Mondeling literatuur – VWO6
Vallen is als vliegen – Manon Uphoff Niveau 5
Uitgebreide samenvatting ‘’Vallen is als vliegen’’ heeft geen echte plot,
zoals veel andere romans. Herinneringen,
zintuiglijke indrukken, fluisteringen, flarden van
gesprekken en scènes lopen in elkaar over. Het
boek laat zich daardoor moeilijk samenvatten;
het is beter om kort te beschrijven waar elk
hoofdstuk over gaat:
Hoofdstuk 1:
In het eerste hoofdstuk, getiteld ‘De lange
winter van ons ongenoegen’, beschrijft
vertelster MM (of ‘Ondergetekende’) waarom
dit boek er is gekomen, terwijl het een verhaal
is dat ze eigenlijk niet wilde vertellen en langs
heeft weggeduwd. In de winter van 2009
verloor zij de liefde voor verhalen, haar
strohalm in het leven. Ze had een boek
gepubliceerd waarin zij vrienden, familie en
haar echtgenoot had opgevoerd, en dat was
met name haar man in het verkeerde keelgat
geschoten – met een echtelijke crisis tot gevolg.
Er vindt nog meer rampspoed: haar broer
weggesaneerd uit zijn werk en huwelijk, haar
zus wordt bedrogen door haar vrouw, haar
beste vriend overlijdt. De vertelster beschrijft
deze tijd als een fase van onrust en alarm, die
tot de ontbranding leidt die in het tweede
hoofdstuk, ‘Henne Vuur’, wordt beschreven.
De dood van haar oudste halfzus, die MM
Henne Vuur noemt, is de katalysator geweest
voor dit boek. Op 13 november 2015 valt Henne
Vuur van de trap, ernstig ondervoed en
uitgedroogd. Ze sterft niet lang daarna. Henne is
MM’s halfzus, uit het eerste huwelijk van haar
moeder Anna Alida Steiner. MM’s vader is Herni
Elias Henrikus Holbein (HEHH), die met Anna
trouwt en stiefvader wordt van Henne en
Anne’s dochter Toddie, Henri en Anna krijgen
samen in de jaren vijftig drie kinderen, en in de
jaren zestig nog eens drie onder wie MM. De
vertelster en Henne schelen zestien jaar in
leeftijd.
Hoofdstuk 2:
In de jeugd van de vertelster was Henne een
symbool van vrouwelijkheid: mooie, jurk, glitter,
,sjaaltejs, getoupeerd haar. Maar tegen de tijd
dat Henne sterft, is daar niets meer van over.
Henne zorgde voor haar gehandicapte zoon, die
haar treitert. Ze werkte niet meer, nam geen
deel meer aan het sociale leven. Ze hongerde
zichzelf uit, in een poging zichzelf en haar
geschiedenis uit te wissen. MM beseft dat niet
alleen Henne een treurig geval was; alle andere
familieleden hebben het er niet veel beter van
afgebracht. In zekere zin zijn ze allemaal misfits,
en daar is een reden voor: hun vader pleegde
incest met hen. Het onrechtvaardige gegeven
dat haar zus zich heeft doodgehongerd vanwege
die ellende, maakt dat de geschiedenis die de
vertelster zo hard heeft geprobeerd te
ontvluchten, zich onherroepelijk en met grote
kracht aandient.
Hoofdstuk 3:
In het derde hoofdstuk, ‘Toneel en setting’,
schetst de vertelster de situatie van het gezin,
waarin angst zowel een genot als iets akeligs
was. De Holbein-wereld wordt omschreven als
een tovenaarspodium en spiegelpaleis; er was
iets magisch aan. Ze vertelt hoe Henri Elias
Henrikus Holbein en Anna Alida elkaar leren
kennen: hij was werkzaam bij een incassobedrijf
en moest beslag leggen op de goederen van
Anna Alida en haar eerste echtgenoot. Hij
‘redde’ de mooie jonge, laagopgeleide vrouw
uit de puinhoop in dat piepkleine woninkje in
Utrecht. Hij heeft vijf kinderen uit zijn eerste
huwelijk, zij twee. Van de zes die ze samen
krijgen, is de oudste, Malle, verstandelijk
beperkt, en verongelukt de derde (Toby) acht
maanden voordat MM geboren wordt.
HEHH is een man met twee gezichten. Hij is
ongeduldig en ontbeert gevoel voor humor, wat
tot uiting komt in woede-uitbarstingen,
treiterijen en slaan. Hij ontwikkelt zich tot wat
de vertelster ‘de Minotaurus’ noemt, een
nachtelijk wezen dat zich tegoed doet aan de
kleine meisjes. Tegelijk is hij ook een vader die
lekker kookt, de kinderen in bad stopt, en MM
met kunst, wetenschap en literatuur in
aanraking brengt, wat haar aantrekt en betovert
en het gevoel geeft dat ze uitverkoren is.
Hoofdstuk 4:
‘Het nest van de Arriera’ gaat over haar moeder
en MM’s jeugd in de Utrechtse wijk Lombok. Ze
, vergelijkt haar moeder met de Italiaanse actrice
Sophia Loren: net als zij was Anna vaderloos
opgegroeid, had ze zich van een spichtig meisje
ontwikkeld tot een onopvallende schoonheid en
haar toevlucht gezocht tot een oudere man. Als
volwassen vrouw is ze afwezig en onverschillig.
Ze is hard en onvriendelijk ten opzichte van haar
kinderen, en ligt vaak op bed. Maar in de
buitenwereld lijkt het alsof alles pais en vree is
in dit gezin. MM diept de rol van de vrouw in
het gezin verder uit; haar moeder die bang is
voor de overgang, haar vader die de glorie van
het vrouwelijk geslacht bezingt en de kleine
meisjes opdraagt bij hem te komen met hun
‘spaarpotje’ of ‘vieze Fanny’ en de
gehoorzaamheid of gedienstigheid die de
vrouwen van jongs af aan krijgen opgelegd.
Wanneer de vertelster haar moeder later
confronteert met wat HEHH heeft gedaan, stort
deze huilend in. Het is de laatste keer dat Anna
Alida haar dochter opzoekt.
Hoofdstuk 5:
Het vijfde hoofdstuk, ‘De Minotaurus’, is gewijd
aan de vader als monster, de Minotaurus die
zich jarenlang en systematisch door zijn
dochters in zijn labyrint oraal laat bevredigen of
hen binnendringt. Tamelijk ‘zakelijk’ komen er
feiten van de incest voorbij, flarden van
gebeurtenissen, doorspekt met bijvoorbeeld
een verhandeling over de ouderwetse
herenzakdoek waar (een deel van) het zaad van
de Minotaurus in terechtkomt. Ze beschrijft hoe
moeilijk het is voor een kind – maar ook nog
voor haar als volwassene – om een beeld te
geven van de Minotaurus, omdat het een
schepsel was dat zich alleen in het donker
vertoonde. Door de voortdurende
grensoverschrijding raakt wat goed is en wat
kwaad, het inwendige en uitwendige, onder en
boven, het ‘ik’ en de ‘ander’, op een ingrijpende
manier met elkaar vermengd en verstikt. De
Minotaurus is alles tegelijk: adem, geboorte,
leven en dood.. In deze niet-bestaande maar
tegelijk zo reële wereld worden de meisjes
bevingerd, bevoeld, van alle kanten
binnengedrongen. Waarna ze bij het
ochtendgloren mooie kleren aankrijgen en op
hun school knutselen en spelletjes doen alsof
alles normaal is.
