Het e ect van jdelijke onthouding versus jdelijke vermindering op het gewoontegebruik van de
smartphone
Naam: Nangela Korten
Studentnummer:
Cursus: Onderzoeksprac cum Experimenteel Onderzoek (PB0422)
Examinatoren:
Inleverdatum: 20-11-2023
, Samenva ng
Een groeiende groep mensen ervaren hun eigen smartphonegebruik als problema sch. Deze
gebruikers hebben dan ook behoe e aan handvaten om het smartphone gebruik in balans te
brengen. Dit onderzoek gaat in op vragen die na het veldexperiment gericht op Sweet-spot
interven es (Brailovskaia et al., 2023) zijn ontstaan.
Tijdens dit onderzoek zijn de e ec viteit van 2 verschillende interven e-vormen en de
invloed van alterna eve digitale apparatuur op deze interven e-vormen onderzocht. De verwach ng
is dat de interven e-vorm jdelijke vermindering e ec ever is dan de interven e-vorm jdelijke
onthouding en dat het blijven gebruiken van alterna eve digitale apparatuur verzwakkend werkt op
de e ec viteit van beide interven e-vormen, hierbij rekening houdend met de eventuele invloed van
het persoonlijkheidskenmerk zelfcontrole. Het onderzoek hee een pretest-pos est control design
waarbij 540 deelnemers (18 - 49 jaar) zijn opgedeeld in 3x2 condi es en zijn gemeten (SDU Device
Tracker) op hun afname in ontgrendelingen van de smartphone. Voorafgaande aan de manipula e is
de Brief Self-Control Scale (Tangney et al., 2004) ingevuld en sta s sche analyse is uitgevoerd met
behulp van het computerprogramma Jamovi.
De resultaten laten zien dat er een rela e is tussen het persoonlijkheidskenmerk zelfcontrole
en de afname in het gemiddeld aantal ontgrendelingen, dat de interven e-vorm jdelijke
vermindering e ec ever is in het verminderen van het gemiddeld aantal ontgrendelingen en dat deze
e ec viteit signi cant wordt vergroot indien gebruikers zich onthouden van het gebruik van
alterna eve digitale apparatuur.
De gevonden inzichten in dit onderzoek dragen bij aan bestaande kennis over het
verminderen van problema sch smartphonegebruik en kan hulpverleners helpen bij aan het
ontwikkelen van gespeci ceerde Sweet-spot interven es.
, Het e ect van jdelijke onthouding versus jdelijke vermindering op het gewoontegebruik van de
smartphone
Smartphones zijn tegenwoordig voor veel mensen een essen eel onderdeel van het dagelijks
leven. In 2019 gebruikte 82,5% van de Nederlanders van 12 jaar en ouder een smartphone om te
interne en en in 2022 verstuurde meer dan 88% van diezelfde bevolkingsgroep berichten via
Whatsapp (CBS, 2019, 2022). De toegang tot mobiel internet hee geleid tot de ontwikkeling van
verschillende applica es en func es voor mobiele telefoons. Naast bellen, kun je met smartphones
foto’s en video’s maken, e-mails verzenden, bankzaken regelen en het nieuws bekijken. Mensen
hebben via hun smartphone toegang tot sociale media en kunnen er spellen op spelen. Ondanks de
posi eve aspecten van smartphones is er een groeiende groep gebruikers die hun eigen gebruik als
storend, ongezond, overma g en/of problema sch ervaart (Radtke et al., 2022). Om een gezonde
balans te vinden tussen smartphonegebruik en het o ine leven, zoeken sommige gebruikers naar
strategieën en hulpmiddelen om hun smartphonegebruik te minderen. Deze strategieën variëren van
het gebruik van mobiele applica es die helpen bij het controleren van gebruik en zel ulpboeken tot
de jaarlijkse ‘Na onal Day of Unplugging’ en zelfs digitale detoxreizen (Radtke et al., 2022; Syvertsen,
2017).
De vraag naar ini a even om smartphonegebruik te minderen, suggereert dat het gedrag
moeilijk te veranderen is. Dit is in lijn met de bevinding dat overma g gebruik zichzelf lijkt te
versterken (Montag et al., 2015). Een ander, gerelateerd perspec ef op overma g smartphonegebruik
stelt dat het een vorm van gewoontegedrag is dat vrijwel automa sch en onbewust wordt uitgevoerd
(Shaw et al., 2018). Dit wordt verder ondersteund door de observa e dat bepaalde gedragingen, zoals
automa sch naar de telefoon grijpen of meldingen controleren, deels onbewust van aard lijken te zijn
(Billieux et al., 2008; Brailovskaia et al., 2023). Als smartphonegebruik inderdaad voornamelijk
gewoontegedrag is, dan ondersteunt de wetenschappelijke literatuur indirect de stelling dat het niet
gemakkelijk te veranderen is. Het is algemeen aanvaard dat onbewuste gedragspatronen die
voortkomen uit gewoonte niet eenvoudig te doorbreken zijn (Montag et al., 2015).
Op basis van dit uitgangspunt is er onderzoek gedaan naar interven es om
smartphonegebruik aanhoudend te verminderen. Veel van deze interven es zijn gedragsgericht en
behelzen een jdelijke onderbreking van het smartphonegebruik (Radtke et al., 2022). Hoewel
gedragsgerichte interven es over het algemeen poten e hebben om smartphonegebruik te
veranderen, is het de vraag welke interven evorm het meest e ec ef is (Elhai et al., 2016; Kent et al.,
2021; Radtke et al., 2022). Met name is het van belang om te onderzoeken of volledige onthouding
van smartphonegebruik ook na a oop van de interven e tot blijvende gedragsverandering leidt bij
gebruikers (zie Radtke et al., 2022, voor een aantal voorbeelden). De meeste gebruikers willen
namelijk niet helemaal stoppen met hun smartphone gebruiken, maar willen leren hun smartphone
beheerst te gebruiken of willen hun gebruik consistent minderen. Op dit moment is het nog niet
duidelijk genoeg of een periode van volledige onthouding e ec ever is dan een interven e die
gericht is op het gecontroleerd verminderen van gewoontegedrag. Hoewel volledige onthouding
,e ec ef kan zijn bij het doorbreken van gewoonte- of verslavingsgedrag, wordt het vaak als intensief
ervaren door gebruikers (Brailovskaia et al., 2020).
Een interven e gericht op het aanleren van gewenst gedrag lijkt een e ec ef alterna ef (He
& Luo, 2017). Recente literatuur wijst op het belang van zogenaamde ‘sweet spot’-interven es.
‘Sweet spot’-interven es richten zich op het vinden van een gebalanceerd gebruik (He & Luo, 2017;
Radtke et al., 2022). De sweet spot verwijst naar het punt waarop de gebruiker de voordelen van de
smartphone ervaart zonder last te hebben van nadelige gevolgen. Een recent veldexperiment van
Brailovskaia et al. (2023) ondersteunt de waarde van ‘sweet spot’-interven es: in vergelijking met
volledige onthouding had een interven e gericht op het verminderen van smartphonegebruik meer
en langduriger posi eve e ecten op het psychologisch en fysiek welzijn, evenals op het
zelfgerapporteerde smartphonegebruik van gebruikers die gemo veerd zijn om het gebruik te
verminderen.
De bevindingen van Brailovskaia et al. (2023) zijn veelbelovend en vormen een uitgangspunt
om de huidige inzichten te ver jnen. Het onderzoek dat we in dit ar kel beschrijven, draagt bij aan de
huidige literatuur door zich te richten op een aantal verdiepende aspecten. Ten eerste is het
onduidelijk hoe e ec ef de ‘sweet-spot’-interven e en de onthoudingsinterven e zijn in het
veranderen van het (onbewuste) gewoontegedrag van de gebruiker na a oop van de interven e.
Door speci ek te kijken naar gewoontegedrag kunnen we inzicht krijgen in het mogelijke proces van
gedragsverandering.
Daarnaast is het de vraag of smartphonegebruik voldoende e ec ef veranderd kan worden
als de interven e zich niet ook richt op het verminderen van digitaal gebruik in het algemeen. Veel
interven es laten ruimte om smartphonegebruik deels te vervangen door alterna eve digitale
apparatuur, zoals laptops, tablets of gamecomputers (Brailovskaia et al., 2023; Meier & Reinecke,
2020; Radtke et al., 2022). Om e ec eve interven es te ontwikkelen is het noodzakelijk om te
bepalen of het voldoende is om deze alleen te richten op het smartphonegebruik of dat ook de
bredere digitale omgeving moet worden meegenomen om gewoontes te doorbreken. In de huidige
studie onderzoeken we daarom of het gebruik van dergelijke alterna eve digitale apparatuur het
e ect van een interven e gericht op smartphonegebruik versterkt of verzwakt. Om die reden
manipuleren we in dit onderzoek niet alleen het gebruik van smartphones, maar ook het gebruik van
alterna eve digitale apparatuur. Daarmee kan worden verduidelijkt of gewoontegebruik van de
smartphone e ec ef veranderd kan worden zonder ook het digitaal gebruik in het algemeen aan te
pakken.
Ten slo e verschillen mensen in hoe gemakkelijk ze gewoontegedrag kunnen doorbreken. Het
persoonlijkheidskenmerk zelfcontrole lijkt nauw samen te hangen met gewoontegedrag. Een gebrek
aan zelfcontrole hangt samen met het willen vervullen van korte-termijn behoe es in plaats van
lange-termijn doelen en met gewoontegedrag dat zonder inspanning gebeurt (Baumeister et al.,
2007). Zo blijkt uit onderzoek dat zelfcontrole nega ef samenhangt met het aanhouden van ongezond
gewoontegedrag, zoals het eten van ongezonde snacks (Adriaanse et al., 2014) en posi ef
, samenhangt met het aanhouden van gezond gewoontegedrag, zoals sporten (Gillebaart & Adriaanse,
2017). Het is aannemelijk dat zelfcontrole ook een rol speelt bij het in stand houden van
gewoontegedrag omtrent smartphonegebruik. Om de e ecten van de interven e nauwkeuriger te
kunnen bepalen is het belangrijk om rekening te houden met individuele verschillen in zelfcontrole.
Doelstelling van het onderzoek
Dit onderzoek is een verdere ver jning van het veldexperiment gericht op ‘Sweet-spot’-
interven es van Brailovskaia et al., 2023 en draagt bij aan de huidige literatuur door dieper in te gaan
op de vragen die naar aanleiding van dit veldexperiment zijn ontstaan.
Het onderzoek richt zich met name op de e ec viteit van jdelijke onthouding versus
jdelijke vermindering op het gewoontegebruik van smartphones én de invloed van het gebruik van
alterna eve digitale apparatuur op deze 2 interven e-vormen. Tevens wordt er gekeken of het
persoonlijkheidskenmerk zelfcontrole e ect hee op de wijze waarop deelnemers de manipula es
ondergaan en hoe sterk dit e ect, indien aanwezig, precies is.
Indien blijkt dat jdelijke vermindering als interven e-vorm e ec ever is in het doorbreken
van het gewoontegebruik, voor overma g smartphone-gebruikers die dit als problema sch ervaren,
dan zou er een ‘Sweet-spot’-interven e kunnen worden ontwikkeld die zich speci ek op deze
doelgroep richt waarbij rekening wordt gehouden met de eventuele impact van het gebruik van
alterna eve digitale apparatuur. Door gebruik te maken van deze meer gespeci ceerde interven e
kan uiteindelijk het psychische en fysieke welbevinden van deze groep gebruikers, die hun
smartphone gebruik als problema sch ervaren, worden vergroot.
Onderzoeksvragen
Primaire onderzoeksvraag: Wat is het verschil in afname met betrekking tot het gemiddeld
aantal ontgrendelingen in de condi e waarin het smartphone-gebruik wordt verminderd in
vergelijking met de afname in de condi e waarin deelnemers zich geheel het onthouden van
smartphone gebruik en de controle condi e, onder overma ge smartphone-gebruikers die dit als
problema sch ervaren (Brailovskaia et al., 2023)?
Secundaire onderzoeksvraag: Wat is het verschil in afname, met betrekking tot het
gemiddeld aantal ontgrendelingen, in de condi e waarbij deelnemers zich onthouden van het gebruik
van alterna eve digitale apparatuur in vergelijking met de condi e waarbij op normale wijze gebruik
wordt gemaakt van alterna eve digitale apparatuur, onder overma ge smartphone-gebruikers die dit
als problema sch ervaren?
Ter aire onderzoeksvraag: Wordt de e ec viteit van de 2 experimentele manipula es,
resulterend in afname van het gemiddelde ontgrendelingen van de smartphone, versterkt of verzwakt
indien overma ge smartphones-gebruikers die dit als problema sch ervaren, gebruik blijven maken
