Hoofdstuk 1: Wat is politiek?
1.1 Het begrip politiek
Politicologie –> De wetenschap die politiek onderzoekt.
Het begrip politiek kom je in meerdere betekenissen tegen:
Politiek is een ander woord voor beleid: de maatregelen van de ministers (en
hun ambtenaren) waarmee zij een bepaald probleem willen aanpakken en
oplossen. Zo is er een drugsbeleid, een onderwijsbeleid en een economische
beleid.
Politiek als staatsinrichting: het geheel van regels waarin is vastgelegd hoe
een land bestuurd wordt. Bijvoorbeeld hoe groot de macht van het staatshoofd
is en wat de bevoegdheden zijn van parlement en regering.
Politiek als een strategie of handelwijze om een doel te bereiken. Als de
vereniging milieudefensie bomen aankoopt op het stuk land waar de vijfde
landingsbaan van Schiphol is gepland, dan is dat hun ‘politiek’ om de aanleg
te voorkomen of vertragen.
Politiek als synoniem voor behendig, sluw, slim, achterbaks. Iemand die geen
rechtstreeks antwoord geeft op een vraag, maar er omheen praat om zich niet
bloot te geven, geeft een ‘politiek’ antwoord.
Politiek –> Een proces van omzetting van verlangens, wensen en eisen vanuit de
samenleving in bindende besluiten.
In dit boek komen vooral de 3 betekenissen aan bod: overheidsbeleid,
staatsinrichting, handelwijze. Daarbij beschrijven we politiek vanuit de
systeembenadering.
Publieke agenda –> maatschappelijke groeperingen en burgers
Politieke agenda –>politieke partijen in bijv. de Tweede Kamer
Het proces van politieke besluitvorming –> Daarin spelen niet alleen organen als
de regering en het parlement een rol, maar ook bijvoorbeeld de media en
pressiegroepen. En ook wij als burgers zijn politieke actoren.
Politiek probleem –> als een situatie die een grote groep mensen ongewenst vindt,
die ontstaan is door maatschappelijke ontwikkelingen, die te maken heeft met
tegengestelde belangen en die de mensen door overheidsingrijpen veranderd willen
zien.
Overheidsbeleid –> de genomen besluiten van en de getroffen maatregelen door de
overheid. Meer wetenschappelijke gedefinieerd is overheidsbeleid een politiek
bekrachtigd plan, waarin gekozen doelen en het inzetten van middelen in een
bepaalde tijdsvolgorde zijn vastgesteld.
1
,4 kenmerken van een staat:
Soevereine macht (regering)
regeert over groep mensen
op een bepaald grondgebied
die daarbij het geweldsmonopolie bezit
Politiek probleem:
politieke besluitvorming is gericht op het oplossen van maatschappelijke
problemen.
veel problemen zijn verdelingsvraagstukken waarbij het gaat om de verdeling
van materiele dingen. Bijv: kosten van de gezondheidszorg.
omdat we bij maatschappelijke kwesties van de overheid oplossingen
verwachten, spreken we ook wel van politieke problemen. We definiëren een
politiek probleem: als een situatie die mensen ongewenst vinden en die ze
(mede) door middel van overheidsingrijpen veranderd willen zien. Bijv: file
probleem.
Problemen die de aandacht krijgen van burgers en van maatschappelijke
groeperingen vormen de publieke agenda. Door media-aandacht of omdat
belangenverenigingen aandringen bij politici komen deze publieke problemen
op de politieke agenda. Vervolgens verwachten we van de overheid dat zij
met beleidsmaatregelen het probleem oplost.
1.2 De overheid
Onder het begrip overheid verstaan we de regering (staatshoofd en ministers) die
met behulp van het ambtelijk apparaat Nederland besturen.
Collectieve goederen –> dit zijn goederen die van algemeen belang geacht worden,
die moeilijk via de markt kunnen worden aangeboden, maar die in principe voor
iedereen beschikbaar zijn. Bijvoorbeeld wegen, scholen en parken.
Collectieve diensten –> hier denk je bijvoorbeeld aan verdedigen van een land door
het leger of het organiseren van verkiezingen voor de tweede kamer.
Sociaal contract –> in ruil voor diensten die de overheid levert, aanvaarden de
burgers een beperking van hun (financiële) vrijheid. Als de overheid zorgt voor een
goed wegennet, moeten we daar met zijn allen een financiële bijdrage aan leveren.
2
,Taken van de overheid:
Een groot aantal andere collectieve belangen wordt nog steeds door de overheid
behartigd. We noemen ze de kerntaken van de Nederlandse overheid:
Het garanderen van de openbare orde en veiligheid, zoals het zorgen voor
voldoende agenten rechters, maar ook celruimte.
Het garanderen van de mensenrechten.
Het onderhouden van goede buitenlandse betrekkingen, binnen bestaande
samenwerkingsverbanden als de Europese Unie en de NAVO, maar ook
daarbuiten met een land als China.
Het scheppen van werkgelegenheid sociale zekerheid goede
arbeidsomstandigheden, infrastructuur en een goed economisch klimaat.
Het zorgen voor welzijn, onderwijs, volksgezondheid, kunst en andere
goederen op sociaal-cultureel gebied.
1.3 Politiek en macht
Sinds de oprichting van de Republiek der Zeven verenigde Nederlanden in 1588
kunnen we pas spreken van een Nederlandse staat. Dat betekent dat:
De overheid over soevereine macht beschikt.
Er sprake is van een bevolking, waarover geregeerd wordt.
Het grondgebied internationaal erkend is.
De overheid beschikt over het geweldsmonopolie.
Soevereiniteit –> Dit betekent de hoogste macht en geeft een overheid het recht het
land zelf te besturen, zonder inmenging van andere staten.
Macht –> Is het vermogen om het gedag van anderen, eventueel tegen hun zin te
beïnvloeden.
Politieke macht –> Is het vermogen de politieke besluitvorming te bepalen.
Om anderen je wil te kunnen opleggen moet je beschikken over machtsbronnen,
zoals wetten bevoegdheden, morele steun, kennis, geld, aantal en de mogelijkheid
om geweld te gebruiken.
In een goed functionerende rechtstaat zoals Nederland mag alleen de overheid
geweld gebruiken. De voorwaarde voor dit geweldsmonopolie zijn precies vastgelegd
in de wet. Vandaar dat het gebruik van geweld door al of niet georganiseerde
burgers strafbaar is.
Als macht, zoals die van de overheid wordt aanvaard spreken we van gezag.
Gezag –> Is dat mensen accepteren de macht of zeggenschap van anderen als
legitiem.
3
, De overheid heeft gezag omdat dit bij de wet is vastgelegd en omdat de bevolking
het als juist ervaart dat bepaalde instanties de bevoegdheid hebben om macht uit te
oefenen.
Dictatuur
In een dictatuur is de politieke macht in handen van een persoon of een klein groepje
mensen. Dit leidt makkelijk tot machtsmisbruik.
Korea of Sudan zijn de media en benoeming van rechters volledig in handen van de
machthebbers en is de oppositie verbannen of monddood gemaakt. Hierdoor kan er
geen controle van de politieke macht plaatsvinden.
Democratie
Om machtsmisbruik te voorkomen zijn in Nederland een aantal waarborgen
gecreëerd. Deze waarborgen maken Nederland tot een rechtstaat, waardoor burgers
beschermd worden tegen machtsmisbruik door de overheid.
Hoofdstuk 2 Democratie en rechtsstaat:
2.1 Nederland als democratische rechtstaat
In 1848 was er een belangrijke grondwetwijziging, de macht van de koning werd
ingeperkt en het parlement kreeg meer bevoegdheden.
Sinds de invoering van het algemeen mannen- en vrouwenkiesrecht in 1919 kun je
Nederland een volwaardige democratie noemen.
Rechtstaat –> Staat waarin de rechten en plichten van zowel de inwoners als van de
overheid zijn vastgelegd zodat burgers beschermd worden tegen machtsmisbruik
door de overheid.
Enerzijds beperking voor de overheid om in te grijpen in bestaan van burgers.
Anderzijds verantwoordelijkheden, beperkingen maar ook vrijheid voor
burgers.
Democratische rechtsstaat:
Zonder rechtsstaat kan er geen democratie bestaan, want alleen in een rechtsstaat
kunnen burgers gebruik maken van politieke grondrechten. De rechtsstaat is dus een
voorwaarde van de democratie. Nederland heeft een democratische rechtsstaat.
Democratische rechtsstaat –> staat waarin de macht door of namens het volk
wordt uitgeoefend binnen de grenzen van de grondwet, zodat individuele
grondrechten worden beschermd.
Democratische rechtsstaat heeft de volgende kenmerken:
Er is sprake van een grondwettelijke scheiding van de politieke macht.
De ( politieke ) grondrechten worden gerespecteerd
4
