Thema 3
Ontwikkeling en veroudering
Vignet 1 Slechte gewoontes met major gevolgen?
▪ Hoe is de normale ontwikkeling van het brein bij een baby?
▪ Wat is de invloed van alcohol tijdens de zwangerschap op de hersenen?
Kolb & Wishaw (2015). Chapter 24: Developmental Disorders
Fetal alcohol spectrum disorder
De term fetal alcoholsyndroom omschrijft een patroon van
fysieke malformatie en intellectuele beperking geobserveerd
in kinderen van alcoholische moeders. Deze stoornissen vallen
nu onder fetal alcohol spectrum disorder (FASD). Kinderen
met FASD kunnen onregelmatige gezichtskenmerken hebben,
waaronder een gladde philtrum (de spleet onder de neus),
dunne bovenlip en korte palpebraal kloven (de afstand tussen
de oogleden). Ze hebben ook een range van brein
onregelmatigheden, van kleine breinen met abnormale gyri,
naar breinen van typische grootte met abnormale clusters van
cellen en niet goed uitgelijnde cellen in de cortex. Fysieke karakteristieken zijn een smal gestalte en een
neiging voor dunheid. Kinderen vertonen vaak verschillende mate van leerbeperking, verlaagde
intelligentiescore, hyperactiviteit en andere sociale problemen.
FASD wordt gevonden in de kinderen van ongeveer 6% van de alcoholistische moeder. De
incidentie hangt af van geografische regio’s en het patroon en mate van alcoholmisbruik. Er is met name
een hoge incidentie in instellingen voor kinderopvang en in de gevangenispopulaties. De abnormaliteiten
van FASD kunnen lopen van bijna niet op te merken fysieke en psychologische effecten naar full-blown
FASD. De ernst is gerelateerd aan hoeveel en hoe vaak er alcohol gedronken in tijdens de zwangerschap en
aan andere individuele factoren. De ergste effecten vinden plaats als drinken plaatsvindt in de eerste 3
maanden. Ernstig FASD wordt waarschijnlijker veroorzaakt door binge drinken, wat een hoog bloed-
alcohollevel produceert. Andere factoren zijn slechte maternale voeding en andere gebruik van drugs,
waaronder nicotine.
De vraag is hoeveel alcohol te veel is tijdens de zwangerschap. De veiligst is natuurlijk helemaal
niets drinken. Het advies is voor zowel mannen als vrouwen, aangezien alcohol mogelijk epi-genetische
veranderingen kan produceren in het sperma van de man, wat foetusontwikkeling kan beïnvloeden.
Vrouwen met het meeste risico op een kind met FASD zijn vaak slecht en niet goed opgeleid, met
alcoholconsumptie problemen voorafgaand aan zwangerschap met weinig toegang tot prenatale zorg.
De vraag is hoe alcohol de karakteristieke effecten produceert. Een idee relateert aan mogelijke
effecten van een potassium kanaal genaamd Kir2.1 dat K+ toelaat om vrij te bewegen tussen het
celmembraan en is dus belangrijk voor het behouden van een normaal rustpotentiaal tussen beide
neuronale en non-neuronale celmembranen.
Mattson et al. (2011). Fetal alcohol spectrum disorders: neuropsychological and behavioral features.
Het artikel kijkt naar de neuropsychologische en gedragseffecten van zware prenatale alcohol exposure.
Blootstelling aan alcohol in utero is geassocieerd met cognitieve stoornissen in verschillende
neuropsychologische domeinen, waaronder de algehele intellectuele prestaties, executieve functie, leren en
geheugen, taal, visueel-ruimtelijk vermogen, motorische functie, aandacht en activiteitsniveaus. Ook komen
er gedragsproblemen voor, waaronder adaptieve dysfunctie, academische problemen en verhoogde
percentages van psychiatrische stoornissen.
1
, Diagnostische terminologie
Fetal alcoholsyndroom (FAS) wordt gebruikt voor mensen die voldoen aan de diagnostische criteria voor
FAS. Fetal alcohol spectrum disorders (FASD) wordt gebruikt voor een groter groep mensen die aangetast
zijn door prenatale alcohol exposure, die wel of niet voldoen aan de criteria voor FAS; individuen met een
diagnose voor FAS, gedeeltelijke FAS of alcohol-related neurodevelopmental disorder (ARND) en mensen
die blootstelling gehad hebben, maar geen diagnose.
Om de neurologische ontwikkeling beter te begrijpen, is het van belang om te weten hoeveel
alcohol er gedronken is en in welke fase van de zwangerschap. Over het algemeen hangt de hoeveelheid
alcohol die wordt geconsumeerd samen met de ernst van de uitkomst. Het patroon van alcoholblootstelling
kan deze effecten echter vaak modereren; binge-achtige blootstellingen resulteren in meer ernstige
tekorten dan chronische blootstelling. Timing van blootstelling is ook belangrijk; blootstelling tijdens
verschillende perioden van foetale ontwikkeling kan het patroon en de ernst van structurele en functionele
abnormaliteiten sterk beïnvloeden. Dit is lastig om te onderzoeken. Lagere levels van exposure wordt over
het algemeen gedefinieerd als 1-3 drankjes per week.
Algemene intelligentie
Een veel voorkomende bevinding is dat deze mensen verstoringen hebben in hun intellectuele capaciteit.
Dit is echter geen criteria voor FAS, want veel mensen met FAS hebben geen intellectuele verstoringen. FAS
wordt wel gezien als een van de belangrijke, identificeerbare oorzaken van mentale retardatie. Veel
individuen vertonen wel beperkte intellectuele capaciteiten, zelfs in de afwezigheid van gezichtskenmerken
en groei retardatie. Een studie heeft gevonden dat kinderen met FAS significant lager IQ hebben dan
kinderen met gedeeltelijke FAS of ARND. Een andere studie rapporteerde een significante relatie tussen de
algemene cognitieve functie en de mate van dysmorfie kenmerken en groeideficiëntie. Het gemiddelde IQ
voor individuen met 70 voor individuen met FAS en 80 voor non-dysmorfie individuen. Hoewel er vaak een
klinisch significant verschil is tussen verbale en non-verbale intelligentiescores, is de richting van dit verschil
niet consistent. Er is ook een significante correlatie gevonden tussen IQ en psychopathologie; kinderen met
moderaat en ernstig intellectuele handicap ervaren meer psychiatrische verstoringen. Er is minder
onderzoek gedaan naar intellectuele capaciteiten en lagere levels van alcohol exposure en wat er is gedaan
vindt tegensprekende resultaten.
Executieve functie
Executief functioneren (EF) is afhankelijk van de frontale subcorticale circuits die betrokken zijn bij de
projecties van de frontale kwab naar de basal ganglia en thalamus nuclei. Er is gevonden dat deze gebieden
gevoelig zijn voor prenatale blootstelling aan alcohol. EF wordt gedefinieerd als het vermogen om een
gepaste problem-solving set te behouden voor bereiking van een toekomstig doel. Het begrip omvat een
verscheidenheid aan cognitieve vaardigheden, zoals planning, response inhibitie en werkgeheugen, en
omvat de integratie van meer basisprocessen zoals aandacht, geheugen, sensatie, waarneming en motoriek.
Een manier om EF te meten is de Behavior Rating Inventory of Executive Functioning (BRIEF). Dit
is een self-report voor de ouders over de executieve functies van hun kind. Er zijn nog geen goede
onderzoeken die kijken naar de effectiviteit van de BRIEF, maar sommige tonen aan dat de kinderen
executieve tekorten, slechtere sociale skills en meer gedragsproblemen hebben.
Problemen oplossen en planning: de kinderen vertonen toegenomen perseveraties bij onjuiste
strategieën, toegenomen regelovertredingen en afgenomen initiële tijdplanning van een strategie om
elk probleem te voltooien.
Conceptie formatie en set-shifting: moeilijkheden bij het vormen en identificeren van abstracte
concepten en het overschakelen naar nieuwe conceptuele categorieën zijn gevonden. Alcohol-exposed
kinderen maken meer fouten en voltooien minder categorieën op de Wisconsin Card Sorting Test
(WCST). Onderzoeken laten verschillende resultaten zien, maar de bevindingen van verschillende
onderzoeken suggereren dat mensen met een geschiedenis van prenatale alcoholblootstelling moeite
hebben met het vormen van concepten en het shiften tussen concepten en analytisch denken, wat op
zijn beurt hun probleemoplossend vermogen vermindert.
Fluency: kinderen vertonen beperkingen in traditionele en set shifting metingen van verbale en non-
verbale fluency. Studies vinden dat hoewel er deficits zijn in zowel letter als categorie fluency, het
deficit groter is in letter fluency taken. Bevindingen binnen het non-verbale domein zijn wat
tegenstrijdig, wat mogelijk kan komen door studiedesigns.
2
