Samenvatting Guns Germs and Steel – by Jared Diamond
Voorwoord: why is world history like an onion?
Doel van het boek = een korte geschiedenis geven van iedereen van de laatste 13,000 jaar
De vraag die in het boek gesteld wordt = waarom heeft de geschiedenis zich anders
ontplooid op verschillende continenten?
De antwoorden op deze vraag bevatten in geen enkel opzicht menselijke ‘rassen’
verschillen
3 redenen waarom specifiek kijken naar het westen voor de wereldgeschiedenis niet goed
is:
1. Tegenwoordig zijn mensen steeds meer geïnteresseerd in andere samenlevingen dan
die van westelijk Euro-Azië
2. Alleen kijken naar de wereld ná het ontstaan van schrijven kan niet helpen bij een diep
begrip van het ontstaan van de moderne wereld
3. Een geschiedenis puur gefocust op het westen gaat volledig voorbij aan de grote
vraag, want waarom waren deze samenlevingen de samenlevingen die onevenredig
machtig en innovatief werden?
Een recensent zei ooit dat Diamond geschiedenis zag als een ui, Diamond is het wel met
hem eens. De ui moet laagje voor laagje afgepeld worden – iets wat heel lastig is – maar
wat heel belangrijk is voor ons vandaag de dag en ook voor onze toekomst.
Proloog: Yali’s vraag
De vraag van Nieuw Guinea inwoner Yali was: “waarom hebben jullie blanke mensen
zoveel ‘cargo’ (=goederen/rijkdom) ontwikkeld en dit gebracht naar Nieuw Guinea, maar
hebben wij, zwarte mensen, zo weinig cargo van onszelf?”
Yali’s vraag staat symbool voor de rest van de contrasten in de wereld
Met het stellen van deze vraag, is Diamond niet op zoek naar het rechtvaardigen van hoe
het gelopen is, maar wel het begrijpen ervan.
Diamond vindt dat er nog een boek over dit onderwerp nodig is, omdat de conclusies van
de meeste boeken neer komen op racistische verklaringen, wat hij juist niet wil doen in
zijn boek.
Diamonds omschrijving van zijn boek in één zin: de geschiedenis heeft verschillende
paden gemaakt voor verschillende mensen vanwege verschillen in mensen hun
omgeving, niet vanwege biologische verschillen binnen de mensen zelf.
Diamond zegt dat geografie een beetje invloed gehad heeft, maar dat de vraag is hoeveel
effect en in hoeverre geografie verantwoordelijk kan zijn voor het brede plaatje van de
geschiedenis. MAAR: eigenlijk spreekt hij zichzelf hier tegen want dé ultimate cause
volgens hem is de oostwest-as
Iets korts over de inhoud + Hoe draagt dit hoofdstuk bij aan de vraag?
Hoofdstuk 4 – Farmer Power
Centrale vraag: hoe hebben de boeren de beroemde strijders (= inheemse bevolking) van
Amerika kunnen overwinnen
De term voedselproductie = domesticeerbare, wilde dieren en planten en het eten van het
resulterende vee en de gewassen
Voedselproductie was indirect een eerste vereiste voor de ontwikkeling van guns, germs
and steel
De connecties tussen voedselproductie en alle voordelen:
1. Aanwezigheid van meer consumeerbare calorieën = meer mensen
1
, 2. Ontstaan van sedentaire samenlevingen, want in plaats van rond moeten trekken zoals
de nomaden moeten, moeten boeren juist op één plek blijven bij hun velden. Gevolg =
ook meer mensen, want een nomade moest wachten tot een baby zelf kon lopen en ze
dan een nieuwe kind kon nemen, terwijl dit bij boeren veel sneller kan
3. Als je op één plek blijft, kun je ook voedsel op gaan slaan voor latere (en wellicht wel
slechtere) tijden
4. Het ontstaan van een hiërarchische, bureaucratische samenleving
5. Het opslaan van voedsel heeft weer als voordeel dat niet iedereen aan landbouw moet
doen, maar dat mensen zich juist kunnen specialiseren in bepaalde ambachten. Ook
kan het een leger onderhouden.
6. Vee en gewassen hebben ook nog andere voordelen: namelijk het produceren van
bronnen die mensen warm kunnen houden en andere waardevolle materialen
7. Het werd mogelijk om zware goederen in grote aantallen te verplaatsen en daarnaast
ook mensen zelf te verplaatsen, want dit hoefde niet meer gedaan te worden door
mensen, maar kon nu door de dieren gedaan worden
8. Met het berijden van dieren, voornamelijk paarden, konden er ook veel makkelijker
gebieden veroverd worden
De beschikbaarheid van domesticeerbare planten en dieren is de beste verklaring waarom
rijken, geletterdheid en stalen wapens als eerste in Eurazië ontwikkeld werden en later, of
helemaal niet, pas op andere continenten.
Conclusie van het hoofdstuk: domesticatie van planten en dieren = meer voedsel = dichtere
bevolkingsgroepen = in sommige gevallen voedseloverschotten = verschepen van deze
overschotten = een voorwaarde voor het ontstaan van politiek gecentraliseerde, sociaal
gelaagde, economisch complexe, technologisch innovatieve samenlevingen. Dus de
aanwezigheid van domesticeerbare planten en dieren verklaart indirect waarom rijken,
geletterdheid en stalen wapens voor het eerst ontwikkelden in Eurazië en later, of helemaal
niet, op andere continenten. Het militaire gebruik van paarden en kamelen, en de dodende
kracht van dierlijke ziekten, maakt de lijst met grote links tussen voedselproductie en
overwinning (volgende hoofdstukken) compleet.
Hoofdstuk 5 – History’s haves and have-nots
Wat uitleg nodig heeft is waarom de voedselproductie in sommige gebieden niet tot stand
gekomen is, in sommige gevallen tot vandaag de dag, ondanks dat de gebieden ecologisch
gezien prima waren en zelfs ’s werelds rijkste agrarische centra.
Als we vele duizenden jaren terug kijken, zien we dat voedselproductie als eerste tot stand
kwam in gebieden die daar nu te droog voor zijn, zoals Irak, Iran en Mexico. Dit roept de
volgende vraag op: Waarom heeft voedselproductie zich als eerste in deze, marginale landen
ontwikkeld en pas later in wat we vandaag de dag zien als de meest vruchtbare
landbouwgronden en weilanden?
Een andere vraag die we zouden moeten stellen, als gevolg van het feit dat de meeste landen
pas voedselproductie ontwikkelden nádat zij hier van buitenaf aan blootgesteld waren is:
waarom lukte het de meeste landen van de hedendaagse goede gebieden niet om zonder hulp
van buitenaf boeren en herders te worden, door domesticeerbare lokale planten en dieren?
Om deze vragen te kunnen beantwoorden, moeten we uitzoeken in welke gebieden
voedselproductie voor het eerst opkwam, wanneer dit was, en waar en wanneer
een bepaald gewas of dier voor het eerst gedomesticeerd was.
Dit kan uitgezocht worden door radiocarbon shit of door op een kaart te noteren
waar een bepaald gewas of dier gevonden is en wanneer dit was, vervolgens kun je
2
, kijken waar het voor het eerst voorgekomen was en dit kan dan de plek zijn van de
eerste domesticatie (op voorwaarde dat de wilde voorouder er ook voor kwam en
de tijd tussen het verplaatsen naar een ander gebied logisch is)
Waar, wanneer en hoe heeft voedselproductie zich ontwikkeld in verschillende delen van de
wereld?
Er zijn maar 5 plekken in de wereld waarvan we zeker weten dat er zonder hulp van buitenaf
voedselproductie ontstaan is: de Vruchtbare Halvemaan in Zuidwest-Azië; China;
Mesoamerika (centraal Zuid-Mexico); de Andes van Zuid-Amerika en Oost-Verenigde Staten,
waarvan Zuidwest-Azië de vroegste definieerbare jaartallen kent: namelijk 8500 BC voor
domesticeerbare planten en 8000 BC voor domesticeerbare dieren.
Aan de andere kant, zijn er gebieden die een lichte voedselproductie zelf ontwikkeld hebben,
maar grotendeels afhankelijk waren van hulp van buitenaf. We spreken hier van 4 gebieden,
waarvan er 3 hulp gekregen hebben vanuit Zuidwest-Azië.
Conclusie van het hoofdstuk: maar een paar gebieden ontwikkelden onafhankelijk
voedselproductie, en dit deden ze in heel verschillende tijden. Van deze gebieden leerden
jager-verzamelaars uit naburige gebieden voedselproductie, en mensen uit andere nabije
gebieden werden vervangen door binnenvallende voedselproducenten van de kerngebieden –
ook in heel verschillende tijden. Uiteindelijk, bleven mensen uit gebieden die wél geschikt
waren voor voedselproductie alsnog jager-verzamelaars tot de moderne wereld uiteindelijk
over hen heen veegde.
Volgende vraag: hoe kunnen we de geografische verschillen in tijden en keuzes aan het begin
van de voedselproductie verklaren? Wordt volgende 5 hoofdstukken behandeld.
Hoofdstuk 6 – to farm or not to farm
De centrale vraag in dit hoofdstuk = waarom zijn ze überhaupt met voedselproductie
begonnen? Er waarom deden ze dit pas in 8500 BC en niet veel eerder?
Eerst moet er een misvatting de wereld uit, namelijk de opvatting dat wat er gebeurde geen
ontdekking was van voedselproductie, en ook geen uitvinding. Het ontplooide zich als een
bijproduct van beslissingen die gemaakt werden zonder het bewustzijn van de gevolgen.
3
