2023/24
AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT
HOORCOLLEGES, LITERATUUR EN JURISPRUDENTIE
MAUD VAN HAAREN
Radboud Universiteit
,Inhoudsopgave
College 1 – Onrechtmatige daad, claimcultuur, ‘nieuwe’ risico’s ..................................................................................... 2
Overige jurisprudentie ............................................................................................................................................................. 5
College 2 – Causaal verband ......................................................................................................................................... 6
Overige literatuur .................................................................................................................................................................. 11
C.J.M. Klaassen, Monografieën Nieuw BW B-35, tweede druk 2017, nrs. 17-45 ............................................................ 11
Overige jurisprudentie ........................................................................................................................................................... 12
College 3 – Schade I: materiële schade ....................................................................................................................... 13
Overige literatuur .................................................................................................................................................................. 17
C.J.M. Klaassen, Monografieën Nieuw BW-35, tweede druk 2017, nrs. 2-16, 80-83 ...................................................... 17
I. Haazen, ‘Schade in een niet-rechtmatig belang', WPNR 6816, p. 827-836, § 1 en 2 ................................................... 19
Overige jurisprudentie ........................................................................................................................................................... 19
College 4 – Klimaataansprakelijkheid .......................................................................................................................... 20
Overige literatuur .................................................................................................................................................................. 27
A.F. Verdam, ‘Over zorgplichten van de Nederlandse moedermaatschappij met betrekking tot schendingen van
mensenrechten of milieuschade veroorzaakt door een (buitenlandse) dochter’, .......................................................... 27
College 5 – Relativiteit ............................................................................................................................................... 28
Overige literatuur .................................................................................................................................................................. 34
I. Haazen, ‘Schade in een niet-rechtmatig belang’, WPNR 6816, p. 827-836, m.n. § relativiteit en de daaropvolgende 34
S.D. Lindenbergh, Alles is betrekkelijk: over de relatie tussen normschending en sanctie in het
aansprakelijkheidsrecht, oratie EUR 2006 ....................................................................................................................... 36
College 6 – Schade II: immateriële schade ................................................................................................................... 37
Overige jurisprudentie ........................................................................................................................................................... 42
College 7 – Schade(vergoeding) III: derdenschade ....................................................................................................... 43
College 8 – WCAM/WAMCA ....................................................................................................................................... 49
Literatuur............................................................................................................................................................................... 58
College 9 – Medische aansprakelijkheid ...................................................................................................................... 59
Uitwerking art. 6:74 BW .................................................................................................................................................. 59
Literatuur............................................................................................................................................................................... 66
R.P. Wijne, De Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (Monografieën BW nr. B87), Deventer: Wolters Kluwer
2021, nrs. 23, 24 en 25..................................................................................................................................................... 66
P.W.J. Verbruggen, ‘De maatstaf van state of the art bij aansprakelijkheid voor ongeschikte hulpzaken’, NTBR 2022/12
(HR PIP-implantaten en HR Miragelplombe) ................................................................................................................... 67
College 10 – Afwikkeling Groningse aardbevingsschade: bespiegelingen op schadeafhandeling door het IMG ................ 68
College 11 – Aansprakelijkheid voor feitelijk handelen dat heeft plaatsgevonden onder invloed van verstoorde
geestvermogens (of een lichamelijke tekortkoming) .................................................................................................... 74
Literatuur............................................................................................................................................................................... 80
A. Kolder, ‘Aansprakelijkheid voor schade door een geestelijke of lichamelijke tekortkoming: hinken op twee
gedachten’, AV&S 2022-1, p. 1-4 ..................................................................................................................................... 80
College 12 – Onrechtmatige rechtspraak/aansprakelijkheid arbiters/bindend advies .................................................... 81
1
,College 1 – Onrechtmatige daad, claimcultuur, ‘nieuwe’ risico’s
De navolgende aspecten en leerstukken worden als bekend verondersteld.
- Aansprakelijkheid is een afweging van de beginselen ‘ieder draagt zijn eigen schade’ vs. ‘berokken
een ander geen schade’;
- De vereisten van art. 6:162 BW. De drie categorieën van onrechtmatigheid (lid 2) en verhouding
daartussen (heersende leer vs. leer van Smits);
- De betekenis van een rechtsinbreuk;
- De drie deelgebieden van de zorgvuldigheidsnorm;
- Gevaarzetting (Kelderluikfactoren);
- In geval van een ongelukkige samenloop van omstandigheden had men niet o.g.v. zorgvuldigheid
anders moeten handelen;
- De relevantie van Jetblast voor de waarschuwingsverplichting;
- Mogelijkheden o.g.v. art. 6:162 BW: schadevergoeding (afd. 6.1.10 BW), verbod/bevel (art. 3:296
BW) en rectificatie (art. 6:167 BW);
- Toerekenbaarheid (lid 3) en de verhouding met onrechtmatigheid;
- De kwalitatieve aansprakelijkheden van afd. 6.3.2 BW en 6.3.3 BW;
- Ratio van kwalitatieve aansprakelijkheden;
- Samenloop.
Amerikaanse toestanden
In Amerika bestaat de verplichting om voor ieder mannentoilet vier vrouwentoiletten te hebben. Hier is
namelijk wetenschappelijk onderzoek naar gedaan en er zijn arresten gewezen waarin is bepaald dat er
sprake was van discriminatie en strijd met het gelijkheidsbeginsel. Evident is dat er in Amerika sprake is van
een claimcultuur. Zo is recentelijk bepaald dat een achtjarig meisje 800.000 dollar schadevergoeding van
McDonalds krijgt omdat ze ernstige brandwonden had opgelopen door een hete kipnugget en er zijn nog
veel andere voorbeelden te noemen.
Het moge duidelijk zijn dat er verschillen bestaan tussen het Nederlandse en Amerikaanse systeem, zowel
procesgerelateerd als op sociaal gebied. Amerika heeft geen sociale zekerheid, als gevolg waarvan claims
over hogere bedragen gaan. Bovendien is er een mentaliteitsverschil; men stapt in Amerika sneller naar de
rechtbank. Daarnaast hoeft een advocaat in Amerika niet te worden betaald als hij niet heeft gewonnen
(contingency fee/‘no cury no pay’) en als je verliest word je niet veroordeeld in de proceskosten van de
andere partij (American rule). Ook wordt de jury nimmer ingelicht over eventuele voordelen ten gevolge
van de schadeveroorzakende gebeurtenis (collateral source), terwijl we in NL voordeelsverrekening kennen
en de vergoeding van de werkelijke schade centraal staat. Bovendien dragen juryrechtspraak, class actions
en punitive damages bij aan de claimcultuur in Amerika. Laatstgenoemde is een bedrag dat aan de eiser in
een civiele zaak wegens onrechtmatig gedrag van de gedaagde bovenop de normale schadevergoeding
wordt toegewezen en dat strekt tot vergelding van het onrecht en preventie van toekomstig onrecht van de
dader en anderen.
De mate van verschil tussen Amerika en NL kan echter worden gerelativeerd. In NL bestaat wel degelijk een
toenemende claimcultuur (bv. aansprakelijk stellen weermannen op foute weersvoorspellingen). Meerdere
factoren kunnen het ontstaan van een claimcultuur ten gevolge hebben, zoals juridisering van de
samenleving (steeds meer protocollen en toezichthouding); een complexere samenleving en meer risico’s;
minder vertrouwen in sociale zekerheid; minder sociale angst en/of verzekeringen. Ook door een stortvloed
(floodgate) aan claims kom je sneller in een claimcultuur terecht (denk bv. aan overstromingen in Limburg).
2
, (Nieuwe) risico’s en (on)bekende gevaren
Denk aan straling, computergerelateerde aansprakelijkheid, nanotechonologie, AI, toezichthouders
(secundair daderschap, hoofdelijkheid, art. 6:102 BW), bacteriën en virussen, vaccinatieschade, nieuwe
beroepsziektes en klimaatverandering.
Een claimcultuur brengt zowel voor- als nadelen met zich mee.
- Nadelen zijn o.m. dat men voorzichtig is met het toepassen/voorschrijven van nieuwe medicatie
(defensive medicine). Dit kan ervoor zorgen dat innovatie wordt tegengehouden en tot hoge kosten
leiden. Ook kan onverzekerbaarheid of oververzekering ontstaan.
- Daarentegen kan een claimcultuur er wel toe leiden dat er meer toezicht is, veiligere producten zijn
(als gevolg van waarschuwingen) en dus een preventieve werking heeft. Daarnaast werkt het
kostenbesparend en herstelt het de balans tussen de zwakkere partijen en grote bedrijven, hetgeen
voor sociale rechtvaardigheid zorgt.
Onrechtmatigheid
We gaan kijken naar normschendingen en waarschuwingen. Hiervoor is het van belang om een duidelijk
beeld te hebben van het begrip onrechtmatigheid (art. 6:162 lid 2 BW). Er bestaan verschillende opvattingen
over onrechtmatigheid.
- Wanneer een gedraging zelf een inbreuk is, is onrechtmatigheid een gegeven (behoudens
rechtvaardigingsgronden);
- Wanneer een gedraging zelf geen inbreuk is, maar leidt tot letsel of zaakschade, moet het worden
getoetst aan ongeschreven zorgvuldigheidsnormen.
- Daarnaast bestaat de leer Smits, welke de zorgvuldigheidsnorm als enige criterium ziet.
Onrechtmatigheid betreft het gedrag en moet objectief worden beoordeeld. Het kan gaan over:
1. Een inbreuk op een recht (absolute rechten, persoonlijkheidsrechten, rechten van huur en pacht.
2. Doen of nalaten i.s.m. een wettelijke plicht; of
3. Doen of nalaten i.s.m. hetgeen in het maatschappelijk verkeer betaamt.
De laatste categorie kan zien op normen die zien op het voorkomen van letsel (verkeers- en
veiligheidsnormen, bv. plaatsing veiligheidshek; gebruik helm), zuivere vermogensschade (bv. benadeling
Se; profiteren van wanprestatie; misbruik monopoliepositie) of immateriële schade (bv. laster; aantasting
privacy).
HR 5 november 1965 (Kelderluik) is van belang bij de beoordeling van gevaarzetting. Gevaarzetting is een
schending van een verkeers- of veiligheidsnorm en bevindt zich op het terrein van de maatschappelijke
onzorgvuldigheid. Medewerker Coca-Cola levert frisdrank af bij een café, waarbij het kelderluik open laat
staan. Een bezoeker van het café valt hier onderweg naar het toilet door en loopt ernstig letsel op. Hij stelt
de medewerker van Coca-Cola aansprakelijk. De HR oordeelde dat de medewerker meer heeft risico
genomen dan verantwoord is door het luik open te laten staan. Dit was onzorgvuldig. Hij had ook rekening
moeten houden met het feit dat een bezoeker wellicht niet voldoende bedacht is op een opstaand
kelderluik. De volgende vier factoren worden in deze overweging meegenomen (Kelderluikcriteria):
1. Ernst van de te verwachte schade;
2. Waarschijnlijkheid van ongevallen/kans dat de schade intreedt;
3. Bezwaarlijkheid van de te nemen veiligheidsmaatregelen/voorzorgsmaatregelen (feitelijke
mogelijkheid, gebruikelijkheid, bezwaarlijkheid);
4. Mate van de te verwachten onoplettendheid en onvoorzichtigheid van anderen.
3
