Inleiding tot de rechtswetenschap:
Hoorcollege 1:
Het verschil tussen descriptieve en normatieve algemene regels:
A) Descriptieve regels
Beschrijven aspecten van de werkelijke wereld. (Empirische vakken, experimenten)
B) Normatieve/ prescriptieve regels
Beschrijven een wenselijk gedrag.
Normatief kennisgebied bestaat uit normen (algemene gedragsregels) en waarden
(algemene richtlijnen die als richtinggevend worden gezien).
Voorbeelden van normatieve regels:
Godsdienst, is een samenhang van normen en waarden die beschrijven hoe
mensen zich in een ideale wereld horen te gedragen namens het opperwezen.
Verschil met recht, bij godsdienst kies jijzelf.
Moraal geeft antwoord op de vraag, hoe moeten wij leven om een goed mens te
worden? Bepaal jij zelf, je eigen geweten net zoals bij het geloof.
Fatsoensregels zegt iets over hoe behoor je je volgens de etiquette te gedragen.
Volg je deze niet maakt dit je geen slecht mens. Wederom een eigen keuze.
Rechtsregels algemene regels voor wenselijk gedrag. V.b. niet harder dan 100
rijden overdag, aan contracten houden etc. Je kunt ze niet empirisch onderzoeken,
hoeveel mensen zich aan de regels houden zegt niks over de geldigheid van de
regels.
Een verschil van het recht met de bovenstaande is dat bij het niet naleven van de
rechtsregels, dan volgen er sancties opgelegd door de overheid.
Autonome, soevereinen vinden dat de rechtsregels niet voor hen gelden.
Scheiding van recht <> moraal en godsdienst:
Het recht is zijn eigen denkwereld die zich heeft losgekoppeld van godsdienst en
moraal. Deze scheiding heeft een aantal voordelen:
- De opgeschreven rechtsregels zorgen voor meer duidelijkheid, rechtszekerheid
en rechtsgelijkheid. Als je een onduidelijk normatief gedragssysteem hebt, dan
krijg je een gevaar voor rechtsongelijkheid en rechtsonzekerheid. Mensen weten
niet wat voor straf op welke daad staat en mensen krijgen andere straffen voor
dezelfde daden.
- Scheiding van kerk en staat
- Een geëmancipeerd rechtssysteem geeft heldere procedures voor de verandering
van het rechtssysteem.
Rechtsbronnen:
Een rechtsregel geldt zodra hij voortvloeit uit een van de vier rechtsbronnen.
1. Wet
2. Verdrag
3. Gewoonterecht (& rechtsbeginselen= waarden); rechtsregels waar mensen zich
consequent aan houden, die niet zijn opgeschreven, maar waarvan toch de
overtuiging bestaat dat ze gelden en dat het recht is. (Komt voornamelijk voor in
het volkenrecht).
4. Jurisprudentie; rechtsregels die blijken uit uitspraken van de hoogste rechter.
(Antidemocratisch, geen scheiding der machten). De wet is verouderd, de wereld
vernieuwd, dus de hoogste rechter verbreed de wet.
,1
Wetten en verdragen vormen het geschreven recht.
Gewoonterecht en jurisprudentie vormen het ongeschreven recht.
Natuurrecht:
Alles samen (W + V + G + J) vormt het positieve recht (= het geldende recht). Het
door de mens gestelde recht. Deze zijn helder, duidelijk en leiden niet tot discussies
(of minder snel).
Natuurrecht is het recht dat van nature geld. Redenen voor mensen om in het
natuurrecht te geloven, bijvoorbeeld omdat God dat wil. Of, de mens is van nature
redelijk en moet redelijk zijn. Het makkelijk aanvaarden van in strijd met natuurrecht
leidt tot discussies tussen geweten.
Natuurrechtsleer zijn juristen en filosofen die vinden dat het natuurrecht geldt.
Rechtspositivisme staat tegenover de natuurrechtsleer, omdat het natuurrecht
onduidelijk is, het enige recht wat bestaat is het positieve recht.
Literatuur:
, Hoorcollege 2:
De democratische rechtsstaat:
De democratische rechtsstaat is het systeem van het inrichten van recht en staat, om
het recht enigszins in evenwicht te houden. De democratische rechtsstaat is
gebaseerd op het bestaan van menselijke waardigheid, ‘ieder mens heeft
waardigheid, dus aan ieder mens is respect verschuldigd’. De democratische
rechtsstaat is een mengsel van mechanismen.
Er is een stem over het landsbestuur, omdat alle mensen hun waardigheid hebben,
en burgers serieus genomen moeten worden. Je hoopt dat er daardoor wetgeving in
een land komt, wat niet al te onrechtvaardig aanvoelt.
De democratische rechtsstaat houdt in dat het volk invloed heeft op het
overheidsbeleid (democratische deel), en dat de overheid gebonden is aan het recht
(rechtsstaat deel).
Het zoeken naar balans.
Waaruit bestaat de democratische rechtsstaat?
Democratie:
De bevolking heeft invloed op het overheidsbeleid.
Directe democratie houdt in dat de bevolking maakt zelf de wetgeving, de bevolking
kiest zelf over de wetten en welke gelden. In sommige landen wordt er gestemd via
een referendum, dat is ook een vorm van directe democratie.
Indirecte democratie houdt in dat de bevolking niet zelf stemt over de wetten, ze
bepalen niet zelf wat de wetgeving is, maar de bevolking verkiest personen die
namens de bevolking regeren.
De Staten-Generaal bestaat uit het parlement, de Eerste en Tweede Kamer, de
volksvertegenwoordiging (Nederland). Zij kiezen voor ons, maar wij kiezen de
vertegenwoordigers van de Staten-Generaal.
De machten zijn in drie verdeeld (uitvoerende, wetgevende en rechtgevende macht).
De rechtgevende macht wordt via indirecte democratie gekozen.
Hoe zit het dan met de uitvoerende macht? De uitvoerende macht wordt gevormd
door de regering (koning, minister en staatssecretarissen). Dat is het hoofd van de
uitvoerende macht in Nederland. In het Nederlandse regeringsstelsel moet het
kabinet het vertrouwen hebben van de meerderheid in de Staten-Generaal. In
Nederland hebben we op die manier de parlementaire vertrouwens regel, ‘als blijkt
dat een minister of een staatssecretaris het vertrouwen van een van de Kamers van
de Staten-Generaal heeft verloren, dient deze zijn ontslag aan de Koning aan te
bieden’. De Tweede Kamer heeft de bevoegdheid om ministers te ontheffen uit hun
functie. De Tweede Kamer wordt verkozen door het volk en zo heeft het volk
indirecte invloed op de uitvoerende macht.
We noemen het systeem in Nederland een parlementair stelsel (het kabinet steunt op
het vertrouwen van het kabinet, de volksvertegenwoordiging).
In de Verenigde Staten is er een presidentieel stelsel. De bevolking kiest zelf het
hoofd van de uitvoerende macht, de president.
, Rechtsstaat:
De rechtsstaat zorgt ervoor dat de burger beschermd wordt tegen de overheid door
het recht. In de rechtsstaat zoals Nederland heb je rechten tegen de overheid. Een
voorbeeld waar dat niet is, Noord-Korea. Er zijn 4 of 5 manieren waarop de burgers
tegen de overheid kan worden beschermd. Het rechtssysteem is cultuur.
De manieren waarop de burgers tegen de overheid kan worden beschermd:
A. Bevoegdheidsspreiding
De menselijke ervaring heeft geleerd dat geen enkel mens een goed genoeg
karakter heeft om als hij of absolute macht heeft, zijn of haar hele leven eerlijk en
rechtvaardig te regeren. De geschiedenis heeft getoond dat alleenheersers,
personen met absolute macht, tot veel slachtoffers leidt. Deze wijsheid heeft ertoe
geleid dat een goede grondwet altijd uitgaat van bevoegdheidsspreiding,
overheidsbevoegdheden worden verdeeld. Het tegenovergestelde van
bevoegdheidsspreiding is absolutisme, al het gezag, alle soevereiniteit van de staat
ligt bij een individu een absolute heerser.
Bevoegdheidsspreiding heeft drie aspecten:
1) De trias politica (machtenscheiding = jij werkt in jouw eigen hokje, andere machten
kunnen zich niet met jou bemoeien). De kerngedachte is een verdeling van de drie
machten (uitvoerende, wetgevende en rechtgevende macht). De Trias Politica is een
filosofie, een gedachte van Montesqieu en het is geen recht. In het geldende recht is
de trias politica niet overal volledig overgenomen.
Wetgeven Art 81 Gw
(Algemene regels opstellen (tot De vaststelling van wetten geschiedt. Door de
iedereen)) regering en de Staten-Generaal gezamenlijk.
De wetten in Nederland worden gemaakt
doordat de eerste en de Tweede kamer daar
ja tegen zeggen (de trias politica is hier niet
zuiver doorgevoerd in de grondwet)
Uitvoeren Art 42 Gw
Algemene regels handhaven en De regering wordt gevormd door de koning
toepassen in concrete gevallen (tot en de minister.
concrete gevallen, en dus concrete
personen)
Rechtgeven Art 113 Gw
(Geschillen oplossen of gedrag Aan de rechterlijke macht is voort
bestraffen in individuele gevallen op opgedragen de berechting van strafbare
basis van algemene wetten) feiten.
Art 112 Gw
De rechterlijke macht berecht ook geschillen
2) Checks & balances (hou je je wel aan de regels, controleren elkaar en werken
samen door bevoegdheden te delen). De verschillende overheidsorganen moeten
elkaar ook controleren. Binnen de regering controleren de koning en de ministers
elkaar. De wetgevende macht wordt uitgevoerd door de regering en het parlement. In
het parlementair stelsel mag het kabinet alleen aanblijven als de Tweede Kamer het
kabinet steunt (vertrouwensregel).
Ook moeten ze samenwerken zodat er een evenwicht blijft.
3) Decentralisatie. De bevoegdheidsspreiding wordt ook vormgegeven door
decentralisatie, de decentrale overheid (provinciaal). Het doel van decentralisatie is
