijd.
