Dit is een samenvatting van het gedeelte Sociale Zekerheidsrecht van het vak Arbeids- en Sociale Zekerheidsrecht. Dit deel werd gegeven door prof. P. Schoukens. De samenvatting is gebaseerd op het handboek, de PowerPoint slides en lesnotities.
Deel 1 – Begrip “sociale zekerheid”
1.1 Beginselen onderliggend aan socialezekerheidsstelsels
1.1.1 Een omschrijving van sociale zekerheid in het algemeen
1.1.1.1 Geen eenduidig begrip
Op erg uiteenlopende wijze ingevuld
o => heel wat verschillende definities
Sommige landen hebben begrip omschreven
Anderen hebben expliciet opgelijst welke nat. regelingen deel uitmaken van SZR.
o In veel landen ontbreekt duidelijk juridische omschrijving => RL geeft definitie
o Ook int. R. en EU R. bevatten geen duidelijke definitie
Omschrijven elk hun eigen materieel toepassingsgebied
Gebeurt op verschillende manieren
Inhoudelijke omschrijving
Bij naam opsommen
Beide technieken kunnen gecombineerd worden
! int. R. geeft uitz. inhoudelijke omschrijving
Vb. Conventie vr. 102 Int. Arbeidsorganisatie (IAO)
=> Geen inhoudelijke omschrijving, risico’s worden opgesomd = klassieke
onderdelen van SZ
EU R. heeft gebruikt beide werkwijzen
Vb. Vordering nr. 883/04: algemene wijze en elk land een nat. regeling
Aanpak door sociale risico’s op te sommen
o => voordeel want duidelijke weergave
o Ook enkele gevaren:
Onvoldoende ruimte voor nieuwe ontwikkelingen of sociale problemen binnen SZ
Vb. nood aan zorgondersteuning voor niet-zelfredzamen
+ risico’s kunnen andere invulling krijgen
o Vb. overlevingspensioenen en tweeverdienersgezinnen
Omschrijving laat niet toe om nat. rechtelijke eigenheid van landen mee te nemen
SZ krijgt op zeer diverse wijze vorm
=> bepaalde elementen die in sommige landen al lange tijd als onderdeel
van SZ worden beschouwd buiten omschrijving van materieel
toepassingsgebied van Conventie nr. 102
1.1.1.2 Voorgestelde werkdefinitie
Bredere benadering van SZ werd afgelopen decennia naar voren geschoven door IAO
o Ook andere benaderingen knopen aan bij doelstelling “zekerheid” te verschaffen in de zin van
definitie van IAO
o => omvat SZ dan alle regelingen die ertoe strekken mens te beschermen tegen risico’s die
verbonden zijn aan opkomst van industriële maatschappij en haar verdere ontwikkelingen
= tegen het zich voordoen van sociale risico’s
=> vraagt wat bescherming is en welke risico’s als sociaal beschouwd kunnen worden
Werkdefinitie SZ = geheel van regelingen die vorm geven aan solidariteit met personen die
geconfronteerd worden met (dreiging van) gebrek aan inkomen uit arbeid of met bijz. kosten naar
aanleiding van zich voordoen van sociaal risico
1.1.2 Omschrijving van de “sociale risico’s”
Omvat gebrek aan inkomen uit arbeid of bijz. kosten
Erkende sociale risico’s:
o Afwezigheid van inkomen uit arbeid bij mensen die niet (langer dienen te) werken t.g.v.
ouderdom
o Wegvallen van inkomen door overlijden van partner die inkomen verdient
o Afwezigheid van inkomen wegens arbeidsongeschiktheid
o Afwezigheid van inkomen wegens werkloosheid
o Nood aan (dekking van de kosten voor) medische verzorging
1
, o Bijz. kosten die samenhangen met opvoeden van kinderen
o Nood aan dekking van kosten voor verlies aan zelfredzaamheid (“zorg”)
o Ontbreken van voldoende middelen om menswaardig bestaan te leiden
OPMERKING:
o SZ mogen we niet verengen tot loutere compensaties in vorm van geld
Steeds meer regelingen waarbij geen bescherming in vorm van geldt wordt geboden
Traditioneel bood SZ wel in hoofdorde bescherming in vorm van geld
Steeds meer nadruk op noodzaak om 1st te voorkomen, dan pas denken
aan herstel naar toestand voorafgaand aan zich voordoen van sociaal risico
Benadering oorspronkelijk gebruikt voor schade aan mens MAAR blijkt ook voor
andere risico’s relevant
= activeren van SZ-uitkeringen
Neemt niet weg dat herstel en preventie ! rol spelen
Systeem kan bevorderen of tegenwerken
Schematisch: preventie => herstel => compensatie
o SZ vrij eng opvatten
Doet geen afbreuk aan grote waarde van ruimere opvatting van SZ
SZ houd zich hier bezig met
Veiligheid en hygiëne op werk en daarbuiten
Met arbeidsvoorziening en arbeidsbemiddeling
Met opleiding en scholing
Allerhande preventiemaatregelen op vlak van gezondheid
# collectieve voorzieningen voor opvang van kinderen, zieken, ouderen en
kansarmen
Ook burgerlijke aansor. Of verm.gevolgen van echtscheiding en overlijden = SZ
o Impact van verborgen gelduitkeringen van fiscaliteit = verborgen welvaartsstaat
Maatregelen kunnen veel verschillende vormen aannemen
Band tussen SZ en belastingregelingen kan heel nauw zijn
In sommige landen uitgebouwd stelsel van gezinsuitkeringen
Andere landen vrijstellingen en aftrekken in inkomstenbelasting
Vb.
Duitse bescherming voor gezinsbijslag
Ondersteuning bij kinderopvang in Vlaanderen en BE
1.1.3 Solidariteitstechnieken om de sociale zekerheid vorm te geven
1.1.3.1 Korte historiek
Verschillende technieken met solidariteit als gemeenschappelijk kenmerk
o ! niet altijd als SZ opgevat
o Mens op zoek geweest naar meer zekerheid in zijn onzeker bestaan
o Sinds nieuwe tijd vertaalde bestaansonzekerheid zich vooral in nood aan inkomen in geval
men niet in staat was te werken om inkomen voor zichzelf en zijn gezinsleven te verwerven
o => technieken aangewend tegen deze dreiging
Familiale solidariteit: gezin = 1e vorm van SZ
Liefdadigheid door kerkelijke en wereldlijke groeperingen
Sociale druk tot sparen en verwerven van eig.
Burgerrechtelijke aanspr. Als beveiligingstechniek voor geleden verliezen die
ontstonden door fout van andere persoon
Vanaf einde 19e eeuw besef dat grote groepen van bevolking GEEN beroep konden doen op technieken
o + niet terecht konden bij particuliere verzekeringen
o Groepen die geen recht hadden verschaffen zich o.g.v. onderlinge verzekering (mutualiteit) +
steun van OH
o => pol. besef dat OH voor al zijn burgers moet zorgen
o Via wettelijke regelingen bescherming te bieden
o Wijze = sterk verschillend
Familie, gezin, spaarwezen, wetgeving inzake burgerlijke aanspr. en onderhoudsplicht antwoorden op ?
naar solidariteit i.g.v. sociale risico’s
2
, o Doorgaans echter niet beschouwd als SZ
o MAAR SZ-regelingen houder er wel rekening mee
1.1.3.2 Verticale en horizontale solidariteit
Verschillende solidariteitstechnieken
o Ook individuele particuliere verzekeringen = technieken van bescherming
o Deze technieken verschillen fundamenteel van SZ
Herverdeling op 2 assen van solidariteit
o Verticale solidariteit = solidariteit tussen hoge en lage inkomens
Hoge(re) inkomens dragen meer bij dan lage(re) inkomens
o Horizontale solidariteit = solidariteit tussen mensen die laag risico lopen en mensen met hoog
risico
Personen die geen risico lopen staan in voor personen die hoog risico lopen
Bij individuele particuliere verzekeringen is element van solidariteit te zwak
o + kansco.-element is te aanwezig
o => enkel idee van horizontale solidariteit
Hoewel sommige technieken wel uiting geven aan notie van solidariteit, kunnen ze alsnog niet
gekwalificeerd worden als SZ
o Publiekrechtelijk karakter = essentieel om regeling als onderdeel van SZ te kwalificeren
1.1.3.3 Sociale verzekering en sociale bijstand
= 2 meest bekende solidariteitstechnieken
I. Sociale verzekeringen
Wordt voor en/of door leden van solidariteitssysteem vrijwillig of verplicht bijdragen afgestaan
o MAAR financiering van regeling via belastingen ontneemt regeling daarom nog niet haar
socialeverzekeringskarakter
o Als sociale risico zich voordoet, ontstaat er subj.R. op prestatie
o Deelname aan systeem = verplicht
Bestaan afwijkingen voor bepaalde sociale risico’s of voor bepaalde groepen in
verschillende landen
Doorgaans publiekrechtelijk georganiseerd
Er zijn ook landen waarbij het niet verplicht is of op private wijze wordt georganiseerd
o Vb. Overzeese SZ in BE
o Vb. SZ-bescherming voor zelfstandigen in Duitsland
OPMERKING:
o Niet elke publiekrechtelijke en verplichte risicoverzekering is ook sociale verzekering
Vb. verplichte aanspr.verzekering voor motorvoertuigen
Solidariteitselement is onvoldoende aanwezig
o ? in welke mate niet-verplichte regelingen die aansluiten bij voortbouwen op verplichte
sociale verzekeringen ook als sociale verzekering aangemerkt moeten worden
Niet eenvoudig duidelijk af te bakenen in welke mate zulke regeling moeten worden
aangemerkt
? mate van solidariteit die wordt geboden tussen leden die deelnemen aan sociale
verzekering
Elementen die pleiten zulke niet-verplichte regelingen niet te kwalificeren als SZ
Gebrek aan publiekrechtelijke normering van niet-verplichte verzekering
Gebrek aan solidariteit binnen niet-verplichte verzekering
o Vele sociale verzekeringen = ontstaan als onderlinge verzekeringen waarbij beroepsgroep zich
tracht te verzekeren tegen zich voordoen van sociaal risico
? welke mate we zulke regelingen als sociale verzekering kunnen kwalificeren en
bijgevolg meenemen in begrip SZ
Aandachtspunten:
Mate van solidariteit
Publiekrechtelijke karakter van zulke regeling
Ook hier dient naar concrete regeling te worden gekeken
3
, II. Sociale bijstand
Uikering kennen we toe aan wie daaraan behoefte heeft
Ui OH-gelden gefinancierd + toekenning van sociale prestatie is afhankelijk van middelentoets
2 types
o Algemene sociale bijstand = iedereen die behoeftig is een menswaardig bestaan te verzekeren
o Categorale sociale bijstand = voor specifieke categorieën (vb. ouderen of gehandicapten)
III. Onderscheidende kenmerken tussen sociale verzekeringen en sociale bijstand
Onderscheid was vroeger duidelijker
Sociale verzekeringen boden sociaal verzekerde een subj.R. op uitkering bij optreden van sociaal risico
(GEEN middelentoets)
o Uitkering kwam sociaal verzekerde toe
o Beroep op sociale bijstand moest rekening houden met evaluatie door OH of sociale bijstand
werd toegekend
o = traditioneel discretionair karakter
o Werd geëvalueerd waarbij in elk geval met beschikbare bestaansmiddelen van betrokkene
rekening gehouden werd
o Bij gebrek aan beschikbare middelen kon ook geen uitkering worden toegekend
Schema:
Sociale verzekering Sociale bijstond
Achterliggende afweging risico Geen middelentoets “behoeftigheid”/
middelentoets
Financiering Bijdragen Budget (lokaal/ centraal)
Aanspraak Subj.R. Discretionaire bevoegdheid
IV. Gemengde uitkeringen (“demogrant”)
Grens tussen sociale verzekering en bijstand = vervaagd
o Bij uitkeringen worden subj.R. nu ook erkend
o Verzekering pas toegekend in toenemende mate na middelenonderzoek
Demogrante uitkering vertoont zowel eigenschappen van sociale verzekering als bijdrage
o Uit algemene OHmiddelen gefinancierd + sluit aan bij bepaald erkend sociaal risico en niet bij
behoeften
o Vb. kinderbijslagen, universele of volkspensioenen
o Concept is niet algemeen aanvaard en heeft tot op heden ook nog GEEN rechtsgevolgen
gesorteerd
1.1.3.4 Andere beschermingstechnieken
I. Socialecompensatieregelingen
Sommige stelsels onderscheiden nog andere soorten SZ-uitkeringen
Vb. socialecompensatieregelingen
o = geheel van regelingen die gemeen hebben dat OH of gemeenschap erin uitdrukking geeft
aan haar solidariteit met personen die door OH blootgesteld werden aan bijz. lasten en
schade
o Door OH gefinancierd + prestaties vaak niet onderworpen aan middelentoets
o Meeste landen bestaan, MAAR vaak niet als onderdeel van SZ gezien
o => karakter verloren van uiting van solidariteit
o Vb. bescherming van personen die slachtoffer zijn van terreurdaden in BE
o Verschillen van socialeverzekeringsregelingen omdat ze veel minder karakter hebben van
georganiseerde solidariteit van deelnemers voor geval van hen slachtoffer wordt van sociaal
risico
II. Basisinkomen
Solidariteit bestaat uit socialeverzekerings- en socialebijstandregelingen die aanknopen bij doorgaans
erkende sociale risico’s
= nieuw antw. op vraag naar solidariteit
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper judithverdonck. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €10,49. Je zit daarna nergens aan vast.
