Ontwikkelingspsychologie
Literatuur: Hoofdstuk 1-16 ‘Developmental Psychology’, Artikelen en Colleges. De leerdoelen
staan aan het begin van elk college tussen de grijze strepen.
,College 1 - Inleiding in de ontwikkelingspsychologie, theorieën
en onderzoeksmethoden & Hoofdstuk 1-3 'Developmental
psychology’
➔ Het begrip ontwikkeling beschrijven aan de hand van verschillende aspecten.
➔ Het belang van het vakgebied Ontwikkelingspsychologie voor beroepsbeoefenaren op
het gebied van opvoeding en onderwijs uitleggen.
➔ Voorbeelden geven van leeftijdsgebonden en sociaal-culturele normatieve invloeden en
niet-normatieve factoren die de ontwikkeling beïnvloeden.
➔ De belangrijkste basisthema's (vraagstukken) in de ontwikkelingspsychologie
beschrijven.
➔ De uitgangspunten van het psychodynamisch, behavioristisch, cognitief, contextuele
(systemische) en evolutionair perspectief beschrijven.
➔ Uitleggen waarom het belangrijk is om meerdere perspectieven toe te passen op de
ontwikkeling van het kind.
➔ De stappen van wetenschappelijk onderzoek toelichten.
➔ De hoofdkenmerken van experimenteel onderzoek vergelijken met die van correlationeel
onderzoek.
➔ Verschillende onderzoeksmethoden beschrijven.
➔ De belangrijkste onderzoeksdesigns waarmee veranderingen in ontwikkeling gemeten
kunnen worden, samenvatten.
Inleiding in de ontwikkelingspsychologie
Ontwikkelingspsychologie is een vakgebied dat veranderingen in verschillende
ontwikkelingsdomeinen van individuen probeert te begrijpen en verklaren, door veranderingen
in het waargenomen gedrag te beschrijven en door te kijken naar de processen die aan deze
veranderingen ten grondslag liggen.
Bij ontwikkelingspsychologie wordt gekeken naar de ontwikkeling tijdens de gehele levensloop,
daarom wordt het ook wel levenslooppsychologie genoemd. Daarnaast wordt er
gebruikgemaakt van veel verschillende wetenschapsgebieden, het is dus multidisciplinair.
Ontwikkeling is verandering
Ontwikkeling is verandering, maar niet elke verandering is ontwikkeling. Er is sprake van
ontwikkeling als het relatief blijvend en onomkeerbaar is en er sprake is van een opeenvolgende
reeks van veranderingen. Verandering is multi-directioneel, het kan vooruit gaan, maar ook
achteruit. In een ontwikkelingsperiode kan er tegelijk vooruitgang en achteruitgang zijn.
Ontwikkeling is proces
Ontwikkeling voltrekt zich als een continu proces in de tijd. Het is geen momentopname, dat lijkt
soms wel zo, maar vaak is er dan al een proces aan voorafgegaan.
1
,Ontwikkeling is multi-gedetermineerd
In de ontwikkeling spelen veel factoren een rol. Zo zijn er eigenschappen van het individu zelf,
zijn/haar directe omgeving, de sociale en economische context waarin de persoon leeft en de
culturele context. De genen zetten ontwikkeling in gang, maar altijd in combinatie met de
omgeving.
Ontwikkeling is multidimensioneel
Ontwikkeling speelt zich af op verschillende terreinen. Veranderingen op het ene terrein hebben
vaak direct of indirect gevolgen voor de andere domeinen.
Ontwikkelingspsychologie is belangrijk voor een pedagoog/onderwijskundige, omdat…
- Kennis van ontwikkeling wordt toegepast in opvoeding, onderwijs en het bepalen van
beleid.
- Een atypische ontwikkeling vroeg gesignaleerd kan worden.
- Het ontstaan en beloop van een atypische ontwikkeling beter begrepen kan worden.
Normatieve en niet-normatieve invloeden
Door tijd heen zijn er tijdgebonden gebeurtenissen waardoor een nieuwe omgeving wordt
gecreëerd. Er zijn drie soorten gebeurtenissen:
➔ Normatief leeftijdsgebonden
Biologische en sociale omgevingsinvloeden die sterk gebonden zijn aan leeftijd en
daardoor voorspelbaar zijn. Het is hetzelfde voor mensen in een bepaalde leeftijdsgroep,
ongeacht waar ze opgroeien.
➔ Normatief historische invloeden
Biologische en sociale omgevingsinvloeden gebonden aan geschiedenis. Hetzelfde voor
mensen die in een bepaalde tijdsperiode leefden.
➔ Niet-normatieve invloeden
Onregelmatige gebeurtenissen voor een beperkt aantal mensen. Het is per persoon
verschillend en daardoor onvoorspelbaar.
Ontwikkeling is het gevolg van een uniek samenspel van invloeden. DE ontwikkeling bestaat
niet, elk individu ontwikkelt op zijn eigen manier. Daarentegen is ontwikkeling niet
onvoorspelbaar. Er zijn normatieve ontwikkelingsstappen en stabiliteit in ontwikkelingspaden
waardoor er wel dingen voorspeld kunnen worden. Ontwikkeling is dus een uniek proces, maar
toch voor een deel voorspelbaar.
2
, Nature-nurture controverse
In de nature-nurture controverse gaat het om hoe de relatie tussen erfelijkheid en
omgevingsinvloeden begrepen moet worden. In de filosofie wordt nature ook wel nativism
genoemd en wordt nurture ook wel empiricism genoemd.
Nature → Het idee dat ontwikkeling vooral bepaald wordt door biologische factoren.
Nurture → Het idee dat ontwikkeling vooral bepaald wordt door
omgevings- en ervaringsinvloeden.
Moderne theorieën zeggen dat nature en nurture samen de ontwikkeling beïnvloeden. De
interactie tussen deze twee factoren is een actief en dynamisch proces waaraan de
ontwikkelende kinderen een actieve en noodzakelijke bijdrage leveren.
Continue vs discontinue ontwikkeling
Continue ontwikkeling → Een patroon van ontwikkeling waarin vaardigheden op een
geleidelijke en soepele manier veranderen. Het gaat op een
kwantitatieve manier (meer van hetzelfde).
Discontinue ontwikkeling → Een patroon van ontwikkeling waarin plotseling veranderingen
optreden, resulterend in kwalitatief verschillende
ontwikkelingsstadia.
Siegler ziet ontwikkeling in de basis als continu, maar stelt dat, omdat de ontwikkeling van een
reeks vaardigheden tegelijkertijd gebeurt, de algehele ontwikkelingsverandering wordt
afgewisseld met discontinue verschuivingen.
Perioden van ontwikkeling
Kritieke periode → Een periode van ontwikkeling waarin specifieke ervaringen noodzakelijk
zijn om op de juiste manier te ontwikkelen. Als deze ervaring niet komt,
kan de ontwikkeling niet meer plaatsvinden.
Gevoelige periode → Een periode van ontwikkeling waarin bepaalde ervaringen optimaal zijn
voor de juiste manier van ontwikkeling. Als deze ervaring niet komt, kan
de ontwikkeling alsnog plaatsvinden.
3
