Week 1
Strafrecht
Het strafrecht bestaat uit het commune strafrecht (wetboek Sr en Sv) en het bijzondere strafrecht
(wetboek WvW, Opw, Apv’s). Het wetboek van strafrecht bestaat uit drie boeken:
- Boek 1: Algemene bepalingen
- Boek 2: Misdrijven
- Boek 3: Overtredingen
Het strafrecht is een daadstrafrecht en een schuldstrafrecht (geen straf zonder schuld).
Vier voorwaarden strafbaarheid
1. Een menselijke gedraging het uitvoeren van een strafbare handeling, het nalaten van een
handeling, een bepaalde toestand (iets in bezit hebben of ergens aanwezig zijn)
2. Een wettelijke delictsomschrijving legaliteitsbeginsel
3. De menselijke gedraging moet wederrechtelijk zijn (HR Veearts)
4. De menselijke gedraging moet aan de schuld van de dader te wijten zijn (HR Melk en Water)
Legaliteitsbeginsel (art 1 lid 1 Sr)
“Geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane wettelijke strafbepaling.” Het
legaliteitsbeginsel wordt ook wel de eis van toegankelijke en voorziebare wetgeving genoemd. De
achtergrond hiervan is rechtszekerheid: het recht moet geschreven en duidelijk zijn. De vier
deelbeginselen van het legaliteitsbeginsel zijn:
- Lex Certa: de wet mag niet te onduidelijk zijn. Naarmate het belang zwaarder weegt, worden
de normen minder duidelijk omschreven. Vage normen kun je breed uitleggen. Dit is in strijd
met Lex Certa, maar uit gewoonte weet men dat enige vaagheid simpelweg niet voorkomen
kan worden (HR onbehoorlijk gedrag)
- Geen terugwerkende kracht: Gedrag mag niet later – met terugwerkende kracht – strafbaar
worden bevonden. Ook moet een sanctie altijd een basis vinden in de wet in formele zin
- Geen gewoonterecht: bij het strafrecht is het zo dat alleen datgene gestraft wordt wat
concreet in de wet staat
- Lex Scripta: zo dicht mogelijk bij de bewoording van de strafbepaling blijven. Verbod op
analogie
Bestanddelen en elementen
Bestanddelen zijn de bijzondere voorwaarden/vereisten voor strafbaarheid. Deze staan in de
delictsomschrijving en moeten dus worden bewezen. Wanneer de menselijke gedraging onder de
wettelijke delictsomschrijving valt, moet er ook sprake zijn van wederrechtelijkheid en
verwijtbaarheid voordat een sanctie kan volgen.
Elementen zijn de algemene voorwaarden voor strafbaarheid. Wanneer de delictsomschrijving is
vervuld, wordt verondersteld dat de elementen zijn vervuld. Het uitgangspunt is dat
wederrechtelijkheid en verwijtbaarheid elementen zijn, maar soms worden wederrechtelijkheid en
verwijtbaarheid als bestanddelen opgenomen in de delictsomschrijving. Wanneer dit het geval is,
moeten ze worden bewezen.
Misdrijven en overtredingen
,Het is van belang om onderscheid te maken tussen misdrijven (boek 2) en overtredingen (boek 3),
vanwege procesrechtelijke (bevoegde rechter) redenen. Poging en medeplichtigheid zijn bij een
overtreding namelijk niet strafbaar en bij misdrijven wel. Daarnaast mogen dwangmiddelen vaak
toegepast worden bij verdenking van een misdrijf.
Gekwalificeerde en geprivilegieerde delicten
Een gekwalificeerd delict is een delict met strafverzwarende bestanddelen ten opzichte van het
gronddelict. Een geprivilegieerd delict is een delict met strafverlichtende bestanddelen ten opzichte
van het gronddelict.
Commissie- en omissiedelicten
Een commissiedelict is het strafrechtelijk handelen, en een omissiedelict is het nalaten. Een
oneigenlijk omissiedelict is een situatie waarbij het delict als een commissiedelict omschreven
wordt, maar ook als omissiedelict gezien kan worden. Een voorbeeld hiervan is wanneer een kind
doodgaat doordat zijn ouders hem niet goed verzorgen, er is dus sprake van nalaten, maar het kan
ook als doodslag gezien worden.
Week 2
Schuld
Er zijn twee schuldvormen: opzet en culpa. Wanneer schuld als element in de delictsomschrijving
behoort, heeft men het over de verwijtbaarheid. Wanneer schuld als bestanddeel in de
delictsomschrijving staat, heeft men het over culpa.
Schuld als bestanddeel is een voorbeeld van subjectieve bestanddelen. Deze zien toe op de
geestesgesteldheid van de dader. Wanneer we over objectieve bestanddelen spreken, hebben we het
over bestanddelen die niet toezien op de geestesgesteldheid van de dader. Zowel subjectieve als
objectieve bestanddelen behoren op het niveau van delictsomschrijving.
Opzet
Opzet wordt gedefinieerd als het willens en wetens handelen. Opzet is altijd ergens bewust op
gericht. Er kan hierbij onderscheid gemaakt worden tussen twee soorten delicten:
- Materiële delicten: opzet was gericht op het gevolg (zoals moord of doodslag)
- Formele delicten: opzet was gericht op de handeling zelf
Er zijn verschillende verschijningsvormen in de wet, dit kan met woorden (zoals: ‘opzettelijk’,
‘wetende dat’, ‘wist’, ‘oogmerk’) of via ingeblikt opzet (wanneer uit de terminologie/werkwoorden
van de delictsomschrijving blijkt dat het alleen opzettelijk kan (bijvoorbeeld ‘mishandelen’ of
‘verhinderen’)). De hoofdregel is dat de opzet moet gelden voor alle delictsbestanddelen na het
woord ‘opzettelijk’ en dus bewezen moeten worden. Er zijn hier uitzonderingen:
- Door het gevolg gekwalificeerde delicten: de opzet op het gevolg van een handeling hoeft
niet bewezen te worden. Bijvoorbeeld mishandeling met de dood ten gevolge.
- Geobjectiveerde bestanddelen: de opzet van deze bestanddelen hoeft niet bewezen te
worden. Bijvoorbeeld minderjarige prostitutie.
Er zijn drie gradaties van opzet:
1. Opzet met bedoeling daad was primaire doel. Het doel is a, a wordt bereikt
, 2. Opzet met noodzakelijkheidsbewustzijn onbelangrijk
3. Voorwaardelijk opzet daad was niet het primaire doel. Het doel is a, a wordt bereikt, maar
b wordt ermee op de koop toegenomen. Het is de ondergrens van opzet (HR Schieten in de
kroeg).
Voorwaardelijk opzet wordt volgens de jurisprudentie (HR HIV 1) gedefinieerd als: “Het bewust
aanvaarden van de aanmerkelijke kans op een bepaald gevolg. “
- Aanmerkelijke kans: HR Aanmerkelijke Kans II: een reële kans die niet als denkbeeldig te
verwaarlozen is
- Bewust (wetenselement): de wetenschap hebben dat die kans kan intreden. Dit moet
bewezen worden op grond van:
o Verklaringen
o Gemiddelde derde: weet een normaal mens dit? Zo ja, dan wist de verdachte het
ook. Zeg niet de verdachte had het moeten weten, de redenering is: een gemiddeld
mens weet het, dus verdachte wist het ook
- Aanvaarden (wilselement): heeft de verdachte de aanmerkelijke kans dat het gevolg zou
intreden aanvaard/op de koop toegenomen? Dit moet bewezen worden op grond van:
o Uiterlijke verschijningsvormen (HR HIV 1 r.o. 3.6): het kan niet anders dat jij hebt
geaccepteerd/aanvaard dat dit gevolg in zou treden.
o Contra-indicaties (HR Porsche r.o. 5.4-5.5): alle gedragingen en omstandigheden die
maken dat iemand het gevolg toch niet aanvaard heeft
Culpa
Bij culpa staat onvoorzichtigheid centraal. Deze onvoorzichtigheid wordt bepaald door context en
daarbinnen geldende zorgplichten (Garantenstellung). Culpa wordt gedefinieerd als verwijtbare
aanmerkelijke onvoorzichtigheid. Hierbij verwachten wij van sommige mensen onder
omstandigheden meer (HR Verpleegster). Bij culpa zijn verwijtbaarheid en wederrechtelijkheid
bestanddelen, ze moeten dus beide worden bewezen. Soms is de grens tussen voorwaardelijk opzet
en culpa niet duidelijk: waar ligt de grens tussen het gevolg op de koop toenemen en geloven in een
goede afloop (HR Bumperkleven)?
Er zijn 2 gradaties van culpa:
- Onbewuste culpa: iemand was zich niet bewust van het risico. Bijvoorbeeld het niet
controleren van je dode hoek in het verkeer
- Bewuste culpa: iemand was zich bewust van het risico, maar dacht dat het wel goed zou
komen (overschatting van eigen kunnen). Bijvoorbeeld het controleren van je dode hoek en
zien dat er een auto is, maar denken dat je er nog wel tussen kan. Dit is niet te verwarren
met onverschilligheid, want dat valt weer onder voorwaardelijk opzet.
Het verschil tussen opzet en culpa is vooral dat opzet niet te maken heeft met wederrechtelijkheid en
verwijtbaarheid, en culpa wel.
Week 3
Deelneming
Er is sprake van deelneming wanneer er meer dan één persoon betrokken is bij het begaan van het
strafbare feit. Strafbare feiten kunnen worden begaan door daders en door medeplichtigen. Onder
daders vallen de mensen die het feit plegen, doen plegen, medeplegen, of uitlokken (art. 47 lid 1 Sr).
