Inhoud
Inleiding: Geschiedenis van de psychologie bestuderen ......................................................................... 7
I.1De waarde van het bestuderen van geschiedenis ........................................................................... 7
I.2: De geschiedenis van de psychologie hee een geschiedenis ....................................................... 7
I.3 Manieren om het verleden te bestuderen ..................................................................................... 8
I.3.1 Beslissen wie op te nemen ...................................................................................................... 9
I.3.2 Psychologie vs psychologieën .................................................................................................. 9
I.4 Historiografische aanpak ................................................................................................................ 9
An+eke grondslagen .............................................................................................................................. 10
Hoofdstuk 1: Fundamentele ideeën uit de oudheid ............................................................................. 10
1.1 Het Griekse wonder en de presocra+sche filosofen.................................................................... 10
1.1.1 Het concept van de psyche ................................................................................................... 11
1.1.2 Pythagoras’ wiskundige en filosofische paradoxen .............................................................. 11
1.1.3 De Hippocraten..................................................................................................................... 11
1.2 Het leven en de gedachte van Socrates....................................................................................... 12
1.3 Plato’s leven en filosofie .............................................................................................................. 12
1.3.1 Platonisch idealisme ............................................................................................................. 12
1.3.2 De platonische erfenis .......................................................................................................... 13
1.4 Aristoteles en het empirisme ...................................................................................................... 13
1.4.1 Biologische taxonomie.......................................................................................................... 13
1.4.2 Over de psyche ..................................................................................................................... 14
1.5 Een atomaire voetnoot: Democritus, Epicurus en Lucre+us ....................................................... 15
1.5.1 DEMOCRITUS (460-370 v.Chr) .............................................................................................. 15
1.5.2 EPICURUS (341-270 v.Chr) .................................................................................................... 15
1.5.3 LUCRETIUS (99-55 v. Chr) ...................................................................................................... 15
1.6 Drie Islami+sche pioniers ............................................................................................................ 16
1.6.1 Al-Kindi en de introduc+e van Indo-Arabische cijfers .......................................................... 16
1.6.2 Alhazen en moderne visuele wetenschap ............................................................................ 16
1.6.3 Avicenna over geneeskunde en de aristotelische ziel .......................................................... 16
1.7 Het intellectuele herontwaken van Europa ................................................................................. 17
Hoofdstuk 2: Bewustzijnsfilosofie: Descartes, Locke & Leibniz ............................................................. 18
2.1 René Descartes en het onderscheid tussen geest en lichaam .................................................... 18
2.1.1 Descartes’ methode en de ‘natures simples’ ....................................................................... 18
2.1.2 De fysica van Descartes ........................................................................................................ 19
2.1.3 Mechanische fysiologie ........................................................................................................ 20
1
, 2.1.4 Ra+onele eigenschappen van de geest ................................................................................ 21
2.1.5 Interac+ef dualisme .............................................................................................................. 21
2.1.6 De erfenis van Descartes ...................................................................................................... 22
2.2 John Locke en de empirische tradi+e .......................................................................................... 22
2.2.1 Revolu+e en toleran+e ......................................................................................................... 23
2.2.2 Poli+eke betrokkenheid ........................................................................................................ 23
2.2.3 An Essay Concerning Human Understanding ....................................................................... 24
2.2.4 Soorten kennis ...................................................................................................................... 24
2.2.5 Prak+sche implica+es van Locke’s filosofie .......................................................................... 25
2.3 GoFried Leibniz en het con+nentaal na+visme ......................................................................... 26
2.3.1 Wiskundige ontdekkingen in Parijs....................................................................................... 26
2.3.2 Het huis Hannover ................................................................................................................ 26
2.3.3 Monadology.......................................................................................................................... 27
2.3.4 Een na+vis+sche kri+ek op Locke ......................................................................................... 28
Hoofdstuk 3: Fysiologie: Van Gall tot Penfield....................................................................................... 29
3.1 Franz Josef Gall: Hersenanatomie en frenologie ......................................................................... 29
3.2 Pierre Flourens en de verwerping van de frenologie .................................................................. 30
3.3 De lokalisa+etheorie herzien: taalgebieden in de hersenen ....................................................... 30
3.3.1 Paul Broca en de zaak “Tan” ................................................................................................. 30
3.3.2 Sensorische en motorische gebieden................................................................................... 31
3.3.3 Wernicke’s theorie van afasie ............................................................................................... 31
3.4 Geheugen en het evenwichtsdebat............................................................................................. 32
3.5 S+mula+e van het bewuste menselijke brein.......................................................................... 33
3.5.1 Wilder Penfield en de behandeling van epilepsie ................................................................ 33
3.5.2 Brenda Milner en het veelvoud van geheugensystemen ..................................................... 33
3.5.3 Cartesiaans dualisme herbekeken ........................................................................................ 34
3.6 Recente ontwikkelingen: cogni+eve en sociale neurowetenschap ............................................. 34
Hoofdstuk 4: Waarnemingspsychologie: van Kant naar Gestalt............................................................ 35
4.1 De Kan+aanse achtergrond ......................................................................................................... 35
4.2 Helmholtz en de fysiologische grondslagen van de psychologie................................................. 36
4.2.1 De triomf van het fysiologisch mechanisme ........................................................................ 36
4.3 Helmholtz over het menselijk gezichtsvermogen........................................................................ 37
4.3.1 Fysische eigenschappen van het oog ................................................................................... 37
4.3.2 De neurofysiologie van kleurenzicht .................................................................................... 38
4.3.3 Visuele percep+e .................................................................................................................. 38
4.3.4 De erfenis van Helmholtz ..................................................................................................... 39
2
, 4.4 Fechner en psychofysica .............................................................................................................. 40
4.4.2 De uitvinding van psychofysica ............................................................................................. 40
4.5 Gestaltpsychologie ...................................................................................................................... 41
4.5.1 De implica+es en verspreiding van gestaltpsychologie ........................................................ 42
Hoofdstuk 5: Experimentele psychologie: Wundt ................................................................................. 44
5.1 Wundts vroege leven ................................................................................................................... 44
5.1.1 Ontwikkeling als onderzoeker .............................................................................................. 44
5.1.2 Experimentele psychologie en Völkerpsychologie................................................................ 45
5.1.3 Principes van fysiologische psychologie ............................................................................... 45
5.2 Wundt in Leipzig .......................................................................................................................... 46
5.2.1 Experimentele studies .......................................................................................................... 46
5.2.2 Voluntaris+sche psychologie ................................................................................................ 47
5.2.3 Völkerpsychologie en de implica+es er van.......................................................................... 48
5.3 Het structuralisme van Titchener ................................................................................................ 48
5.3.1 Vrouwelijke studenten en de experimentalisten.................................................................. 49
5.4 Experimenten met hogere func+es ............................................................................................. 49
5.4.1 Külpe en de introspec+e van complexe mentale processen ................................................ 49
5.4.2 Ebbinghaus’ studie van het geheugen.................................................................................. 50
5.5 Wundts reputa+e en erfenis........................................................................................................ 51
Hoofdstuk 6: De evoluerende geest: Darwin en zijn psychologische erfenis ........................................ 52
6.1 Darwins vroege leven .................................................................................................................. 52
6.1.1 De reis van de Beagle ........................................................................................................... 52
6.1.2 Geologische ontdekkingen ................................................................................................... 52
6.1.3 Biologische ontdekkingen..................................................................................................... 53
6.1.4 De terugkeer naar huis ......................................................................................................... 53
6.2 De theorie van evolu+e door natuurlijke selec+e ....................................................................... 54
6.2.1 The Origin of Species ............................................................................................................ 54
6.3 Darwin en psychologie ................................................................................................................ 55
6.3.1 The Decent of Man ............................................................................................................... 55
6.3.2 Ras en gender ....................................................................................................................... 55
6.3.2 The Expression of emo+ons .......................................................................................... 56
6.3.3 A Biographical Sketch of an Infant ........................................................................................ 57
6.4 Darwins invloed op de psychologie en samenleving ................................................................... 57
6.4.1 Sociaal Darwinisme............................................................................................................... 58
6.4.2 Compara+eve psychologie en individuele verschillen .......................................................... 58
6.4.3 Recente ontwikkelingen: emo+es, sociobiologie en evolu+onaire psychologie .................. 59
3
,Hoofdstuk 7: De geest meten: Galton en individuele verschillen ......................................................... 60
7.1 Het Antropometrische laboratorium ........................................................................................... 60
7.2 Galtons vroege leven en carrière................................................................................................. 60
7.3 De Darwinis+sche theorie en Hereditary Genius ........................................................................ 61
7.3.1 De normaalverdeling ............................................................................................................ 62
7.3.2 Uitmuntende stambomen ........................................................................................................ 62
7.3.3 Adop+eve vs biologische familieleden ................................................................................. 62
7.4 Nature versus Nurture ................................................................................................................. 63
7.5 Eugene+ca ................................................................................................................................... 64
7.5.1 Het idee van intelligen+etesten............................................................................................ 64
7.5.2 Sta+s+sche correla+e en regressie ....................................................................................... 64
7.5.3 Andere bijdragen .................................................................................................................. 65
7.6 Galtons invloed en voortdurende controverses .......................................................................... 66
7.6.1 Tweelingstudies en de erfelijkheid van intelligen+e ............................................................ 66
7.6.2 De zaken Burt en Jensen....................................................................................................... 67
7.6.3 The Minnesota Study of Twins Reared Apart (MISTRA) ....................................................... 68
Hoofdstuk 8: Amerikaanse pioniers: James, Hall, Calkins en Thorndike ............................................... 69
8.1 James’ vroege leven .................................................................................................................... 69
8.1.1 James, de leraar .................................................................................................................... 70
8.1.2 The Principles of Psychology ................................................................................................ 70
8.1.3 De stroom van bewustzijn .................................................................................................... 70
8.1.4 Gewoonte ............................................................................................................................. 71
8.1.5 emo+e .................................................................................................................................. 71
8.1.6 Wil......................................................................................................................................... 71
8.2 James’ latere carrière .................................................................................................................. 72
8.2.1 De filosofie van het pragma+sme ......................................................................................... 72
8.2.2 The Varie+es of Religious Experience ................................................................................... 73
8.2.3 Een voortdurende invloed .................................................................................................... 73
8.3 Hall: ins+tu+onele opbouw en kinderstudies ............................................................................. 74
8.3.1 Ins+tu+onele innova+es ....................................................................................................... 74
8.3.2 Kinderstudie en ontwikkelingstheorie .................................................................................. 74
8.3.3 Een onwaarschijnlijke erfenis ............................................................................................... 75
8.4 Calkins: associa+ef leren en zelfpsychologie ............................................................................... 76
8.4.1 Graduate onderwijs: uitdagingen en presta+es ................................................................... 76
8.4.2 Psychologie aan een vrouwenschool .................................................................................... 77
8.4.3 Heidbreder en ‘Seven Psychologies’ ..................................................................................... 77
4
, 8.5 Thorndike: intelligen+e, leren en onderwijs................................................................................ 78
8.5.1 Een puzzeldoos Ph.D. ............................................................................................................ 78
8.5.2 Func+onalisme ..................................................................................................................... 78
Hoofdstuk 9: Psychology as the Science of Behavior: Pavlov, Watson and Skinner .............................. 80
9.1 Pavlov’s vroege leven en carrière ................................................................................................ 80
9.1.1 Pavlov’s Laboratorium .......................................................................................................... 80
9.1.2 De fysiologie van spijsvertering ............................................................................................ 81
9.2 Gecondi+oneerde reflexen .......................................................................................................... 81
9.2.1 Generalisa+e, differen+a+e en experimentele neurosen .................................................... 82
9.2.2 Pavlov’s theorie van het brein .............................................................................................. 83
9.2.3 Pavlov’s invloed .................................................................................................................... 84
9.3 Watsons vroege leven en carrière ............................................................................................... 84
9.3.1 De oprich+ng van het behaviorisme .................................................................................... 85
9.4 Watsons behavioris+sche geschri en ......................................................................................... 85
9.4.1 Gecondi+oneerde emo+onele reac+es ................................................................................ 86
9.4.2 Reclame en behaviorisme .................................................................................................... 87
9.4.3 Van LiQle Albert naar LiQle Peter ......................................................................................... 88
9.4.4 Psychologische zorg voor baby en kind ................................................................................ 88
9.4.5 Watsons erfenis .................................................................................................................... 89
9.5 Skinners vroege leven en carrière ............................................................................................... 90
9.5.1 Operante condi+onering ...................................................................................................... 91
9.5.2 Gedragsvorming en geprogrammeerde instruc+e ............................................................... 93
9.6 Filosofische implica+es van operante condi+onering ................................................................. 94
9.6.1 Skinners invloed.................................................................................................................... 95
Hoofdstuk 11: Mind in Conflict: Freudian Psychoanalysis and its Successors ....................................... 96
11.1 De oorsprong van psychoanalyse .............................................................................................. 96
11.1.1 Freuds vroege leven ........................................................................................................... 97
11.1.2 Vrije associa+e .................................................................................................................... 98
11.1.3 De interpreta+e van dromen .............................................................................................. 99
11.1.4 Wensvervulling en verleidingstheorie .............................................................................. 100
11.1.5 Zelfanalyse en seksualiteit in de kinder+jd ...................................................................... 101
11.1.5 Psychoanaly+sche therapie en de zaak Dora ................................................................... 103
11.2 Latere psychoanaly+sche theorieën........................................................................................ 103
11.2.1 Metapsychologie en het verdedigingsmechanisme ......................................................... 104
11.2.2 Mannelijke en vrouwelijke superego’s ............................................................................. 106
11.3 Discipelen en dissidenten ........................................................................................................ 107
5
, 11.3.1 Adler en individuele psychologie...................................................................................... 108
11.3.2 Jung en analys+sche psychologie ..................................................................................... 109
11.4 Freud en de academische psychologie .................................................................................... 112
Hoofdstuk 14: Minds, Machines and Cogni+ve Psychology ................................................................ 115
14.1 Pascal, Leibniz en de oorsprong van ar+ficiële intelligen+e .................................................... 115
14.2 Babbage, Lovelace en de analy+sche motor ........................................................................... 116
14.3 Turings machine en Shannons binaire schakelaars ................................................................. 117
14.3.1 Intelligente machines en de informa+etheorie ................................................................ 118
14.3.2 Logic Theorist en General Problem Solver ....................................................................... 119
14.3.3 TOTE-units......................................................................................................................... 120
14.4 De triomfen en beperkingen van computers .......................................................................... 120
14.4.1 Improbbalis+sche en impossiblilis+sche crea+viteit ........................................................ 121
14.4.2 Sterke en zwakke ar+ficiële intelligen+e .......................................................................... 121
14.5 Miller en de studie van cogni+e .............................................................................................. 122
14.5.1 Chomsky en de psycholinguïs+ek ..................................................................................... 123
14.5.2 Bruner en het Harvard Center for Cogni+ve Studies ........................................................ 123
14.5.3 Een cogni+eve revolu+e? ................................................................................................. 124
14.6 Neisser en ‘Cogni+ve Psychology’ ........................................................................................... 124
14.6.1 Machine-intelligen+e versus menselijke intelligen+e ...................................................... 125
14.6.2 Een nieuwe academische subdiscipline............................................................................ 125
6
,Inleiding: Geschiedenis van de psychologie bestuderen
I.1De waarde van het bestuderen van geschiedenis
3 redenen om de geschiedenis van de psychologie te bestuderen
o Afstand nemen
Kijken buiten de psychologische discipline, hoe ontwikkelen andere
elementen zich (data, experimenten, methoden, theorieën, feiten)
Leren van de worstelingen van vroege pioniers en verbreden van de eigen
horizon
Bv: William JAMES: 12 jaar besteedt aan het ontwikkelen van een
psychologische discipline en de methodes die hiervoor geschikt zijn
Conclusie: belangrijkste psychologische kwes+es liggen buiten het
bereik van de wetenschap, filosofisch te beantwoorden
o Context zien
Ideeën die nu fout of oud lijken moeten in hun originele context bekeken
worden
Historisch bewustzijn zorgt ervoor dat we de huidige ideeën en
ontwikkelingen kri+sch kunnen beschouwen
Bv: DESCARTES: zenuwen zijn holle buizen die door de geest stroomden
Logisch met de kennis in zijn +jd, produc+ef idee dat getest en
gecorrigeerd kon worden
o Kunnen reflecteren
Reflexiviteit: de menselijke vaardigheid om zich bewust te worden van en te
reflecteren op de eigen ac+viteiten
kinderen die zichzelf herkennen in de spiegel (simpelste niveau)
denken over ons denken (hoger niveau)
de mogelijkheid van psychologische theorieën om ons op een andere
manier naar onszelf te laten kijken (hoogste niveau)
zel ewustzijn: de geest die zichzelf bestudeerd
basis voor de moderne psychologie
veranderend zelfinzicht: hoe mensen over zichzelf denken en hun gedrag
verklaren is veranderd doorheen de +jd en kan historisch bestudeerd worden
I.2: De geschiedenis van de psychologie hee een geschiedenis
HALL: Founders of Modern Psychology (1912)
o Beschrij 6 grondleggers van de experimentele psychologie
o.a. HELMHOLTS, FECHNER, WUNDT
BORING: A history of experimental psychology (1929)
o Herstellen van de status van de psychologie als labo-gebaseerde experimentele
wetenschap
o Vroeg zich af waarom sommigen in de geschiedenisboeken kwamen en anderen niet
WATSON: A Brief History of Clinical Psychology (1953) en History of Psychology: A neglected
Area (1959)
o Oprichter van “division 26” binnen de APA (American Psychological Associa'on),
gewijd aan de geschiedenis van de psychologie, oorspronkelijk 15 leden
o Oprichter Journal of the History of the Behavioral Sciences
WATSON en BROZEK: oprich+ng Cheiron: The Interna'onal Society for the History of the
Social and Behavioral Sciences (1968)
7
,I.3 Manieren om het verleden te bestuderen
Historiografie:
o verzamelnaam voor de theorie, geschiedenis, methoden en veronderstellingen van
het schrijven van geschiedenis
o kan ook verwijzen naar het geheel van iemands historisch werk
o opleQen: het werk kan gekleurd zijn door de persoonlijke perspec+even van de
historicus en zijn benadering
welke aannames en methodes gebruiken historici?
o Internalisme:
gericht op interne factoren (beschrijven ideeën en theorieën)
negeren van de sociale en poli+eke factoren die hen gevormd hebben
o externalisme
gericht op de externe factoren die de ontwikkelingen hebben beïnvloed
o Great-Man Theory
De geschiedenis wordt verteld door de bijdragen van vooraanstaande
mensen wiens ideeën het veld hebben gevormd
Externe factoren (bv collega’s) worden vaak genegeerd
‘feestelijke’ benadering
o Zeitgeist-benadering
De +jdsgeest hee invloed op de ideeën van mensen, waardoor bepaalde
theorieën kunnen ontstaan
o Presen(sme
Het onderwerp bekijken vanuit het standpunt van het heden en de
omstandigheden van vandaag verklaren door te benadrukken dat we
vooruitgang hebben gemaakt dankzij de fouten van onze voorgangers en
hierdoor nu superieure kennis hebben
o Historisme
Het verleden construeren zoals het echt werd ervaren, binnen hun eigen
context, zonder vervorming door voorkennis van hoe de zaken later blijken te
zijn
o Verfijnd presen(sme (Sophis(cated presen(sme)
Bij het schrijven van geschiedenis kan je niet aan het gezichtspunt van het
heden ontsnappen
Historische studie wordt en moet worden gemo+veerd door de wens om
hedendaagse kwes+es beter te begrijpen
Gaat er niet van uit dat de huidige stand van zaken noodzakelijkerwijs de
juiste of de beste is
YOUNG: eind jaren ’60: geschiedenis is te presen+sch
FURUMOTO: eind jaren 80: nieuwe (kri(eke) geschiedenis van de psychologie
o Meer contextuele en historis+sche benadering, grondig checken van wederkerige
anekdotes
Vaak gesimplificeerd, misleidend en onjuist
o SAMELSON: Origin Myth Process
Selec+ef beschrijven waardoor het lijkt dat de psychologie van de ene grote
ontdekking naar de andere ging, zonder melding te maken van de
complexiteit, rommeligheid en controverse die erbij kwam kijken
o Meer inclusiviteit en diversiteit
Wanneer de geschiedenis beginnen?
8
, o EBBINGHAUS: Psychology has a long past but only a short history
Experimentele psychologie pas sinds midden 19de eeuw, maar algemene
ideeën gaan terug tot de oudheid
Coninuïteit-discon(nuïteitsdebat
o Zijn psychologische ideeën en concepten +jdloze en+teiten die nu dezelfde betekenis
hebben dan in de oudheid of zijn ze aVankelijk van de sociale context en het
veranderend begrip hierover
I.3.1 Beslissen wie op te nemen
Wie moet worden opgenomen en waarom?
Geslacht
o Vrouwen werden geweerd van universiteiten tot eind 19de eeuw
Invloed was vaak indirect of ondersteunend, en alleen in de hogere klasse
o Lang getwijfeld aan de geschiktheid van vrouwen binnen de psychologie als
wetenschappelijke discipline
o Na jaren ’70 meer invloedrijke vrouwen
Ras
o VAL GUTHRIE: eerste geschiedenis van de gekleurde psychologie
Onthulde ook racis+sche prak+jken binnen de psychologie
I.3.2 Psychologie vs psychologieën
20ste eeuw: psychologie wordt grootste en populairste discipline
o Verzameling losjes samenhangende subdisciplines
Psychologie is verschillend binnen verschillende culturen
o Groeiende aandacht voor de geografische en poli+eke context
o Indigenisa(e (verimheemsing)
Proces waarbij de lokale context de ontwikkeling van de psychologie
beïnvloedt, waarbij ideeën van buiten geïmporteerd en aangepast worden
als reac+e op de lokale omstandigheden
I.4 Historiografische aanpak
Personalis(sch-contextueel
o Een poging om alle posi+eve kenmerken van de verschillende benaderingen te
combineren
3 criteria bij het kiezen van pioniers
o Belangrijk voor de ontwikkeling van de psychologie
o Voldoende biografische info beschikbaar
o Gezamenlijk een goede afspiegeling zijn
9
, An(eke grondslagen
Hoofdstuk 1: Fundamentele ideeën uit de oudheid
Sofisten: hoog aangeschreven leraren
o Aanhangers van de Atheense democra+e
o Aanleren van de vaardigheden van retoriek en spreken in het openbaar
o GORGIAS: beroemde sofist
Beweerde mensen elke mening laten aan te nemen over een onderwerp
PLATO (424-347 v.Chr.) koos voor nederigere leraar: SOCRATES (470-399 v.Chr.)
Socrates wilde dat zijn leerlingen waardeerden wat waar en permanent was en niet +jdelijk
handig en populair
o Gebruiken van eigen aangeboren capaciteiten voor het ontdekken van de waarheid
o Liet geen schri elijke verslagen achter, wel opgetekend door Plato met toevoeging
eigen inzichten: Socra(sche dialogen
Na(visme: nadruk op aangeboren ipv verworven eigenschappen
Ra(onalisme: nadruk op de rede
Academie: verzamelplaats voor geleerden van verschillende lee ijden en interesses om
samen te komen en hun intellectuele doelen na te streven door PLATO
ARISTOTELES (384-322 v.Chr.): kwam op 17-jarige lee ijd naar de Academia
o Niet aristocrates, niet Atheens (wel Noord-Grieks)
o Nadruk op de systemische observa+e van de natuurlijke, empirische wereld van de
zintuigen
o Empirisme: het idee dat ware kennis op de eerste plaats komt en bestaat door de
werking van zintuiglijke ervaringen van de buitenwereld
Belangrijk: geen enkele pionier is ontstaan in een intellectueel vacuüm!
o Producten van en bouwers op hun specifieke culturele en intellectuele achtergrond
1.1 Het Griekse wonder en de presocra(sche filosofen
400 jaar voor PLATO: kolonisten van het huidige Griekenland ves+gen Griekssprekende
kolonies, van West-Turkije tot Sicilië en Zuid-Italië met verschillende regeringsvormen
o Tradi'onele koninkrijken: geregeerd door koninklijke families
o Oligarchieën: geregeerd door kleine groepen mach+ge leiders
o Democra'eën: zoals Athene, poli+eke beslissingen werden genomen op basis van e
collec+eve stemmen van alle gekwalificeerde burgers
Oude Grieken waren zeer confronterend en geschillen ontaarden vaak in oorlogen, zowel
onderling als met buitenstaanders
Grieken waren trots op hun gemeenschappelijke moedertaal
o Barbaros: woord om alle niet-Griekssprekende mensen te beschrijven
Oorsprong van het moderne woord barbaars
o Logos: woord of reden
Engels: wijs op een studie
Filosofie: liefde voor wijsheid
o psyche
Eerste erkende filosofen kwamen uit het huidige West-Turkije
10
