1. Geest, gedrag en psychologische wetenschap
1.1 Wat is psychologie en wat is het niet?
- Het woord ‘psychologie’ bestaat uit 2 delen;
‘Psyche’ : geest
‘-logie’ : gebied van de studie
Het woord ‘psychologie’ betekent dus letterlijk ‘studie van de geest’.
KC: Psychologie is een breed veld, met vele specialismen, maar in wezen is psychologie de
wetenschap van gedrag en geestelijke processen.
- Psychologie houdt zich niet alleen maar bezig met geestelijke processen, maar ook met
gedragingen à psychologie houdt zich dus bezig met interne geestelijke processen (die we
alleen indirect waarnemen, zoals denken, voelen en begeren), maar ook met externe
waarneembare gedragingen (zoals praten, glimlachen en lopen).
- De wetenschap van de psychologie is gebaseerd op objectieve verifieerbare gebeurtenissen.
1.1.1 : Psychologie: meer dan je denkt
Experimenteel psycholoog : psycholoog die onderzoek doet naar elementaire
psychologische processen (zoals waarnemen, denken en leren) – in tegenstelling tot een
toegepast psycholoog.
Docent psychologie : psycholoog met als primaire taak het geven van onderwijs op
bijvoorbeeld een hbo- of bacheloropleiding of aan een universiteit.
Toegepast psycholoog : psycholoog die de door experimenteel psychologen vergaarde kennis
gebruikt om problemen van mensen op te lossen (m.b.v. trainingen, het ontwerpen van
speciale gereedschappen of psychologische behandelingen).
- Soorten psychologen:
1. Sportpsychologen -> helpen atleten hun prestaties en motivatie te verbeteren, door
trainingssessies te plannen en door hen te leren hun emoties onder druk te beheersen.
2. Schoolpsychologen -> houden zich bezig met onderwerpen op het gebied van leren, het
gezin of persoonlijke omstandigheden die schoolprestaties kunnen beïnvloeden. Ze zijn
deskundig op het gebied van lesgeven en leren.
3. Klinisch psychologen en counselors -> helpen mensen zich aan te passen op sociaal en
emotioneel gebied, of om moeilijke keuzes in relaties, hun carrière of opleiding te maken.
4. Forensisch psychologen -> houdt zich bezig met de diagnostiek en behandeling van zowel
de daders van strafbare feiten als de slachtoffers daarvan. Forensisch psychologen
leveren hun psychologische expertise aan het wets- en rechtssysteem.
5. Omgevingspsychologen -> proberen de interactie met onze omgeving en het milieu te
verbeteren. Ze kunnen ook cliënten helpen zich te blijven inzetten voor duurzaamheid of
geven workshops over de voordelen die interactie met de natuur voor de geestelijke
gezondheid oplevert.
, 6. Gerontopsychologen -> beoordelen het functioneren van ouderen en verstrekken
begeleiding in overleg met cliënten, families, verzorgers en artsen, om ouderen te helpen
hun potentieel maximaal te benutten in de latere fases van het leven.
1.1.2 : Psychologie is geen psychiatrie
- Psychiatrie : een medisch specialisme dat zich richt op de diagnose en behandeling van
mentale stoornissen.
Psychiatrie is een medisch specialisme en maakt geen deel uit van de psychologie.
Psychiaters hebben een medische opleiding (geneeskunde) gedaan en hebben
daarnaast een gespecialiseerde opleiding achter de rug in de behandeling van
geestelijke en gedragsmatige problemen.
1.1.3 : Kritisch nadenken over psychologie en pseudopsychologie
- Pseudopsychologie : niet-onderbouwde psychologische aannamen die als wetenschappelijke
waarheden worden gepresenteerd (bijvoorbeeld horoscopen of paranormale fenomenen).
Astrologie / Horoscopen
Kristallen
Manifesteren
Grafologie / Handschriftanalyse
Helderziend / Paranormale zaken
- Bij kritisch denken moet je de volgende 6 vragen stellen:
1. Wat is de bron?
Hierbij moet men zich afvragen of degene die de bewering doet, feitelijke kennis heeft of
op zijn allerminst advies heeft gevraagd aan iemand met de noodzakelijke expertise.
2. Is de bewering redelijk of extreem?
Kritische denkers zijn sceptisch over beweringen die als ‘doorbraak’ of ‘revolutionair’
worden aangemerkt.
3. Wat is het bewijsmateriaal?
Soms kan er alleen maar sprake zijn van ‘anekdotisch bewijsmateriaal’ (= getuigenissen
die door ervaringen van iemand of enkele personen schetsen, maar ten onrechte voor
wetenschappelijk bewijs worden aangezien). Om iets zeker te weten, is er
wetenschappelijk bewijsmateriaal nodig (waarvoor wetenschappelijk onderzoek moet
worden verricht).
4. Kan de conclusie al beïnvloed zijn door bias?
- Bias: een vooroordeel, vervorming of vertekening van een situatie, meestal op basis
van persoonlijke ervaringen en waarden.
Emotionele bias: de neiging om oordelen te vellen gebaseerd op attitudes en
gevoelens, in plaats van op een rationele analyse van het bewijsmateriaal.
Conformation bias (bevestigingsbias): de neiging om informatie die niet bij je
opvattingen aansluit te negeren of te bekritiseren en om in plaats daarvan
informatie te zoeken waar je het wel mee eens bent.
, 5. Worden veelvoorkomende denkfouten vermeden?
Denkfouten zijn bijvoorbeeld:
1. De aanname dat ‘gezond verstand’ een substituut is voor wetenschappelijk bewijs.
Vaak kan gezond verstand een stelling zowel ondersteunen als onderuithalen. Alleen
een zorgvuldige analyse van bewijzen voor en tegen de stelling kan leiden tot een
betrouwbaar antwoord.
2. De correlatie-causaliteit-denkfout : De aanname dat als twee dingen tegelijkertijd
voorkomen, het een het ander moet veroorzaken. Omdat mensen nu eenmaal dingen
willen verklaren, trekken we een dergelijke foutieve conclusie.
6. Zijn voor het oplossen van het probleem verschillende invalshoeken nodig?
Psychologen bekijken misdaad bijvoorbeeld vanuit de invalshoek van leren, sociale
invloed of persoonlijkheidstrekken. Economen zijn geïnteresseerd in de financiële
motieven voor misdaad. En sociologen concentreren zich op onderwerpen als bendes,
armoede en maatschappelijke structuren. Voor een probleem dat uit meerdere facetten
bestaat, is een complexere oplossing nodig dan voor een afschrikprogramma (zie
voorbeeld p. 10).
1.2 Wat zijn de zes belangrijkste perspectieven van de psychologie?
KC: Zes belangrijke perspectieven domineren het snel veranderende veld van de moderne
psychologie: het biologische, cognitieve, behavioristische, whole-person-, ontwikkelings- en
socioculturele perspectief. Alle kwamen voort uit radicaal nieuwe ideeën over geest en gedrag.
1.2.2 : Scheiding van lichaam en geest en het moderne biologische perspectief
- De 17e eeuwse Franse filosoof René Descartes stelde het eerste radicaal nieuwe idee voor dat
uiteindelijk leidde tot de moderne psychologie.
, Stromingen en perspectieven koppelen
Stroming Perspectief Belangrijk persoon
Rationalisme Biologisch perspectief René Descartes
Empirisme (kennis door onderzoek) Behavioristisch perspectief John Locke
Structuralisme Cognitief perspectief Wilhelm Wundt
Functionalisme Cognitief perspectief William James
Behaviorisme Behavioristisch perspectief
Humanisme Whole-person perspectief
Psycho-analyse Whole-person perspectief Sigmund Freud
1.3 Hoe vergaren psychologen nieuwe kennis?
KC: Net als onderzoekers in alle andere vakgebieden gebruiken psychologen de wetenschappelijke
methode om hun ideeën empirisch te toetsen.
- Wetenschappelijke methode: een uit vier stappen bestaande procedure voor empirisch
onderzoek van een hypothese, waarbij de omstandigheden zo zijn gekozen dat vooroordelen
en subjectieve oordelen worden uitgesloten.
- Empirisch onderzoek: onderzoeksbenadering waarbij gegevens worden verzameld door
middel van objectieve informatie uit de eerste hand, gebaseerd op sensorische ervaring en
observatie.
