Inhoud
College 1: inleiding + kinderen en jongeren met gedrags- en emotionele problemen.......................2
College 2: Kinderen en jongeren met een leerstoornis.......................................................................8
College 3: ADHD en NLD...................................................................................................................14
College 4: autismespectrumstoornis (ASS).......................................................................................17
College 5: zieke kinderen en jongeren..............................................................................................21
College 6: verstandelijke beperkingen..............................................................................................24
College 7: kinderen met een fysieke beperking................................................................................30
College 8: dove en blinde kinderen...................................................................................................35
College 9: kinderen die te maken hebben met het jeugdstrafrecht..................................................42
College 10: jeugdigen die te maken hebben met verwaarlozing en mishandeling...........................48
College 11: kinderen en jongeren die geëmigreerd zijn....................................................................53
1
, Inleiding orthopedagogiek
College 1: inleiding + kinderen en jongeren met gedrags- en emotionele
problemen
De positie van de orthopedagogiek
Als zorgverlener probeert de orthopedagoog de cliënt (weer) zo zelfredzaam mogelijk
te maken, zodat de cliënt zo optimaal mogelijk in de maatschappij mee kan
functioneren.
Definitie
Uit het oude Grieks:
‘Orthos’: Recht/rechtop
‘Pais’: kind
‘Agein’: voeren/leiden
Ontstaansgeschiedenis
Een relatief jonge wetenschap: verschuiving naar opvoedingssituatie
Verschillende ontwikkelingen ten grondslag aan ontstaan discipline (Ruijssenaars et
al., 2022):
- Caritatieve zorg (middeleeuwen): toenemende belangstelling opvoedbaarheid
en erkenning van kinderlijke ontwikkeling.
- Historische ontwikkelingen: leerplicht, verandering positie van het kind,
invoering kinderwetten, kinderrechtenverdrag.
- In Groningen: ontwikkeling van orthopedagogiek vanuit het onderwijsveld
(Bladergroen).
- Kennis in verschillende werkvelden neemt toe (jeugdzorg, onderwijs,
ondersteunen van mensen met beperkingen).
- Spanning tussen ‘generalistische’ kennis uit de algemene orthopedagogiek en
‘specialistische’ kennis binnen afzonderlijke domeinen.
- Ontstaan van kritische orthopedagogiek: ‘emancipatie’, ‘participatie’ en
‘inclusie’ vs. ‘inperking’, ‘betutteling’ en ‘segregatie’ (VRK, VRM).
Ontwikkelingen: participatie, inclusie, veerkracht, context
- Van ‘probleem’ naar ‘mogelijkheden, veerkracht en participatie’
- Van ‘individu’ naar ‘context & systeem’
Orthopedagogiek: in de praktijk brengen van kinderrechten, mensenrechten en
sociale rechtvaardigheid.
Betekenis van de orthopedagogiek
Orthopedagogiek als ‘handelingsgerichte en praktijkgerichte wetenschap’.
Focus op de pedagogische relatie en context van een jeugdige, opvoeder of
volwassene.
- Opgroeien verloopt niet spontaan en vanzelfsprekend.
- De jeugdige, de opvoeder, volwassene en/of de omgeving maken zich zorgen
over de verdere ontwikkeling.
2
, - Behoefte aan hulp/ondersteuning.
Focus op de meest optimale ondersteuning en hulpverlening.
Veranderlijk normatief kader en verschillende perspectieven op…
Belang van normatieve visie: wat is in verschillende contexten het meest optimaal en
volgens wie?
- De orthopedagoog handelt altijd in veranderlijk normatief kader en een
veranderlijke cultureel-historische context.
- Sociale constructen: plaats, tijd en cultuur.
- Verschillende visies op: definities, aandachtspunten, classificatie, diagnostiek,
etiologie, onderzoek en behandeling.
- Belang van kritische reflectie.
Situaties en omstandigheden bij kinderen, jongeren, volwassenen en
opvoeders die mogelijk een uitdagende/adaptieve opgave vormen
Situaties en omstandigheden
Mogelijk adaptieve en uitdagende opgaves…
- Lichte, tijdelijke, bepaalde situaties/bepaalde personen, leeftijds- en/of fase
gebonden
o Vs.
- Langdurig of blijvend, in combinatie met andere problemen en/of ernstig lijden
tot gevolg hebben (kind of omgeving).
- Ontwikkelingsperspectief, continuumgedachte, context, informant.
Een pedagogisch perspectief: interactie en ecologisch van aard
Etiologie: verschillende verklaringsmodellen toegelicht
Verschillende verklaringsmodellen:
- Bio-psycho-socio-ecologische modellen
o Biologische factoren (bijv. impact van stress)
o Leerervaringen
- Risico- (bijdragen/instandhouding) vs. Protectieve factoren
(tegengaan/beperken).
- Multicausaal: combinatie van factoren
- Cumulatie-hypothese: hoe meer risicofactoren aanwezig hoe groter de kans.
3
,4
, Maatschappelijke factoren: (systemische) ongelijkheid, armoede, sociale
uitsluiting, discriminatie
- Maatschappelijke factoren van invloed op opgroeien kinderen en jongeren.
- (Systemische) ongelijkheid: armoede, sociale uitsluiting, stigma, discriminatie
(bijv. toeslagenschandaal).
Welke beslissing is in het belang?
Orthopedagogiek als (be)handelingswetenschap
‘Orthopedagogiek is een (be)handelingswetenschap: op basis van een grondige en
systematische wetenschappelijk gefundeerde diagnostische beeldvorming van de
problemen en de context, worden op een planmatige wijze acties ondernomen, met
een duidelijke specificatie van doelstellingen, strategieën en evaluatiewijzen.’
De verschillende vormen van diagnostiek: hoe brengen we in kaart wat er speelt?
Diagnostiek:
- Onderkennende, classificerende diagnostiek: wat is er aan de hand?
(vragenlijsten, DSM, interviews etc.)
o Klinisch psychiatrische classificatiesystemen en empirisch statistische
classificatiesystemen
- Verklarende diagnostiek: hoe is het ontstaan, wat houdt het in stand, of
versterkt het? (kennis van etiologie, verschillende factoren)
- (Be)handelingsgerichte diagnostiek: wat is er aan de hand, wat dient er
veranderd te worden, en hoe kan deze verandering het beste aangebracht
worden.
Belang van kritische reflectie op classificatie en diagnostiek: ondanks gezamenlijke
taal…
- Classificatie:
o Klinisch psychiatrisch classificatie: medisch model,
gedecontextualiseerd, beperkte validiteit in verschillende culturen,
alles-of-niets.
o Empirisch statistisch classificatie: comorbiditeit tussen verschillende
syndroomschalen, lijsten correleren minimaal.
- Diagnostiek:
o Wordt niet altijd adequaat uitgevoerd, rapportages worden
overgenomen, focus op individueel probleemgedrag, gebrek aan
context, stigma en beeldvorming.
Doen wat werkt: behandeling en interventies
- Steeds meer aandacht voor wat werkt, voor wie binnen welke context en
waarom?
- Meervoudige of multimodale behandeling/interventie: complexiteit en
samenhang met meerdere factoren (kind, gezin, omgeving).
- Aandacht binnen de orthopedagogiek voor sociaal-maatschappelijke thema’s
in behandeling en interventies (gelijkwaardigheid, verandering, inclusie en
participatie).
- Orthopedagogiek: integratie van verschillende systemen, achtergronden en
perspectieven.
5