In het boek: De vorming van het land geeft de schrijver H.J.A. Berendsen een zeer uitgebreide uitleg over de geologie en geomorfologie van Nederland. In het boek komen alle belangrijke tijdvakken en de gevormde delfstoffen die in Nederland te vinden zijn aan de orde. Deze heb ik op het hoofdstuk ov...
Samenvatting van ‘De vorming van het landschap’
Geschreven door H.J.A. Berendsen
Samenvatting van Peter Hoogland
Datum van schrijven: 6-3-2017
Inhoud
H1 Inleiding.........................................................................................................................................2
H2 Precambrium.................................................................................................................................6
H3 Paleozoïcum..................................................................................................................................9
H4 Mesozoïcum................................................................................................................................12
H5 Tertiair.........................................................................................................................................16
H6 Kwartair; Pleistoceen voor het Saalien........................................................................................19
H7 Pleistoceen; Saalien.....................................................................................................................22
H8 Laat-Pleistoceen..........................................................................................................................24
=H9 Holoceen...................................................................................................................................27
H10 Geomorfologische kaarten van Nederland................................................................................28
H11 Geologische kaarten van Nederland..........................................................................................30
H12 Delfstoffen uit de diepe ondergrond.........................................................................................31
H13 Oppervlakte delfstoffen.............................................................................................................37
Extra Tools............................................................................................................................................41
1
,H1 Inleiding
Bij de behandeling van de wordingsgeschiedenis van Nederland ‘De vorming van het land’ ligt de
nadruk op dat deel van de geologie. Dat zichtbare of merkbare gevolgen heeft voor het huidige
landschap, of dat van economische betekenis is.
Substraat is de belangrijkste factor in het Nederlandse landschap. Onder het substraat verstaan we
gesteente en reliëf. Samen met het klimaat heeft dit invloed op alle andere elementen in het
landschap.
Op zeer lange geologische tijdschaal veranderd het landschap. Deze dynamiek wordt voornamelijk
veroorzaakt door de tektonische bewegingen en klimaatveranderingen. Deze tektonische bewegingen
hebben twee componenten.
- Verticale component
- Horizontale component
De verticale component kan bestudeerd worden door de verschillende aardlagen met elkaar te
vergelijken en de inhoud hiervan te bestuderen.
De horizontale component kan door middel van paleomagnetisme gereconstrueerd worden. Ook
paleoklimatologische en paleobiologische informatie is een belangrijke bron van informatie.
Naast grote klimatologische veranderingen die werden bepaald door plaat tektonische bewegingen
hebben zich ook klimaatveranderingen voorgedaan als gevolg van de verandering van de aardas en
de baan van de aarde om de zon.
Plaattektoniek
Convectiestromen in de mantel van de aarde drijven de plaatbewegingen aan. Het gesteente in de
asthenosfeer is hervormbaar als warm asfalt. Hierdoor vinden drie soorten verschuivingen plaats:
Bij een divergerende beweging kan, als dit plaatvind, onder de zeespiegel een mid-oceanische rug
ontstaan.
Bij een convergerende beweging ontstaat een subductiezone waarbij de zwaarste aardplaat onder de
plaat ‘duikt’ die hij tegenkomt.
Bij een transversale beweging vind meestal weinig vulkanisme en gebergtevorming plaats. Wel
kunnen hierdoor in de gebieden rond de breuk zware aardbevingen voorkomen.
Continenten
Een sedimentatiebekken is meestal te vinden aan een rand van een dergelijke aardplaat. Dit is het
laagste punt van een plaat waar vaak rivieren naartoe stromen. In deze gebieden worden sedimenten
als slib en zand afgezet. Een voorbeeld van zo’n gebied is de Noordzeebekken. Bij het bestuderen van
2
,de ouderdom van continenten blijkt dat het centrale gedeelte vaak ouder is dan de randen van een
continent.
Kraton/schild is de naam voor Precambrisch gesteente dat gevormd is na het ontstaan van de aarde.
Rondom een kraton of schild zijn vaak plooiingsgebergten te vinden.
Voorlandbekken = In termen van geologie een bekken tijdens de vorming van een gebergte dat
parallel aan een gebergte ligt.
Flysch = Is een opeenvolging van sedimentair gesteente die gevormd wordt in diep-
mariene voorlandbekkens.
Molasse = Puin dat zich uit een geberge verzameld in het voorlandbekken.
Golden spike = De manier van het dateren van de onderkant van een geologisch tijdvak.
Geologische tijdsschaal
Verschillende soorten gesteente die op de aarde voorkomen zijn op verschillende momenten in het
verleden gevormd. Voordat absolute dateringen mogelijk waren werd er een relatieve geologische
tijdschaal samengesteld. Deze bestaat uit twee hoofdprincipes:
- Superpositie > jongere gesteenten worden afgezet op oudere gesteenten.
- Fossielen > het voorkomen van soorten afdrukken en overblijfselen van vroegere
levensvormen
Later kwam er de mogelijkheid om absolute metingen van het ouderdom van gesteenten te doen. Dit
kon door het meten van radioactief verval. Waarmee met de halfwaardetijd vrij nauwkeurig bepaald
kan worden hoe oud iets is.
Chronologische eenheden worden meestal in Engelse benaming aangegeven op hiërarchisch niveau.
Van hoog naar laag:
- Eon
- Era (hoofdtijdperk)
- Period (periode)
- Epoch (tijdvak)
- Age (tijd)
- Subage
Stratigrafie of stratificatie = het bestuderen van opeenvolgende gesteentelagen Met als doel ze te
dateren en beschrijven.
Er is minder belend over het Precambrium dan over het Paleozoïcum. Dit komt omdat onderzoek
voor een groot deel afhankelijk was van gidsfossielen. De eerste levensvormen hadden weinige
hadden schalen, botten en graten waardoor er vrijwel niets goed bewaard is gebleven. Daarnaast is
er nog weinig gesteente uit dit tijdperk over omdat veel geërodeerd is.
Gidsfossiel = een overblijfsel van een levensvorm dat overeen groot deel van de wereld voorkwam
maar slechts in een beperkte periode. En dus karakteristiek was voor zijn periode.
Een groot deel van de onderscheiding van gesteentepakketten werd dus op fossielinhoud van elkaar
onderscheiden. Dit noemen we bio stratigrafie.
3
, Het Phanerozoïcum wordt op grond van het voorkomen van bepaalde levensvormen in de volgende
hoofdtijdperken onderscheiden:
Hoofdtijdperken worden weer onderverdeeld in Perioden Zo bestaat het Paleozoïcum uit de
perioden: Cambrium, Ordovicium, Siluur, Devoon en het Perm. Deze worden weer onderverdeeld in
tijdvakken en tijden.
Chronostratigrafische eenheden zijn namen voor gesteenten om ze te classificeren op basis van in
welke periode ze ontstaan zijn. De hiërarchische reeks namen hiervoor is:
- Eonothem (gesteenten die in een bepaald Eon zijn gevormd)
- Erathem (gesteenten die in een bepaalde Era zijn gevormd)
- System (systeem)
- Series (serie)
- Stage (Etage)
- Substage (subetage)
Gesteentepakketten kunnen op vier verschillende manieren van elkaar worden onderscheiden:
- lithostratigrafie > op grond van lithostratische kenmerken
- biostratigrafie > op grond van fossielinhoud
- magnetostratigrafie > op grond van aardmagnetische polariteit
- seismostratigrafie > op grond van seismische snelheidsmetingen
Lithostratigrafie = het onderscheiden van gesteentepakketten op grond van litologische en
stratigrafische kenmerken.
Voorbeelden lithografisch: korrelgrootte-verdeling, zware-mineralen inhoud, grindsamenstelling,
kalkgehalte, of kleur. Ontstaanswijzen en ouderdom horen hier niet bij.
Lithografische classificatie kan worden onderverdeeld in de onderstaande groepen.
Engelse benaming Nederlandse benaming
Supergroup Supergroep
Groups Groep
Formation Formatie
Memebers Afzettingen,
Laagpakketten
Beds Lagen
Een dergelijke formatie kan uit meerdere gesteenten bestaan maar dit is niet noodzakelijk. Om een
formatie te karakteriseren wordt gebruik gemaakt van de volgende kenmerken:
- regelmatige afwisselende steenpakketten
- laagdiktes
- voorkomen van fossielen
Omdat formatie op kenmerken worden geclassificeerd kunnen vrijwel identieke lagen die beiden uit
een ander tijdperk komen naast elkaar voorkomen. Dit heeft als gevolg dat de grenzen van formaties
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper HooglandP. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
