Een samenvatting van de historische context 2 'Verlichting'. Uit het boek Feniks voor 4/5/6 vwo. Het hoofdstuk heeft drie paragrafen. Ze gaan onder andere over de verschillende filosofen tijdens de verlichten, de revoluties in de VS en Frankrijk en de politiek-maatschappelijke stromingen in de nege...
Kenmerkende aspecten:
- Het streven van vorsten naar absolute macht.
- De wetenschappelijke revolutie.
- Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de
samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
- Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur een
eigentijdse verlichte vorm te geven (verlicht absolutisme).
De hernieuwde belangstelling van de humanisten voor de klassieke cultuur droeg bij aan het
ontstaan van het nieuwe mens- en wereldbeeld van de renaissance.
De mens stond centraal i.p.v. God.
Niet alleen het humanisme, maar ook de ontdekkingsreizen droegen bij aan de
wetenschappelijke vooruitgang.
Europeanen kregen meer kennis over de wereld en culturen buiten Europa.
Ontwikkeling nieuwe scheepstypes, betere instrumenten voor de navigatie en de
cartografie.
Als derde zorgde de vooruitgang van ambachtelijke techniek voor de wetenschappelijke bloei.
In de 17e eeuw was de wetenschappelijke revolutie: men ging ook nadenken hoe je onderzoek
moet doen.
- Rationalisme:
René Descartes als grondlegger. Waarnemingen met je zintuigen zijn subjectief en
onjuist. Een methode waarbij men vanuit aangeboren, zekere ideeën via logisch en
intuïtief redeneren tot kennis komt. De ratio staat dus voorop.
- Empirisme:
John Locke. Door veel waarnemingen met elkaar te vergelijken en te combineren
ontstaan betrouwbare kennis en komt met tot inzichten.
Isaac Newton bepleitte een onderzoeksmethode die experimenten en logica met elkaar
combineerde, zo heeft hij de zwaartekracht vastgesteld.
Het idee dat de beweging van planeten en het leven op aarde zouden gehoorzamen aan
onveranderlijke natuurwetten wekte de argwaan van kerkelijke gezaghebbers. Hierdoor zou
de Kerk misschien uiteindelijk geen functie meer hebben.
De vorst verloor de invloed op religieuze keuzes van zijn onderdanen.
Verlichte denkers meenden dat de methoden die sinds de wetenschappelijke revolutie werden
toegepast in de natuurwetenschappen ook konden worden gebruikt in de bestudering van de
menselijke samenleving, die volgens hen ook was onderworpen aan onveranderlijke
natuurwetten. Verlichte denkers gaven blijk van rationeel optimisme: met je verstand kan de
mens alle maatschappelijke, economische en politieke problemen oplossen.
Voor verlichte denkers was een juiste opvoeding en goed onderwijs van groot belang. Dan pas
kan een persoon rationeel denken en doorzien wat voor hemzelf en voor de maatschappij de
, beste keuze zijn. Verlichte denkers hechtten daarom ook veel waarde aan de verspreiding van
wetenschappelijke kennis en verlichte ideeën over de inrichting van de samenleving.
Encyclopedie van Diderot en d’Alembert.
Immanuel Kant stelde echter dat de mens geen objectieve kennis van de werkelijkheid kan
hebben. Onze zintuigelijke waarneming wordt volgens hem gestuurd door begrippen waarmee
ons verstand de dingen ordent en uitlegt.
Bij de ideeen die verlichte denkers ontwikkelden over de mens en de samenleving speelden
natuurlijke rechten een belangrijke rol. Dit waren rechten die elk mens vanaf zijn geboorte
bezat en losstonden van wetten die de overheid had ingesteld.
John Locke: burgers mogen een staat oprichten, als de bestuurder zich schuldig maakt aan
machtsmisbruik dan mag het volk hem afzetten en vervangen.
De afspraak om gezamenlijk een politieke gemeenschap te vormen, noemen we een sociaal
contract. Het is voor iedereen beter een deel van de eigen vrijheid in te leveren in ruil voor
bescherming van leven en eigendommen.
Montesquieu: de macht van de koning moest in evenwicht worden gehouden door andere
instanties. De uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht moesten worden uitgeoefend
door drie verschillende personen of instanties trias politica of machtenscheiding.
Veel politieke denkers dachten in eerste instantie aan de bourgeoisie wanneer ze vroegen om
meer vrijheid en inspraak. Rousseau had echter de hele bevolking op het oog. Het gewone
volk verwoordde het best de algemene wil. Volgens Rousseau was het enige legitieme gezag
gebaseerd op een overeenkomst tussen mensen.
Verwierp slavernij
Tegen absoluut koningschap
Enige manier waarin een staat kon worden gesticht was met behulp van een verdrag
waarin men zich vrijwillig aaneensloot: een sociaal contract.
Rousseau vond dat het volk binnen een staat de hoogste macht had, maar hij meende dat die
macht door het volk zelf uitgeoefend moest worden. Hij was voorstander van een directe
democratie, dit kon alleen niet in een groot land zoals Frankrijk. Daarom moesten de
beslissingen van de afgevaardigden achteraf ter goedkeuring worden gelegd aan het hele volk.
In de 17e eeuw was het mercantilisme ontstaan: Adam Smith was hier tegen.
Hij meende dat het beter was als de overheid juist zo weinig mogelijk bemoeide met de
economie. Volgens hem heeft de mens een aangeboren neiging om vooral op zijn eigen
belangen te letten en daarbij gaat hij verstandelijk te werk. Door zijn eigen belangen na te
jagen, dient de mens het algemeen belang.
In de 18e eeuw veranderde de politieke cultuur. In boeken, kranten en tijdschriften werden
verlichte ideeën over geloof, politiek en economie verspreid. In koffiehuizen, genootschappen
en salons van adellijke dames werden ze besproken. Koningen konden de publieke opinie niet
meer straffeloos negeren.
Veel vorsten streefden naar absolute macht en beriepen zich hier op het droit divin. Om de
verspreiding van voor hen gevaarlijke publicaties tegen te gaan, lieten koningen boeken en
kranten op hun inhoud controleren. Echter pasten de ambtenaren deze censuur niet streng toe.
In de tijd van het ancien régime werden heel wat aanstootgevende teksten gepubliceerd.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper info8955. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
