Dit vak heb ik gevolgd in het eerste leerjaar van Social Work op het Saxion. De theorie van dit vak is getoetst in een kennistoets. Deze kennistoets ging over meerdere onderdelen, namelijk: Durkheim (deze samenvatting), Weber (samenvatting hiervan staat ook op mijn account), Marx (samenvatting hie...
Samenvatting literatuur Durkheim
De sociale functies van afwijkend gedrag
Durkheim zag misdaad niet als pathologisch verschijnsel. Daarom zocht hij niet naar oorzaken in de
psyche van de crimineel. Hiermee week hij in fundamenteel opzicht af van de criminologen van zijn
tijd. Misdaad was volgens Durkheim een 'normaal’ verschijnsel, het komt overal voor, en geen
enkele samenleving kan het uitbannen. Hij definieerde misdaad als een daad die sterke,
uitgekristalliseerde toestanden van het collectieve geweten schendt. Dit laatste is typisch
durkheimiaans. Hij benadrukte dat we niet moeten zeggen dat een daad het publieke geweten
schokt, omdat zij misdadig is. Juist omgekeerd: een daad is misdadig omdat zij het collectieve
geweten schokt. We kunnen de intrinsieke aard van die collectieve gevoelens niet specificeren.
Daarvoor zijn ze te divers. Ze zijn niet gerelateerd aan een vitaal belang van de samenleving, noch
aan minimale eisen van rechtvaardigheid. Iedereen kent de voorbeelden uit vroegere tijden of
andere culturen waarvan wij nu zeggen: moet een overspelige vrouw zo zwaar bestraft worden en
een overspelige man niet? Wat is er tegen vrijheid van meningsuiting, tegen kritiek op de regering of
op het officiële geloof? Maar ook in eigen huis stuiten we op nodige inconsistenties in het strafrecht.
Waarom wordt verkoop van sterk alcoholische dranken niet bestraft, maar van heroïne wel?
Voor voortbestaan van samenleving is er behoefte aan voldoende sociale cohesie. Behalve door
internaliseren van en participeren in godsdienstige voorschriften, rituele en ceremonies, kan cohesie
ook worden bevorderd door bepaalde handelingen als afwijkend en strafbaar te definiëren. Keuze
van die strafbare handelingen doet er volgens Durkheim in principe niet toe. Welke keuze wordt
gemaakt hangt wellicht samen met godsdienstige inhouden en praktijken uit een ver verleden.
Bevorderen van sociale cohesie is echte functie van definiëren van afwijkend gedrag. Het bestraffen
van misdaden is voor alles bedoeld om de goede mensen op rechte pad te houden. Misdaad heeft
volgens Durkheim ook nog andere positieve functies dan herbevestigen van het normenstelsel.
Afwijkingen van sociale normen zijn noodzakelijk om te voorkomen dat samenleving verstart. Ze
zorgen ervoor dat de samenleving verstart. Ze zorgen ervoor dat de samenleving open blijft staan
voor veranderingen. Vaak is gedrag dat eerst als afwijkend werd gezien een voorafschaduwing van
een toekomstige moraliteit. In aantal opzichten is Durkheims analyse overtuigend, in andere
opzichten minder --> neem het voorbeeld van zogenoemd afwijkend gedrag als voorbode van
nieuwe norm --> spreken nu over euthanasie/ hulp bij zelfdoding, vroeger als moord. Dit voorbeeld
ondersteunt Durkheims visie m.b.t. de vernieuwde werking van afwijkend gedrag. Toch moeilijk voor
te stellen dat elke vorm van misdaad een voorbode kan zijn van verandering van opvattingen/
maatschappijvernieuwing --> seksmisdrijf met dodelijke afloop/ incest met traumatische gevolgen
voor kinderen. Dat het met afschuw bespreken van zulke misdaden en straffen ervan het normbesef
bij meerderheid van bevolking verstevigt, is plausibel. Dat misdadig karakter van zulke daden een
redelijk relatieve, cultuur bepaalde aangelegenheid is, is een stelling waarmee Durkheim eerste
generatie lezer wist te schokken. Ook voor ons is hij nog moeilijk te verteren.
Vernieuwde werking van bepaalde misdaden is weinig meer dan nevenfunctie. Maatschappij-
vernieuwing kan ook langs andere wegen tot stand komen. Ze zouden toch ook bij toeval kunnen
ontstaan binnen euforische situaties die zich soms in groepsbijeenkomsten manifesteren. Als we
functies altijd willen beschouwen in licht van vervullen van sociale behoeften, dan dringt zich de
vraag op of samenlevingen überhaupt behoefte hebben aan vernieuwing.
Het is overigens opmerkelijk dat Durkheim niet heeft ingezien dat het argument van maatschappij-
verandering t.g.v. normveranderende misdaad, ook kan worden omgedraaid. Historie laat veel
gevallen zien waarbij wat eens als normaal werd beschouwd, en statisch gezien ook normaal was,
, omdat het vaak voorkwam en algemeen werd geaccepteerd, later als onbeschaafd of zelfs als
misdadig wordt bestempeld. Voor wat de verschuiving van de opvattingen over misdadigheid
betreft, kunnen we denken aan het voorbeeld van de weduweverbranding in India. Dat was daar
vroeger gebruikelijk maar is thans verboden, zij het nog altijd niet volledig uitgeroeid. We kunnen
ook dichter bij huis blijven wijzen op slaan van ongehoorzame leerlingen door onderwijzend
personeel. Vroeger werd dit geaccepteerd, nu niet meer.
Durkheim goede argumenten aangedragen voor nut van (functionalistische abstracte verklaringen in
sociologie, in aanvulling op causale model. Dit wil niet zeggen dat hij daarmee ook alle denkbare
problemen van dergelijk verklaringsmodel heeft opgelost. Generaties van sociale wetenschappers
hebben zich op bekritiseren van Durkheim en functionalisme gestort. Desondanks is het werken in
deze traditie niet helemaal tot stilstand gekomen.
Mechanisme en organische solidariteit
Durkheim stelde vast dat kerk er steeds minder in slaagde mensen aan geloof te binden. Als
agnosticus zal hij niet hebben getreurd om geringe kerkbezoek, maar maakte zich wel zorgen over
mogelijk desintegrerende gevolgen voor samenleving. Hij was getuige van andere maatschappelijke
verandering met verstrekkende gevolgen: de industriële revolutie. Door industrialisatie trokken
steeds meer mensen weg van land om zich te vestigen in steden waar fabriekswerk was. In de
uitdijende steden kwamen grote aantallen mensen dicht bij elkaar te wonen --> hier minder hecht
met elkaar verbonden dan in kleine dorpsgemeenschappen. Er ontstond steeds meer plaats voor
specialisatie; oude beroepen verdwenen, nieuwe kwamen ervoor in de plaats. Vrees bestond dat
groeiende differentiatie zou leiden tot verzwakking van samenleving, omdat individualisering en de
segmentering de gevoelens van onderlinge solidariteit zouden aantasten. Beide ontwikkelingen
vormden voor Durkheim aanleiding om studie te verrichten naar sociale betekenis van veranderende
economische structuur.
Sociale integratie werd door Durkheim benaderd m.b.v. een in De la division du travail social
ontwikkelde terminologie. Hij maakte onderscheid tussen mechanische en organische solidariteit.
Mechanische solidariteit voert de boventoon waar individuele verschillen zijn geminimaliseerd, waar
de leden van een samenleving sterk op elkaar lijken omdat ze dezelfde werkzaamheden verrichten,
dezelfde emoties voelen en dezelfde waarden hanteren. Solidariteit die afkomstig is van gelijkenis, is
volgens Durkheim op zijn sterkst, wanneer collectieve bewustzijn ons gehele individuele bewustzijn
omvat en op alle punten met haar samenvalt. Samenleving is in zo'n geval coherent, omdat de
individuen niet sterke zijn gedifferentieerd. Durkheim sprak van mechanische solidariteit omdat hij
de mensen en hun binding aan geheel vergeleek met die van atomen in anorganisch materiaal, bijv.
in ijzeren staaf. Alleen als staaf wordt verplaatst, verplaatsen de ijzeratomen zich --> moeten mee.
Organische solidariteit wordt ontwikkeld op basis van verschillen tussen individuen en groepen. Het
is een product van functionele opsplitsing van de arbeid. Met toenemen van differentiatie van
sociale functies nemen verschillen tussen leden toe. Het bindmiddel wordt hier gevormd door
objectieve, praktische en functionele afhankelijkheid van elkaar gedifferentieerde/ gespecialiseerde
taken. Ook besef van die wederzijdse afhankelijkheid werkt bindend. De cohesie hier is gebaseerd op
onderlinge verschillen en wederzijdse functionele afhankelijkheid.
Durkheim definieerde het collectieve bewustzijn of collectieve geweten (conscience collective of
conscience commune) als de verzameling van overtuigingen en gevoelens die kenmerkend zijn voor
de doorsnee van de samenleving. Het collectieve bewustzijn is dus zoiets als de grootste gemene
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lisakrol1207. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,65. Je zit daarna nergens aan vast.
