Dit is een samenvatting van het vak inleiding in de criminologie. in dit document staan de puntjes van de slides, lesnotities en de volledige stukken tekst die te kennen zijn uit de cursus. Een heel volledige samenvatting. Het is als volgt opgebouwd: eerst staan de puntjes van de slides genoteerd s...
Les 2 29/09: wat is criminaliteit en wat is criminologie
Doelstellingen:
1. Het materieel en formeel voorwerp en de typische kenmerken van de criminologie kunnen
benoemen, inclusief de paradigmatische standpunten van de denkkaders kunnen herkennen
en toepassen
2. Het begrip criminaliteit kunnen uitleggen aan de hand van verschillende denkkaders en de
beperkingen van strafrechtelijke definities kunnen benoemen
Conclusie college 1:
- Criminologie is ‘the study of the process of (criminal) law-making, law-breaking and law-
enforcing’
- Er zijn twee hoofdkenmerken (empirisch gegronde, wetenschappelijke aanpak en focus op
criminaliteit)
- En twee grote projecten, het governmentele en lombrosiaanse project
1.2 wat is criminaliteit?
De criminologie ontwikkelde zich als een mix van disciplines en van onderzoeksobjecten, alsook
vanuit verschillende denkbeelden
In Hoofdstuk 1 wordt getracht de criminologische discipline uiteen te zetten. Hiervoor gebruikt
Goethals (2016) de metafoor van de criminologie als ‘een huis met vele kamers’, waar in elke ‘kamer’
iets specifiek gebeurt
Het ‘materieel voorwerp’ verwijst naar het onderwerp of de studiematerie van de wetenschappelijke
analyse of wetenschapsbeoefening. Het ‘formeel voorwerp’ is de wijze waarop de wetenschap wordt
bedreven (de methode, en daarmee samenhangend naar de achterliggende theorie). Belangrijk
hierbij is dat wetenschapstheoretici het er meestal over eens zijn dat een wetenschap slechts een
‘discipline’ kan genoemd worden als zij zowel over een eigen materieel als een formeel voorwerp
beschikt.
De criminologie bestudeert zowel:
1) het fenomeen criminaliteit en onveiligheid, met inbegrip van de fenomenologie (de kwantitatieve
en kwalitatieve vormgeving) ervan, alsook de samenhang met sociaal-structurele en individu
gebonden kenmerken
2) de processen van benoeming van criminaliteit (waarom en hoe bepaalde vormen van gedrag
‘gecriminaliseerd’ of ‘gepenaliseerd’ worden en andere niet, of juist ‘gedecriminaliseerd’)
3) de wijze waarop de samenleving tegen deze criminaliteit ageert via preventie, repressie,
bestraffing, en nazorg, bijvoorbeeld door middel van de analyse van de instituties als politie,
gevangeniswezen, alternatieve bestraffing, herstelbemiddeling, etc.
deelaspecten vormen criminologische deeldomeinen:
- ‘criminografie’, die een statistische en kwalitatieve beschrijving geeft van de criminaliteit
- ‘etiologische criminologie’, die de oorzaken van criminaliteit en onveiligheid bestudeert en op
zoek gaat naar verklaringen
Inleiding in de criminologie
, - ‘rechtssociologie’ die (onder meer) de processen van criminalisering en decriminalisering
beschrijft
- ‘penologie’, die de toepassing van straffen als antwoord op criminaliteit bestudeert
- ‘politiestudies’ of ‘politiewetenschappen’, die het functioneren van de politie bestuderen (law
enforcement)
- ‘preventie’, die bestudeert hoe criminaliteit te voorkomen
- ‘victimologie’ die specifiek focust op het slachtoffer(schap)
Volgens sommige academici (vb. Reiner, 2016; Zedner, 2011) zouden criminologen zelfs hun interesse
verloren zijn in het eigenlijke concept ‘criminaliteit’ en steeds minder vertrouwd zijn met het
strafrecht en strafrechtelijke theorieën. Dit vormde voor Zedner (2011) de aanleiding om een oproep
te lanceren om “criminaliteit terug op de criminologische agenda te plaatsen.”
- Het concept criminaliteit is ‘in wezen betwist’: Het was Gallie (1956, p. 169) die deze
omschrijving introduceerde en daarmee bepaalde concepten wilde omschrijven die
weliswaar in abstracte en theoretische termen worden aangenomen, maar waarover geen
consensus bestaat omdat ze normatief en complex zijn
°normatief: , hebben vele mainstream criminologische kringen ervoor gekozen om de
inherente nauwe verwevenheid tussen criminologie en normatieve kwesties te ontkennen –
dit ondanks de vaststelling dat veel hedendaagse samenlevingen ‘criminaliteit’ als term
gebruiken om hun wantrouwen en afkeuring uit te drukken (zie o.a. Von Hirsch, 1993), wat
erop wijst dat criminologen niet kunnen ontsnappen aan deze nauwe verwevenheid. Zoals
Bottoms (2008, p. 92) stelt, “moet het concept criminaliteit zelf, alsook het type
strafrechtsbedeling dat een samenleving voortbrengt, noodzakelijkerwijs voortvloeien uit
politieke en morele keuzes.”
°complex: , moet men juridische, criminologische, politieke en andere maatschappelijke
opvattingen omtrent criminaliteit doorworstelen, alsook morele perspectieven en het beeld
dat de media ophangen over criminaliteit. Al deze voorstellingen van criminaliteit sluiten
echter niet volledig bij elkaar aan, laat staan dat ze het eens zijn over de invulling van het
concept.
- Strafrechtelijke definities van criminaliteit stellen een ‘anker’
°maar enkel op mechanische wijze
- Criminaliteit is ‘een daad of een nalatigheid, wie wordt beschouwd als een misdrijf dat word
bestraft via het strafrecht’
Zijn strafrechtelijke definities van criminaliteit voldoende? Vaak gebruikt en vaak voldoende maar…
(zie slides 9-15)
De basisdefinitie van criminaliteit, zoals je ze terugvindt in de Online Oxford Dictionary, omschrijft het
concept als een “daad óf een nalatigheid die wordt beschouwd als een misdrijf dat wordt bestraft via
het strafrecht.” Deze omschrijving is vergelijkbaar met Tappans (1947) klassieke formulering die stelt
dat het gaat om een “opzettelijke daad óf omissie die in strijd is met de strafwet en werd gepleegd
zonder dat er sprake is van zelfverdediging of andere verschoningsgronden.”
Beperkingen van strafrechtelijke definities van criminaliteit
- Gaan niet dieper in op ware aard van criminaliteit
- Dynamisch: Ze kunnen verschillen over tijd en gedragingen kunnen gecriminaliseerd (vb. de
uitbreiding van de notie verkrachting in het Belgisch strafwetboek; criminalisering van
‘belaging’ in 1998), dan wel gedecriminaliseerd worden, waarbij bepaalde misdrijven op een
bepaald ogenblik uit dit strafwetboek kunnen verdwijnen (vb. overspel)
Inleiding in de criminologie
, - Niet steeds duidelijk: Zo kan gedrag tegelijkertijd crimineel zijn én in strijd met civiel recht
(vb. 'onachtzaamheid’) en kunnen dezelfde feiten zowel via een strafrechtelijke als via een
civiel rechtelijke procedure behandeld worden
- Verschillen tussen landen bv cannabis
- Gedragingen voordelig voor sociale vooruitgang: Zo werd Martin Luther King bijvoorbeeld
meerdere keren aangehouden en veroordeeld tot een gevangenisstraf voor zijn rol in de
burgerrechtenbeweging in de jaren 1960.
Voorts hebben strafrechtelijke definities de neiging om schadelijke activiteiten van ‘de machtigen’
(personen, bedrijven of overheden) te verwaarlozen of zelfs negeren (inclusief zware
mensenrechtenschendingen)
Ondanks deze (en andere) beperkingen volgen de meeste positivisten zonder meer strafrechtelijke
definities
Andere problemen met strafrechtelijke definities
- Burgers of experten weten niet precies wat crimineel is
- Volgens Stuntz (2001) omvat het starrecht twee verschillende onderdelen
°een beperkt aantal kernmisdrijven
°al het overige dat in het strafrecht is opgenomen
- Er is een verschil tussen formele en daadwerkelijke criminalisering
- Onmogelijkheid om het strafrecht op inhoudelijke wijze te definiëren
°Ashworth (2000): strafrecht = ‘een verloren zaak vanuit principieel oogpunt)
°EHRM gebruikt enkel formele en procedurele bepalingen om het strafrecht van het
burgerlijk recht te onderscheiden
Om nog meer verwarring te zaaien, wordt slechts een klein aantal van de nieuw toegevoegde
vergrijpen ook daadwerkelijk op geregelde basis of op consistente wijze gehandhaafd. Dit laatste leidt
er dan ook toe dat de kloof tussen de ‘formele’ criminalisering in the books en de ‘daadwerkelijke’
(substantieve) handhaving in action danig wordt vergroot
Constructivisme: van problematisering van legalisme tot nihilisme
legalisme = de leer van de rechtvaardiging door goede werken/ een stroming binnen de
rechtswetenschape die stelt dat bij de uitleg van de wet alleen mag worden uitgegaan van de
letterlijke tekst van de wet, alleen de wetgever maakt nieuw recht, de rechter kan geen nieuw recht
scheppen door de wet naar eigen inzicht te interpreteren.
nihilisme = de ontkenning van het bestaan van betekenis of waarde in de wereld
- Vanaf de jaren ’60 problematiseren constructivisten strafrechtelijke definities
°’criminaliteit’ is het gevolg van de interactie tussen samenleving, ‘daders’, andere burgers,
media en vertegenwoordigers van het strafrechtsysteem
- … en ze drijven ze ook soms tot het uiterste
°bv volgens Hulsman (1986) ‘kent criminaliteit geen ontologische realiteit’
- MAAR sommige constructivisten (bv postmodernisten) vervallen in relativisme en nihilisme
(= relativisme is het idee dat een bepaald concept (waarheid, schoonheid…) niet op zich staat
maar afhankelijk is van iets anders)
Postmodernisten twijfelen immers of we ‘de waarheid’ wel kúnnen weten. Zij gaan ervan uit dat er
geen grote, ‘universele’ waarheden zijn, maar enkel ‘kleine’, ‘persoonlijke’ waarheden: percepties
gevormd door iemands culturele en sociale achtergrond
Inleiding in de criminologie
, Ondanks hun tekortkomingen kunnen legalistische definities van criminaliteit moeilijk aan de kant
geschoven worden. De situationele actietheorie van Wikström (2008, p. 120)2 onderschrijft
bijvoorbeeld de legalistische benadering en ziet criminaliteit als “een daad die een inbreuk vormt op
een morele regel die omschreven staat in het recht.” Deze definitie toont ook tegelijkertijd de
moeilijkheden van de legalistische definitie van criminaliteit en maakt geen verschil tussen het
strafrecht en andere rechtsdomeinen.
1.3 Alternatieve definities van criminaliteit
Het mag dan ook geen verbazing wekken dat procedurele, legalistische en ‘mechanische’ definities
van criminaliteit vaak worden door criminologen beschouwd als ontoereikend en tautologisch
- Sellin (1938): gevolg van conflicterende gedragsregels
- Schwendigers (1974): schendingen van mensenrechten, waarbij ze oproepen om te erkennen
dat dergelijke rechten geregeld met de voeten werden getreden door verschillende
legalistische/sociologische constructen zoals “imperialisme, racisme, seksisme en armoede”
- Hirschi en Gottfedson (1990): ‘daden van geweld of fraude die worden ondernomen uit
eigenbelang) en dit in het kader van hun general theory of crime – een theorie die misschien
wel beschouwd kan worden als één van de meest invloedrijke binnen de criminologische
wetenschap. komt voort uit -> Zelfs sommige mainstream positivistische criminologen
hebben bepaalde formele definities van criminaliteit genegeerd bij het opzetten van hun
onderzoek vanuit de motivering dat het hun wetenschappelijk recht is om de specifieke aard
van een misdrijf te bepalen onafhankelijk van de politieke besluitvorming
- Andere wetenschappers: ‘deviantie’ ipv criminaliteit.
Het begrip criminaliteit afschaffen?
Deze en andere academici hebben zelfs voorgesteld om komaf te maken met de term ‘criminaliteit’
an sich. De meesten onder hen situeren zich binnen het uitgestrekte domein van de kritische
criminologie. Noemenswaardig op dit vlak is onder andere Nils Christie (1977) voorstelde het begrip
criminaliteit op te vatten als een “geschil tussen aanwijsbare partijen”. Dit vormde meteen ook de
aanleiding tot het ontstaan van de herstelgerichte benadering binnen de criminologie (vb.
Braithwaite, 2002). Voortbouwend op deze visie – die in wezen tegenstrijdig is met de
uitgangspunten van het positivisme – pleitte Gottfredson (2011, p. 38) enkele jaren geleden nog voor
een crime free-criminologie (tenminste wat de legalistische invulling betreft)
- Veel criminologen vertrekken vanuit strafrechtelijke definities
- Vooral kritische criminologen pleiten voor de afschaffing van het criminaliteitsbegrip
°voor Christie is criminaliteit een ‘geschil tussen aanwijsbare partijen’
- MAAR: ook sommige positivisten pleiten hiervoor
Dit vormde meteen ook de aanleiding tot het ontstaan van de herstelgerichte benadering binnen
de criminologie (vb. Braithwaite, 2002). Voortbouwend op deze visie – die in wezen tegenstrijdig
is met de uitgangspunten van het positivisme – pleitte Gottfredson (2011, p. 38) enkele jaren
geleden nog voor een crime free-criminologie (tenminste wat de legalistische invulling betreft).
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper spaeyfleur. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €17,09. Je zit daarna nergens aan vast.
