Strafrecht 3 Samenvatting 2017/2018
Ons Strafrecht deel twee: Strafprocesrecht
Strafrecht 3 Samenvatting
Bron: B.F. Keulen en G. Knigge, Ons strafrecht, deel 2, Strafprocesrecht, Wolters
Kluwer, Deventer: 2016, dertiende druk
&
Aanbiedingsbrief en Contourennota Wetboek van Strafvordering
Rijksuniversiteit Groningen 1
,Strafrecht 3 Samenvatting 2017/2018
Hoofdstuk 1, Inleiding..............................................................................................................5
§1.1 Aard en doel van het strafproces................................................................................................5
§1.2 Historische ontwikkeling.............................................................................................................6
§1.3 De bronnen van het strafprocesrecht.........................................................................................7
§1.4 Het legaliteitsbeginsel.................................................................................................................8
§1.5 Verhouding tot andere rechtsgebieden......................................................................................8
Hoofdstuk 2, Karakter en gang van het Nederlandse strafproces........................................9
§2.1 Inleiding......................................................................................................................................9
§2.2 Het inquisitoire en het accusatoire procesmodel.......................................................................9
§2.3 De inquisitoire wortels van het Nederlandse strafproces...........................................................9
§2.4 In de hoofdrollen......................................................................................................................10
§2.5 Verschillen in afdoening............................................................................................................10
§2.6 Het strafproces in fasen............................................................................................................11
Hoofdstuk 3, Kennismaking met het EVRM........................................................................13
§3.1 Inleiding....................................................................................................................................13
§3.2 Doel en karakter van het verdrag..............................................................................................13
§3.3 Algemene kenmerken van de Straatsburgse jurisprudentie......................................................13
§3.4 Schets van enkele verdragsrechten...........................................................................................14
§3.5 Gemeenschappelijke begrippen...............................................................................................16
Hoofdstuk 4, Het strafprocessuele model..............................................................................17
§4.1 De beraadslaging in de raadkamer............................................................................................17
§4.2 De uitspraak. De verschillende mogelijke einduitspraken.........................................................17
§4.3 Het onderzoek ter terechtzitting...............................................................................................17
§4.4 Op de grondslag van de terechtzitting......................................................................................17
Hoofdstuk 5, De toegang tot de rechter.................................................................................18
§5.1 Inleiding....................................................................................................................................18
§5.2 Organisatie en bevoegdheid.....................................................................................................18
§5.3 Onafhankelijkheid en onpartijdigheid.......................................................................................19
§5.4 Buitengerechtelijke afdoening..................................................................................................21
Hoofdstuk 6, Het Openbaar Ministerie en de vervolging....................................................21
§6.1 Inleiding....................................................................................................................................21
§6.2 De organisatie van het Openbaar Ministerie............................................................................21
§6.3 De taken van het Openbaar Ministerie.....................................................................................22
§6.4 De vervolging............................................................................................................................22
Rijksuniversiteit Groningen 2
,Strafrecht 3 Samenvatting 2017/2018
§6.5 Beklag over niet (verder) vervolgen..........................................................................................22
§6.6 Het recht van de verdachte op een beslissing inzake vervolging...............................................23
§6.7 Het bezwaarschrift tegen de dagvaarding.................................................................................23
§6.8 Beginselen van een behoorlijke procesorde en de vervolgingsbeslissing.................................24
§6.9 Samenloop van rechtsbescherming rond de vervolgingsbeslissing...........................................24
§6.10 De nationale ombudsman.......................................................................................................25
Hoofdstuk 7, De verdachte en zijn raadsman.......................................................................26
§7.1 Inleiding....................................................................................................................................26
§7.2 Verdachte en verdenking..........................................................................................................26
§7.3 Zwijgrecht en verhoor...............................................................................................................26
§7.4 Recht op rechtsbijstand............................................................................................................27
§7.5 Taak en positie raadsman.........................................................................................................28
§7.6 Recht op vrij verkeer met de raadsman....................................................................................28
§7.7 rechtsbijstand en (politie)verhoor............................................................................................29
§7.8 Recht op kennisneming van stukken.........................................................................................29
Hoofdstuk 8, Het slachtoffer..................................................................................................30
§8.1 Inleiding....................................................................................................................................30
§8.2 Positieve verplichtingen uit het EVRM......................................................................................30
§8.3 De Richtlijn slachtofferzorg.......................................................................................................30
§8.4 De rechtspositie van het slachtoffer in Nederland....................................................................30
§6.5 Een titel voor het slachtoffer.....................................................................................................31
§8.6 Schadevergoeding.....................................................................................................................31
§8.7 De Nationale ombudsman en het slachtoffer...........................................................................32
Hoofdstuk 9, Het vooronderzoek...........................................................................................33
§9.1 Inleiding....................................................................................................................................33
§9.2 De opsporing: taken en verantwoordelijkheden.......................................................................33
§9.3 Afbakening van de opsporingstaak (opsporingsbegrip)............................................................33
§9.4 De normering van de opsporingstaak.......................................................................................34
§9.5 De rol van de rechter-commissaris............................................................................................35
Hoofdstuk 10, Dwangmiddelen..............................................................................................37
§10.1 Algemeen................................................................................................................................37
§10.2 Aanhouden en staande houden..............................................................................................37
Hoofdstuk 11, Voorarrest........................................................................................................39
§11.1 Inleiding..................................................................................................................................39
Rijksuniversiteit Groningen 3
,Strafrecht 3 Samenvatting 2017/2018
§11.2 Gevallen en gronden (art. 67 en 67a Sv).................................................................................39
§11.3 Ophouden voor onderzoek.....................................................................................................40
§11.4 Inverzekeringstelling...............................................................................................................40
§11.5 Voorlopige hechtenis..............................................................................................................41
§11.6 Schadevergoeding...................................................................................................................43
Hoofdstuk 12, Dagvaarding en tenlastelegging....................................................................44
§12.1 Inleiding..................................................................................................................................44
§12.2 Het aanwezigheidsrecht..........................................................................................................44
§12.3 Dagvaardingstermijn...............................................................................................................45
§12.4 De tenlastelegging..................................................................................................................46
§12.5 Op grondslag van de tenlastelegging......................................................................................47
Hoofdstuk 13, Het onderzoek ter terechtzitting...................................................................49
§13.1 Inleiding..................................................................................................................................49
§13.2 De rechter en de terechtzitting...............................................................................................49
§13.3 De verdachte en zijn raadsman...............................................................................................49
§13.4 Het horen van de verdachte....................................................................................................50
§13.5 De tolk....................................................................................................................................50
§13.6 De selectie van getuigen.........................................................................................................50
§13.7 De selectie van deskundigen, schriftelijke bescheiden en andere informatiebronnen...........51
§13.8 Het horen van getuigen en deskundigen................................................................................51
§13.9 Het voorlezen van de processtukken......................................................................................52
§13.10 Het slachtoffer en de benadeelde partij...............................................................................52
§13.11 Onderbreking en schorsing...................................................................................................53
§13.12 Requisitoir, pleidooi, laatste woord, sluiting en heropening.................................................53
§13.13 De griffier en het proces-verbaal..........................................................................................54
Hoofdstuk 14, Het bewijs........................................................................................................54
§14.1 Inleiding..................................................................................................................................54
§14.2 Het wettelijk bewijsstelsel op hoofdlijnen..............................................................................54
§14.3 Afscheid van onmiddellijke bewijsvoering..............................................................................56
§14.4 De wettigheid van bewijsmiddelen.........................................................................................56
§14.5 Bewijsminima en andere bewijsvoorschriften........................................................................58
§14.6 De bewijsconstructie...............................................................................................................59
Hoofdstuk 15, Sanctionering van onregelmatigheden in het strafproces..........................61
§15.1 Inleiding..................................................................................................................................61
Rijksuniversiteit Groningen 4
,Strafrecht 3 Samenvatting 2017/2018
§15.2 Bewijsuitsluiting......................................................................................................................61
§15.3 Niet-ontvankelijkheid van het OM..........................................................................................63
§15.4 Strafvermindering...................................................................................................................64
§15.5 Schadevergoeding...................................................................................................................65
Hoofdstuk 16, Het vonnis.......................................................................................................65
§16.1 Inleiding..................................................................................................................................65
§16.2 Beslissingen op formele vragen en vragen naar strafbaarheid van feit en dader....................65
§16.3 De bewijsvraag........................................................................................................................67
§16.4 Strafoplegging.........................................................................................................................68
§16.5 Overige beslissingen en motiveringen....................................................................................69
§16.6 Promis.....................................................................................................................................69
Samenvattend schema......................................................................................................................70
Aanbiedingsbrief en Contourennota Wetboek van Strafvordering...................................70
§1. Inleiding......................................................................................................................................70
§2. Doelstellingen van de modernisering..........................................................................................70
§3. Uitgangspunten voor de modernisering.....................................................................................71
§4 Wetgevingsproces........................................................................................................................72
§5 Implementatie.............................................................................................................................72
Hoofdstuk 1, Inleiding
§1.1 Aard en doel van het strafproces
Het strafprocesrecht bestaat uit rechtsregels die betrekking hebben op de toepassing van het materiële
strafrecht in een concreet geval. Het hoofddoel van het strafprocesrecht is het verzekeren van de juiste
toepassing van het meer abstracte materiële strafrecht. Dit hoofddoel kan men onderscheiden in twee
subdoelen:
1. Bewerkstelligen dat schuldigen worden bestraft;
2. Voorkomen dat onschuldigen worden bestraft.
Tussen deze twee subdoelen bestaat een spanningsveld. Niet zelden bestaat er twijfel over de vraag of
verdachte daadwerkelijk een strafbaar feit heeft begaan. In dat geval doet zich de vraag voor aan welk
subdoel het meeste gewicht toekomt. Bij twijfel gaat men er doorgaans vanuit dat de verdachte niet
strafbaar is (dit wordt ook wel het ‘in dubio pro reo’-beginsel genoemd). De rechter mag volgens
artikel 338 van het Wetboek van Strafvordering (Sv) een ten laste gelegd feit alleen bewezen verklaren
als hij er door de bewijsmiddelen van overtuigd is geraakt dat verdachte het feit daadwerkelijk heeft
begaan. Ook de persoonlijke overtuiging van de rechter garandeert echter niet dat de verdachte
schuldig is. Als achteraf blijkt dat de rechter heeft gedwaald, bestaat daarom het buitengewone
rechtsmiddel van herziening (art. 457 e.v. Sv en Dronken Broer). Om een evenwicht te bereiken
tussen de twee subdoelen zou men ernaar moeten streven om de kans op vergissingen tot aanvaardbare
proporties te reduceren. Volledige zekerheid zou het eerste subdoel in de weg staan, maar een lage
drempel voor veroordelingen zou het tweede subdoel weer veronachtzamen.
Naast het tweeledige hoofddoel onderscheid men nog een aantal bijkomende doelen van het
strafprocesrecht. Deze kunnen als volgt worden samengevat:
1. Eerbiediging van de rechten en vrijheden van de verdachte. Het strafprocesrecht probeert
te voorkomen dat de vervolging disproportionele inbreuk maakt op de vrijheid van de
Rijksuniversiteit Groningen 5
,Strafrecht 3 Samenvatting 2017/2018
verdachte. Zo mag verdachte ervoor kiezen te zwijgen en kan hij niet gedwongen worden
bewijs tegen zichzelf te leveren;
2. Eerbiediging van de rechten en vrijheden van andere betrokkenen. Het strafprocesrecht
probeert ook de vrijheid van andere betrokkenen, zoals getuigen en slachtoffers, te verzekeren.
Wat betreft het slachtoffer geldt bijvoorbeeld dat secundaire victimisatie moet worden
voorkomen. Secundaire victimisatie kan plaatsvinden door de wijze waarop de zaak door de
autoriteiten wordt afgehandeld. Slachtoffers en getuigen moeten met andere woorden correct
worden bejegend;
3. Procedurele rechtvaardigheid. Ook als er inhoudelijk geen sprake is van twijfel, bevat het
strafprocesrecht een aantal middelen die de procedurele rechtvaardigheid bevorderen. Daarbij
kan men denken aan het voorschrift dat verdachten moeten worden gehoord. Ook als de
uiteindelijke beslissing in het nadeel van verdachte uitvalt, kunnen dergelijke voorschriften
ervoor zorgen dat verdachte de beslissing accepteert. Zo legitimeert de eerlijkheid van het
proces de uiteindelijke beslissing;
4. Demonstratiefunctie. De openbaarheid van de terechtzitting maakt publieke controle
mogelijk. Dit voorkomt willekeurige bestraffing en zorgt voor een generaal preventieve en
normbevestigende werking. Als het publiek ziet dat de autoriteiten het recht toepassen, wordt
de door de verdachte overtreden norm bevestigd en neemt het vertrouwen in de
strafrechtspleging toe.
Opsporingsambtenaren zullen proberen de materiële waarheid te achterhalen om aan het tweeledige
hoofddoel van het strafprocesrecht te voldoen. Het ontbreken van de volledige waarheid hoeft er
echter niet altijd in te resulteren dat verdachte wordt vrijgesproken (denk aan twee medeplegers van
moord waarbij de werkelijke toedracht – “wie heeft de laatste klap uitgedeeld?” – onbekend is).
Waarheidsvinding is dus wel belangrijk voor de verwezenlijking van de doelen van het
strafprocesrecht, maar is geen zelfstandig doel op zich. Het is een afgeleide van de eigenlijke doelen
van het strafprocesrecht. De waarheid hoeft alleen te worden gevonden om de rechter een
verantwoorde beslissing te laten nemen. Hoe grondig het onderzoek naar de feiten moet zijn hangt
mede af van de opstelling van verdachte. Als verdachte ontkent zal er eerder aanleiding zijn voor een
uitgebreider onderzoek.
De ‘rule of law’ houdt in dat de overheid ook zelf is onderworpen aan het recht.
Bevoegdheden mogen alleen worden uitgeoefend als zij door het recht zijn toegekend, en wel binnen
de door het recht getrokken grenzen. Dit voorkomt willekeurig overheidsoptreden. Het
strafprocesrecht kan worden gezien als uitwerking van rule of law. Rechtsbescherming tegen de
overheid is echter niet een exclusief kenmerk van het strafprocesrecht. Ook verklaart deze opvatting
niet waarom aan de overheid bevoegdheden tot dwanguitoefening zijn toegekend, blijft het publieke
belang enigszins onderbelicht en kan deze zienswijze tot eenzijdigheid leiden. Het strafprocesrecht
biedt immers meer dan rechtszekerheid. Ook slachtoffers en andere bij het proces betrokken personen
worden beschermd.
Het tweeledige hoofddoel en de bijkomende doelen staan in een spanningsverhouding tot
elkaar. Een groter gewicht voor één van de doelen leidt al snel tot een vermindering van de
inachtneming van een ander doel. Waar het evenwicht moet worden gevonden hangt af van
rechtspolitieke keuzes. Toch kunnen hierover een aantal algemene opmerkingen worden gemaakt. Zo
zijn aan strafrechtspleging altijd kosten verbonden, zodat niet alleen een afweging moet worden
gemaakt tussen verschillende doelen, maar ook tussen die doelen en de (schaarse) middelen om die
doelen te verwezenlijken. Bovendien gaat men ervan uit dat de waarborgen voor verdachte groter
moeten zijn naarmate voor hem meer op het spel staat. Verder geldt dat hoe groter de verdenking is,
hoe ingrijpender de onderzoeksbevoegdheden zijn om de materiële waarheid te achterhalen. Tot slot
moeten wel alle doelen tot op zekere hoogte worden behaald: de uitkomst van de afweging moet
vanuit de verschillende doelen bezien aanvaardbaar zijn.
§1.2 Historische ontwikkeling
Na de Franse revolutie trad rechtseenheid en uniformering van de rechterlijke organisatie op. Er
kwam één Wetboek van Strafrecht en één Wetboek van Strafvordering. Van de uniforme rechterlijke
organisatie maakte ook het hiërarchisch Openbaar Ministerie deel uit. Daarnaast vormde het
verlichtingsdenken de grondslag voor de ‘rule of law’, grondrechtenbescherming, scheiding der
Rijksuniversiteit Groningen 6
, Strafrecht 3 Samenvatting 2017/2018
machten, onafhankelijke rechtspraak, rechtszekerheid en rechtsbescherming. In het strafprocesrecht
van na de revolutie kon de verdachte niet meer tot spreken worden gedwongen middels de pijnbank.
Hij was niet langer voorwerp van onderzoek, maar procespartij. Pas in 1886, toen ook het Wetboek
van Strafrecht werd aangepast, is ook een eigen Wetboek van Strafvordering geïntroduceerd. Ook dit
wetboek was echter nog sterk geënt op de Franse voorganger. Sinds de wijziging van 1926 noemt de
wetgever het Nederlands strafproces ‘gematigd accusatoir’ (zie ook hierna, onder 2.3).
Uit de historische ontwikkeling blijkt dat het strafprocesrecht niet dwingend volgt uit de
besproken doelen, maar veeleer een product is van min of meer toevallige historische ontwikkelingen.
Na de ingrijpende wijziging in 1926 zijn er nog talloze partiële wijzigingen doorgevoerd. In 2014 is tot
slot een wetgevingsprogramma opgezet dat is gericht op de modernisering van het Wetboek van
Strafvordering. De voorstellen bevinden zich nog in het stadium van parlementaire behandeling.
§1.3 De bronnen van het strafprocesrecht
Het strafprocesrecht kan worden geraadpleegd in verschillende bronnen:
Wetgeving, waarbij men voornamelijk moet denken aan het Wetboek van Strafvordering.
Daarnaast zijn er een aantal bijzondere wetten, zoals de Wet op de Rechterlijke Organisatie
(Wet RO), de Penitentiaire Beginselenwet, de Grondwet, de Wet wapens en munitie en de
Opiumwet. Ook kan lagere regelgeving, zoals algemene maatregelen van bestuur en
ministeriële regelingen, voorschriften bevatten die behoren tot het strafprocesrecht;
Beleidsregels, die een discretionaire bevoegdheid nader invullen. Beleidsregels van het
Openbaar Ministerie worden als ‘recht’ in de zin van art. 79 Wet RO aangemerkt, zodat
verdachten zich erop kunnen beroepen en de Hoge Raad in cassatie aan die beleidsregels kan
toetsen. Men spreekt in het kader van het Openbaar Ministerie ook wel van ‘aanwijzingen’.
De status van zogenoemde ‘richtlijnen’, die betrekking hebben op de te vorderen straf, is
onzeker. In ieder geval is de rechter niet aan die richtlijnen gebonden. Instructies en
handleidingen worden niet gepubliceerd en hebben alleen interne werking. Op een
beleidsregel kan alleen een beroep worden gedaan als deze afkomstig is van een orgaan dat de
bevoegdheid heeft om functionarissen bindende voorschriften te geven met betrekking tot de
uitoefening van hun bevoegdheden. De oriëntatiepunten voor straftoemeting, afkomstig van
een landelijke commissie van rechters, vallen hier niet onder;
Internationaal recht, waaronder de fundamentele rechten van het EVRM en het IVBPR. In
het bijzonder zijn van belang het recht op persoonlijke vrijheid (art. 5 EVRM), het recht op
een eerlijk proces (art. 6 EVRM) en het recht op privacy (art. 8 EVRM). Volgens art. 93 en 94
Grondwet werken deze rechten rechtstreeks door in de nationale rechtsorde en moet de rechter
nationale voorschriften toetsen aan deze rechten. Ook supranationaal recht dat afkomstig is
van de Europese Unie kan men tot deze categorie rekenen (zo zijn er een aantal kaderbesluiten
en richtlijnen die van belang zijn voor het Nederlandse strafprocesrecht).
Jurisprudentierecht, waaronder de omvangrijke jurisprudentie van de Hoge Raad. De Hoge
Raad legt de wet uit, maar niet zelden vervult hij bovendien een rechtsvormende taak. De
wetgever accepteert deze taak en past wetgeving aan naar aanleiding van de jurisprudentie van
de Hoge Raad;
Beginselen, zoals de goede procesorde, het vertrouwensbeginsel, het gelijkheidsbeginsel,
rechtszekerheidsbeginsel, het legaliteitsbeginsel, het verbod van détournement de pouvoir, en
het beginsel van een behoorlijke en billijke belangenafweging. Deze beginselen zijn niet eigen
aan het strafprocesrecht, maar gelden voor het gehele publiekrecht. Meer specifiek voor het
straf(proces)recht gelden daarnaast het beginsel van onschuldpresumptie, het in dubio pro reo-
beginsel, het nemo-tenetur-beginsel en het fair trial-beginsel.
Uit bovenstaande rechtsbronnen blijkt dat de gedachte dat alle strafprocesrecht in de wet moet zijn
neergelegd is losgelaten. Het geldende recht moet worden gevonden in verschillende rechtsbronnen
die niet altijd met elkaar in overeenstemming zijn. Rechtsbeginselen kunnen hierbij in de richting van
een oplossing wijzen.
Rijksuniversiteit Groningen 7
