VO O R B E H A N D E L I N G S P R O C E SS E N ( V E R E D E L E N ) 2 E
J A A R K WA RT I E L 2 ( 2 0 1 7 - 2 0 1 8 )
Powerpoint “voorbehandelingsprocessen” (week 1, 2 en
3)
Wat is veredelen?
Het geheel van processen in de textielindustrie die uitgevoerd worden om het substraat de
door de afnemer gewenste eigenschappen te geven.
De start van het veredelingsproces begint na het weven, breien of non woven productie en
eindigt bij de laatste bewerking; de kwaliteitscontrole.
Processtappen in de textielindustrie
Garment/pr
Fiber Yarn Fabric Finishing oduct
production production formation processes formation
Staple fibers or Strands of fibers, Woven, knitted or Pre-treatment, Cutting, sewing,
filament fibers. twisted together. non-woven. dyeing or printing etc.
and chemical and
Fibers can be of or mechanical
natural, protein or finishing.
synthetic origin.
Voorbehandelingsprocessen
Hoofdbewerking
Nabehandeling
Waarom voorbehandelen?
Verwijderen van ongewenste producten (zouten, bestrijdingsmiddelen,
sterkmiddelen, stof, zaadresten etc)
Het veranderen van de doekeigenschappen (hydrofiel maken: verwijderen van
wassen, pectines en eiwitten)
Constant pH waarde
Doekuiterlijk veranderen (egaal wit maken (door te bleken), dimensie stabiliteit)
Je maakt het doek of garen geschikt voor verdere bewerking of bedrukking.
Voorbehandelen: de verschillende stappen:
(volgorde niet uit je hoofd leren)
Doekvoorbereiding
Zengen, scheren
Ontsterken
Afzuren
Afkoken
Carboniseren
Chloreren
Ontgommen/verzwaren
Bleken
, Optisch wit
Merceriseren
Wassen/spoelen
Drogen
In het kort:
Zengen kan optioneel worden toegepast op natuurlijke vezels, synthetische vezels of
mengingen ervan om een glad stofoppervlak te verkrijgen dat zo weinig mogelijk pluist.
Tijdens het ontsterken wordt het sterkmiddel verwijderd dat tijdens het kettingscheren is
toegevoegd. Dit geldt dus alleen voor weefsels. Dit proces kan worden toegepast op alle
typen vezels en mengingen.
Tijdens het ontvetten worden vuil, olie, vet en andere vervuilende stoffen uit het textiel
verwijderd. Bleken is een chemisch proces waarmee alle kleurafwijkingen in een
textielsubstraat worden verwijderd.
Optische witmakers zijn bleekmiddelen en worden ook wel kleurloze verfstoffen genoemd.
Textielproducten die als wit product op de markt worden gebracht worden zowel gebleekt als
behandeld met optische witmakers.
Bij enzymprocessen wordt er gebruik gemaakt van cellulose-enzymen om wilde vezelharen
of plukjes van het stofoppervlak te verwijderen. Deze chemicaliën werken alleen bij
cellulosevezels.
Tijdens het merceriseren wordt katoen ondergedompeld in oplossingen met een hoog
gehalte aan natriumhydroxide om de eigenschappen ervan te verbeteren.
Thermofixeren wordt alleen gebruikt voor synthetische vezels, met name polyester en nylon.
De interne moleculaire structuur van deze vezels wordt bij hoge temperaturen gewijzigd om
een nagenoeg kreukvrij eindproduct te vervaardigen.
Doekvoorbereiding
Substraat wordt in standaard lengtes geleverd (100-200-500-1000 meter)
Formeren van batches
Aannaaien van groot belang:
o Doekbreuk
o Formeren van lots
o Goede kant aan elkaar naaien
o Ingangscontrole
Zengen of scheren
Doel: het afbranden van de uit het doek stekende haartjes (of het scheren)
Methodes:
Haaks op het doek
Haaks op het doek met koel wals Voor
Tangentiaal zengen zengen
Proces: continu of discontinu
Wanneer zengen (welke methode) wanneer scheren? Na zengen
Zengen wordt gedaan met propaan of aardgas.
Vezels die gevoelig zijn voor hitte moeten voorzichtig worden
gezengd om te voorkomen dat ze beschadigd raken. Sommige
materialen vertonen veel rek na het zengen vanwege de hoge
,temperaturen en de spanning die er op het materiaal staat terwijl het door de zengmachine
wordt getrokken.
Stoffen die zijn opgebouwd uit thermoplastische synthetische vezels mogen niet worden
gezengd als ze worden geverfd met lichte of pastelkleuren, omdat er tijdens het zengen
smeltballetjes gevormd kunnen worden. Vezels met smeltballetjes nemen meer verf op dan
de andere vezels, waardoor er donkere vlekken in de geverfde stof ontstaan. Stoffen die met
donkere kleuren worden geverfd kunnen vóór het verven gezengd worden.
Zengen: methodes
Loodrecht op de stof (foto 1)
Loodrecht op de stof met koelwals
Tangentieel (=oppervlakking) zengen (foto 2)
Voorbeeld van een zengmachine Zengen in buisvorm
Zengen in buisvorm word gedaan
bij een breisel
Hiernaast zie je een aantal afbeeldingen van een moderne zengmachine. Onderaan zie je de
buitenkant van de machine zoals die er normaal gesproken uitziet tijdens de werking. De
gasbranders zijn niet te zien, maar je ziet wel hoe de stof in de machine wordt gevoerd, langs
de branders wordt geleid en aan de achterkant weer uit de machine komt, waarna hij plat
wordt opgevouwen in een bak. Zengmachines kunnen los staan van andere machines of zijn
opgesteld in een continu productielijn voor het voorbehandelen van stoffen.
, De afbeelding linksboven toont de werking van
de brander en het warmte-isolerende materiaal
aan de achterkant ervan. Moderne zengmachines
maken gebruik van ingewikkelde
thermodynamische systemen om de
temperatuur te regelen.
Rechtsboven zie je het effect van de brander op
de stof. Hier is duidelijk te zien waarom de
intensiteit van de vlammen moet worden
beheerst en dat er geen gaskanalen geblokkeerd
mogen zijn tijdens het verwerken om te
voorkomen dat de stof niet over de gehele lengte
even goed behandeld wordt. De stof beweegt met een snelheid tussen 60 en 275 meter per
minuut, dus de minste afwijking zal leiden tot strepen.
De snelheid waarmee de stof door de zengmachine beweegt hangt af van de
vezelsamenstelling, de stofopbouw en het gewicht van de stof. Over het algemeen geldt: hoe
lichter de stof, hoe hoger de snelheid. Als de stof te snel beweegt, wordt hij niet genoeg
gezengd. Als de snelheid te laag is, wordt de stof beschadigd of vernield door de vlammen.
De stof moet na het zengen snel worden afgekoeld om te voorkomen dat smeulende plekken
of vonken de bak in brand steken terwijl de stof klaarligt in afwachting van de volgende stap
in het productieproces. In zengmachines die los staan worden hiervoor vaak walsen met
koud water gebruikt. In productielijnen wordt het zengen vrijwel altijd direct gevolgd door
onderdompeling in water voor het ontsterken of afkoken. Hierdoor worden eventuele
vonken meteen gedoofd.
In een continu opstelling voor het zengen en ontsterken verloopt elk proces onafhankelijk,
maar wordt de stof van het ene proces direct naar het andere gevoerd. Zo’n opstelling is de
meest effectieve manier om stof voor te bereiden, omdat er in verhouding zo min mogelijk
water, chemicaliën, energie en tijd worden verspild. Het nadeel van opstellingen is echter dat
ze vrij duur zijn.
Scheren: spitse scheertafel
A: doek
B: scheertafel
C: ondermes
D: scheercylinder
Ontsterken
Sterkmiddel: een chemische verbinding die wordt toegevoegd aan kettinggaren om het
sterker te maken en het te smeren tijdens het weefsel. (dus niet voor breisels)
Doel: verwijderen van het sterksel
Sterksel:
Zetmeel
Cellulose derivaten
PVA
Polyacrylaten
Methoden:
Oxidatief of enzymatisch (niet oplosbare sterksels)
, Heet wassen (oplosbare sterksels)
Bewerking: continu of discontinue
Oxidatief word weinig toegepast, enzymatisch (niet-oplosbaar) word veel meer toegepast. Bij
oxidatief ontsterken krijg je ijzerdeeltjes in je doek. Dit is een nadeel. Door een sterke reactie
kun je hierdoor gaatjes in je doek krijgen.
Zetmeel kan je uitspoelen met specifieke enzymen. Synthetische sterksels zijn oplosbaar in
water en kunnen makkelijk worden verwijderd.
Een polyesterfilament zou niet gesterkt hoeven worden omdat deze geen uitstekende
haartjes heeft. Toch wordt deze ook gesterkt omdat hij makkelijk door de machine moet
kunnen glijden.
Afzuren
Doel: verwijderen van Ca, Mg en Fe zouten bij plantaardige vezels
Methode: impregneren met zwavelzuur (koud)
Afkoken
Doel: verwijderen van de primaire wand, vetten, wassen en proteienen (katoen, vlas etc) en
de laatste restjes sterkmiddel.
Methode: afkoken met verdunde loog
vetten + loog à zeep + glycerine
Proces: uittrekprocedee op Jigger, J-box, kierketel, haspel
Katoen
In de secundaire, de tweede, wand van een katoenvezel zit cellulose. Dit is vrijwel zuiver
cellulose. In de primaire wand zitten vooral de overige ‘producten’. Deze wand schil je als het
ware eraf. Cellulose kan je namelijk pas verven als die overige producten eraf zijn. De
primaire laag geeft stevigheid aan de vezel en beschermt de vezel.
De voorbehandeling van katoen bestaat uit het verwijderen van de producten van de
buitenste laag. De proteïne, pectine, de vetten, anorgastische zouten, etc.
Afgekookte en gebleekte katoen is in wezen gelijk aan pure cellulose en bevat geen
noemenswaardige onvolkomenheden. Schoner dan dit kan niet.
Onbewerkte katoenvezels bevatten van nature een onvolkomenheden. De meeste hiervan
kunnen eenvoudig worden verwijderd door middel van afkoken met een wasmiddel of
basen. Er wordt base aan het bad worden toegevoegd, omdat deze oliën, vetten en was
helpen verwijderen door ze om te zetten in zeepstoffen die oplosbaar zijn in water.
Over het algemeen kunnen de meeste onvolkomenheden worden verwijderd door de stof af
te koken, behalve kleurverschillen.
Het afkoken van katoen verbetert het absorberend vermogen van de stof omdat het de
primaire buitenwand van de vezels openbreekt. Hierdoor kan water beter doordringen in de
cellulose laag. Na het afkoken wordt het katoen gebleekt om kleurverschillen en eventueel
na het afkoken achtergebleven onvolkomenheden te verwijderen.
Jigger
