SV TT 4.1 - Domotica en ondersteunende technologie
Leerdoelen:
beschrijven welke vormen van domotica en onderteunende technologie er ingezet kunnen
worden bij neurologische aandoeningen en dementie;
benoemen welke invloed ondersteunende technologie, zoals domotica, heeft op
dementerende ouderen;
benoemen welke ondersteunende technologieën bestemd zijn voor zorgvrager,
zorgverlener en de mantelzorger.
Literatuur:
Vilans (2014). Technologie voor dementie thuis. Infographic. Hoof, J. van., Wouters, E.J.M.
(2012). Zorgdomotica. Houten: bohn stafleu van Loghum. [via mijn BSL] Hst. 19 tm 24.
Hoofdstuk 19
De komende jaren zullen steeds meer mensen de diagnose dementie krijgen. Verwacht wordt dat
er in Nederland in 2050 een half miljoen mensen met dementie zijn. Het is de wens van veel
ouderen om zo lang mogelijk op zichzelf te blijven wonen, met hulp van naasten en zo nodig
professionele hulp. Steeds vaker wordt hierbij ook gebruikgemaakt van ondersteunende
technologie. In het Europese ROSETTA-project1 worden elektronische hulpmiddelen ontwikkeld voor
mensen met lichte tot gevorderde dementie.
19.1 Ontwikkeling en functies van het ROSETTA-systeem
De verschillende functies van het ROSETTA-systeem zijn in nauw overleg met mensen met
dementie, hun mantelzorgers, professionele hulpverleners en experts op het gebied van dementie
ontwikkeld, alsmede op basis van ervaringen in voorgaande projecten. Het systeem biedt hulp bij
het herinneren, het contact onderhouden met familie en vrienden, bij recreatieve activiteiten, en bij
het vergroten van de objectieve en ervaren veiligheid, doordat zorgverleners en behandelaars
relevante informatie over het functioneren van personen met geheugenproblemen en dementie
krijgen of een alarm ontvangen over een noodsituatie.
Het ROSETTA-systeem bestaat uit drie onderdelen die in één geïntegreerd systeem worden
aangeboden. Afhankelijk van het ziekteproces, de behoeften en wensen van de gebruikers kunnen
onderdelen van het systeem worden ge(de)activeerd. De drie onderdelen zijn:
1. Een elektronische assistent (Elderly Day Navigator; EDN ), waarmee mensen met lichte
dementie ondersteund worden in hun dagelijks functioneren. Zij krijgen een computer met
aanraakscherm in huis, met daarop een aantal functies, zoals een agenda en pop-ups van
geheugensteuntjes (‘U hebt om 15 uur een afspraak met uw zangclub’), een fototelefoon,
een digitaal fotoboek en een helpknop.
2. met behulp van sensoren in huis, op het scherm waarschuwingsberichten worden getoond
(‘U hebt de koelkastdeur open laten staan, wilt u deze sluiten?’). Doordat het ROSETTA-
systeem gebruikmaakt van deze sensoren, is het ook mogelijk een waarschuwing te geven
als een bepaalde activiteit, zoals het bereiden van een maaltijd, niet wordt uitgevoerd.
Omgekeerd zal er geen geheugensteuntje voor het bereiden van een maaltijd worden
gegeven als het systeem heeft gedetecteerd dat dit al gebeurt. Sommige van deze functies
zijn ook beschikbaar op een mobiel apparaat met aanraakscherm.
3. De mogelijkheid hulp te krijgen bij het vinden van de weg naar huis indien de persoon met
dementie is verdwaald.
Ook een computer met aanraakscherm is onderdeel van het ROSETTA-systeem.
1. Een systeem om veranderingen in functioneren vroegtijdig op te sporen (Early Detection
System; EDS ). Met behulp van sensoren worden diverse dagelijkse activiteiten gemonitord,
bijvoorbeeld gebruik van keukenapparatuur, ’s nachts het bed verlaten en frequentie van
gebruik van de badkamer. Veranderingen in het dagelijkse leefpatroon worden
geregistreerd en mantelzorgers of professionele hulpverleners kunnen deze veranderingen
inzien op hun computer. Op basis hiervan kan de zorg zo nodig worden aangepast. Hiermee
wordt beoogd beter afgestemde zorg te bieden, waardoor wellicht verdere problemen
kunnen worden voorkomen.
2. Voor mensen met meer gevorderde dementie is er een alarmdetectiesysteem (Unattended
Autonomous Surveillance /Advanced Awareness and Prevention Service ; UAS/AAPS),
, waarmee valsituaties kunnen worden opgespoord met behulp van bewegingssensoren en
een camera. In geval van een noodsituatie krijgt de professionele zorgverlener een
tekstbericht via de mobiele telefoon. Zorgverleners kunnen via hun mobiele telefoon een
spreek-luisterverbinding opstarten of in huis kijken via een in de woonkamer gemonteerde
camera en op grond daarvan inschatten of er actie nodig is.
19.1.1 Technologie
Het ROSETTA-systeem bestaat technisch gezien uit de volgende componenten, die in de woning
van de persoon met dementie worden geplaatst:
draadloze sensoren (bewegingsmelders, magneetcontacten, elektriciteitsmeters,
bedsensor, watermeter), figuur 19.1;
camera met schakelactor;
Domotica Access Point (DAP) ;
Video Home Terminal met USB-telefoonhoorn (VHT);
mobiele telefoon;
wireless router .
De Domotica Server (DS) de centrale server die relevante gegevens van de verschillende
woningen ontvangt en de alarmafhandeling verzorgt (door de alarmberichten naar de juiste
zorgverlener te sturen). Daarnaast biedt de DS een aantal interfaces voor professionele
zorgverleners en mantelzorgers, voor monitoring (spreek-luisterverbinding en video-observatie via
een smartphone ) en configuratiedoeleinden (bijvoorbeeld instellen geheugensteuntjes).
De DAP zit in de woning en is het centrale punt waar alle data van de sensoren binnenkomen.
Deze sensordata worden geanalyseerd door de UAS/AAPS-software op de DAP, die in staat is om
volledig automatisch ongewenste situaties in de woning (zoals vallen en dwalen) te detecteren en
een alarm te genereren. Daarnaast worden deze sensordata vertaald naar een hoger niveau en
vervolgens doorgestuurd naar de zogenaamde Information Broker op de VHT.
De Information Broker is de centrale component die alle relevante data beschikbaar maakt
voor andere componenten in het systeem. Elke andere component kan zich abonneren op bepaalde
onderwerpen en krijgt dan bericht zodra er nieuwe informatie over het onderwerp beschikbaar is
(publish/subscribe). Ook is het mogelijk om rechtstreeks informatie over een onderwerp op te
vragen (query). Naast de Information Broker draait op de VHT ook software voor het analyseren van
gedrag (om vroegtijdige veranderingen in het gedrag van mensen met dementie op te sporen) en
hierop is ook alle software voor de elektronische assistent geïnstalleerd.
De elektronische assistent heeft een aanraakscherm waarop men kan kiezen voor vier functies:
agenda, fototelefoon, fotoboek of help. Daarnaast worden op dit scherm herinneringen en
waarschuwingen gegeven en kan het tevens worden gebruikt voor alarmverificatie (om onnodige
alarmering te voorkomen). De telefoonhoorn die aan de VHT is bevestigd, kan gebruikt worden voor
het voeren van telefoongesprekken via internet (SIP). Het selecteren van de foto van de
persoon die men wil bellen is voldoende om de verbinding tot stand te brengen. De fototelefoon en
helpfunctie, evenals alle herinneringen, waarschuwingen en alarmverificatie, zijn ook beschikbaar
op een mobiele telefoon met aanraakscherm. Deze telefoon detecteert tevens wanneer de persoon
met dementie het huis verlaat, en gebruikt dan GPS-technologie om de locatie te bepalen. Indien
de persoon met dementie verdwaald is, volstaat een druk op de Help-knop op de telefoon om
contact te leggen met een mantelzorger of professionele zorgverlener, die vervolgens op een
webpagina een kaart met de locatie van de persoon met dementie kan bekijken en hem/haar via de
telefoon instructies kan geven om weer thuis te komen.
De Information Broker op de VHT communiceert met een Information Broker op de DS. Terwijl de
Information Broker op de VHT alleen de beschikking heeft over data van de betrefende persoon
met dementie, bevat de Information Broker op de DS alle (relevante) data van alle cliënten.
Professionele zorgverleners, die verantwoordelijk zijn voor meerdere cliënten, kunnen via de
monitoring-interface op de DS de gedragspatronen van hun cliënten bekijken en zo bijvoorbeeld
trends in gedrag (zoals toename van de nachtelijke onrust) in een vroeg stadium signaleren en
daarop inspelen. Voor de mantelzorgers is er een configuratie-interface, waarmee afspraken in de
agenda gepland kunnen worden, waarschuwingen in- of uitgeschakeld kunnen worden, en foto’s en
contactpersonen kunnen worden toegevoegd. Nadat de configuratie is opgeslagen, stuurt de IB op
de Domotica Server deze configuratie naar de IB op de VHT in de juiste woning. De elektronische
, assistent op de VHT is geabonneerd op dit soort berichten en zal de configuratie dan ook direct
aanpassen.
19.2 Onderzoek naar het ROSETTA-systeem
Vanaf 2011 heeft een aantal mensen met geheugenproblemen en dementie het ROSETTA-systeem
gedurende maximaal acht maanden thuis gekregen, waarbij wordt onderzocht wat zij vinden van
de gebruiksvriendelijkheid en bruikbaarheid van het systeem. Eveneens wordt gekeken of het
gebruik van invloed is op hun gevoel van autonomie en hun kwaliteit van leven. Ook wordt het
efect onderzocht op de belasting, het gevoel van competentie en de kwaliteit van leven van de
mantelzorgers. Bij professionele hulpverleners wordt nagegaan of het gebruik van dit systeem hun
werkbeleving beïnvloedt.
Na het zien van het systeem waren de eerste reacties wisselend. Mantelzorgers vinden het een
geruststelling om inzicht te hebben in wat iemand thuis doet. Ook word het camera systeem als
aanvulling gezien dat er camera toezicht is omdat iemand dan niet zelf alarm hoeft te slaan. Het
zou zinvol kunnen zijn als ook veranderingen in gedrag worden opgespoord (EDS), voor een
zorgverzekeraar of iemand die indicaties afgeeft omdat meer hulp wenselijk is.
Professionals hopen dat ze op deze manier beter inzicht krijgen in het functioneren van hun
thuiswonenden cliënten. Het generen van alarmen word gezien als positief (denk aan valse
alarmen, en niet alarm kunnen slaan). Wel hebben ze bedenkingen bij de inzet van ondersteunende
technologie, of zij worden gecontroleerd bij het uitoefening van hun vak en dat het menselijk
contact niet vervangen word.
Een nieuw appartementencomplex in Nuenen is voorbereid op het leveren van zorg-, welzijn- en
comfortdiensten die de bewoners naar wens kunnen gebruiken. Om de nieuwe bewoners niet te
veel te belasten met informatie, is gekozen voor geleidelijke implementatie van de beschikbare
diensten. Via huisbezoeken worden alle mogelijkheden uitgelegd en geoefend.
Netcarity betekend ‘NETworked multisensor system for elderly people: healthCARe, safety and
securITY in the home environment’. Netcarity is een door de Europese Unie gesubsidieerd
onderzoeksproject waarbinnen technologieën en diensten voor ouderen zijn onderzocht, getest en
uiteindelijk geïnstalleerd in woningen, om hun welzijn, onafhankelijkheid, veiligheid en gezondheid
in de eigen woonomgeving te vergroten.
Smart Homes onderzocht in dit project eisen en wensen van bewoners, mantelzorgers,
professionele hulpverleners en andere stakeholders ten aanzien van te ontwikkelen technologieën
en gepersonaliseerde diensten. Smart Homes vertaalde deze in concrete oplossingen, die
vervolgens zijn getest met verschillende gebruikers en in technische zin. Dit had als doel
technologie en diensten aan te brengen in de woon- en leefomgeving. Vanuit Nederland is naast
Smart Homes zorgorganisatie Archipel (Zorggroep die zorg, welzijn en wonen biedt) partner in het
project. De diensten zijn dan ook ontwikkeld en aangeboden in nauwe samenwerking met het
servicepunt van Archipel en in de woonomgeving getest door cliënten van Archipel.
Kern van het project is het ontwikkelen van diensten voor en door ouderen, vanuit de overtuiging
dat iedereen (ouderen, mantelzorgers, professionele hulpverleners en overige stakeholders
betrokken bij dienstverlening) een waardevolle bijdrage kan leveren aan het ontwerpproces.
Nadrukkelijk is in dit project gekeken naar mogelijkheden voor het in stand houden van de
ontwikkelde diensten na afloop van het project. Echte impact op het leven van ouderen kan alleen
bereikt worden door al tijdens het ontwerpproces de uiteindelijke implementatie vorm te geven.
Samen ontwikkelen betekent dan ook niet alleen ouderen betrekken, maar iedereen die uiteindelijk
een rol gaat spelen in het aanbrengen, aanbieden, gebruiken, onderhouden en financieren van de
te ontwikkelen diensten.
Reeds ontwikkelde diensten in dit project zijn deur-videocommunicatie , videocontact met familie
en vrienden, radiodienst, welzijnsmelding met videocontact , prikbord, spelletjes, nieuwsberichten,
valdetectie , branddetectie en koppeling met woningbesturing. Een aantal aanvullende diensten als
eenvoudige e-mail, social media, informatie over lokale activiteiten, weersvoorspelling, videodienst
en een digitale agenda is op dit moment in ontwikkeling.
20.1 Iteratief ontwerpen
Tijdens het project is gebruikgemaakt van een iteratief ontwerpproces waarbij de gebruiker
centraal staat, ook bekend onder de naam user-centred design . Het proces bestaat in grote
lijnen uit vier stappen:
