Inhoudsopgave hoorcollege aantekeningen Bijzondere
Overeenkomsten ’23-‘24
HOORCOLLEGE 1; GEVOLGEN VAN NIETIGHEID.................................................................................2
HOORCOLLEGE 2; NIETIGHEDEN ALGEMEEN......................................................................................8
HOORCOLLEGE 3; DISTRIBUTIE/FRANCHISE/KOOP..........................................................................13
HOORCOLLEGE 4; KOOP/SCHENKING..............................................................................................18
HOORCOLLEGE 5; OPDRACHT/LASTGEVING/BEMIDDELING/AGENTUUR.........................................22
HOORCOLLEGE 6; VERZEKERINGSOVEREENKOMST/SUBROGATIE EN REGRES.................................28
HOORCOLLEGE 7; CONSUMENTENOVEREENKOMST........................................................................35
HOORCOLLEGE 8; CONSUMENTENOVEREENKOMST........................................................................40
HOORCOLLEGE 9; VASTSTELLINGSOVEREENKOMST/BORGTOCHT...................................................45
HOORCOLLEGE 10; SAMENLOOP.....................................................................................................48
1
,Hoorcollege 1; gevolgen van nietigheid
Een nietige rechtshandeling heeft eigenlijk nooit bestaan; geen terugwerkende kracht. Terwijl
bij een handeling die vernietigbaar is de handeling wordt teruggedraaid door middel van een
vordering uit onverschuldigde betaling. Bij ontbinding wordt een
ongedaanmakingsverbintenis in het leven geroepen.
Een benoemde overeenkomst is een overeenkomst die in de wet is uitgelegd. Dit zorgt voor
rechtszekerheid, daarom heeft de wetgever er ook voor gekozen om recent bijvoorbeeld de
franchiseovereenkomst te codificeren.
Nietigheid geldt van rechtswege, vaak op grond van vormvereisten of de zekerheid voor alle
partijen die betrokken zijn dat vanaf meet af aan een handeling niet geldig is. De rechter
moet dat dan ook uitspreken, partijen hoeven daar geen beroep op te doen. De vernietiging
moet een beroep op worden gedaan door de benadeelde partij.
Aanvullend recht is het recht dat geldt wanneer je niks afgesproken hebt met elkaar. Als dat
beroep op aanvullend recht in het voordeel is voor de partij die de vernietiging heeft
veroorzaakt, dan zorgt dat voor een zachte landing.
De nietigheid is eigenlijk een fictie met ingrijpende gevolgen. Nietigheden mogen in beginsel
niet verder reiken dan de strekking daarvan meebrengt. Dus in andere woorden de
overtreding van een andere rechtsnormen mag niet verder gaan dan het doel van die norm.
Na de nietigheid zijn twee opties: of zoeken naar een tussenoplossing of het beoogde
resultaat toch (op geldige wijze) bereiken. Bij de tussenoplossing kan je het nadeel opheffen,
de gevolgen van vernietiging beperken of kiezen voor partiële nietigheid. Het kiezen voor
behalen van beoogde resultaat kan door middel van conversie, bevestiging door
vernietigingsbevoegde of bekrachtiging. De HR heeft in een arrest (Snippers
q.q./Rabobank) benoemd dat de bekrachtiging heel ruim mag worden benaderd.
Zitten wel grenzen aan de soepele omgang met nulliteiten;
- Arbeidsrecht
- Mededingingsrecht
- Consumentenrecht
- Staatssteun
Wat hebben deze gebieden dan gemeen? Worden heel erg ingekleurd door Europese
wetgeving en richtlijnen. Daar kun je als rechter niet aan voorbij. Het gaat niet om soepel met
die “Europese nietigheden” om te gaan, omdat het van belang is dat de zwakke partij goed
wordt beschermd en dat de interne markt soepel blijft werken.
Opheffen nadeel
Dit kan bij dwaling, maar uitdrukkelijk niet bij bedrog en bedreiging. Als je beroep doet op
dwaling, kan je ook aanvullend schadevergoeding vorderen op grond van OD. Want beroep
op dwaling impliceert niet een schadevergoeding: dit moet apart worden gevorderd. Een
simpelere manier is om die overeenkomst toch in stand te laten is dan dus het opheffen van
nadeel, maar is geen beroep op schadevergoeding.
Het opheffen van het nadeel kan op voorstel van de wederpartij of op verlangen van een van
de partijen door de rechter. Dit is dan een discretionaire bevoegdheid van de rechter, kan hij
uitdrukkelijk niet ambtshalve doen.
Hoe wordt het nadeel dan vastgesteld? Er wordt dan vergeleken met de situatie waarin niet
was gedwaald; zou er een (hypothetische) overeenkomst zijn gesloten, en zo ja, welke
voorwaarden? In de zaak Maetis aandelen gekocht in twee bedrijven. Voorafgaand aan de
transactie heeft een due diligence plaatsgevonden. Verweersters hebben in dat kader een
2
,lijst verstrekt waarop alle klanten stonden die hun overeenkomst met één van de
vennootschappen inmiddels, tegen het eind van het jaar, hadden opgezegd. Nadien blijkt
deze lijst incompleet. Maetis beroept zich op dwaling en vordert opheffing van het
dwalingsnadeel op grond van art. 6:230 lid 2 BW dan wel schadevergoeding. Vernietiging is
geen optie, omdat de gekochte vennootschappen door een fusie zijn opgehouden te
bestaan, zodat feitelijke teruglevering niet kan. De koopprijs was in het contract bepaald als
de Earnings Before Interest and Tax van de beide vennootschappen over het boekjaar 2008,
vermenigvuldigd met een multiplier. Maetis wilde de aanpassing van de koopprijs aan de
hand van deze twee parameters laten berekenen. Het hof acht deze berekeningswijzen niet
geschikt omdat – kort samengevat – (i) het dwalingsnadeel zich pas in 2009 voordeed, zodat
aanpassing van de maatstaf uit 2008 zich daarmee niet verdraagt en (ii) de
koopovereenkomst aan de subisidiair gevorderde wijziging van de multiplier in de weg staat.
- R.o. 3.2: “Acht de rechter een door een partij voorgestane wijze van berekening van
het nadeel niet geschikt, dan betekent dit nog niet dat hij het verlangen van die
partij tot wijziging kan passeren; hij zal de omvang van het nadeel eventueel
zelfstandig moeten vaststellen, al dan niet na nader onderzoek en zo nodig bij
wege van schatting.” (art. 6:97 BW)
- Overeenkomst staat hier niet aan in de weg!
- Hoewel dwalingsnadeel geen schade betreft, kan uit dit arrest worden afgeleid dat de
Hoge Raad de regels die gelden bij schadebegroting (BR3) ook van toepassing heeft
verklaard op de situatie waarin een rechter het dwalingsnadeel moet vaststellen.
Beperken gevolgen vernietiging
Art. 3:53 lid 2 BW: ontzegging terugwerkende kracht na de vernietiging/fase van de
ongedaanmaking (Asser/Sieburgh 6-III 2022/638): ‘bezwaarlijk’ (vgl. art. 6:210 lid 2 BW)
- ECLI:NL:PHR:2023:658
Zie ook art. 6:278 lid 2 BW: beperking van de gevolgen van de ongedaanmaking van een
overeenkomst indien aan de keuze van een partij om de overeenkomst te ontbinden of op
andere wijze ongedaan te maken, mede ten grondslag ligt dat de verhouding in de
waarde van de prestaties inmiddels in haar voordeel is veranderd (Asser/Sieburgh 6-III
2022/708). Omstandigheden van het beroep op een wilsgebrek dicteren de ‘mate’ van
vernietiging. Zou zonder wijziging van de oorspronkelijke waardeverhouding ook zijn
vernietigd? Zou ook voor opheffing nadeel/schadevergoeding kunnen worden gekozen?
- Huis met gebrek + waardedaling => voor rekening van de koper?
- Schending zorgplicht + lagere rente => voor rekening van de koper?
- Kijken naar aanleiding voor vernietiging
Strekking van de norm zie je ook bij het arrest Gratis Mobieltjes II; geen vergoeding genot
toestel op grond van 6:278 BW (want geen tegenprestatie), spanning met
effecitiviteitsbeginsel. De HR heeft uitdrukkelijk overwogen om de beginsels op een hoop te
gooien, wat ertoe leidt dat het heel streng is voor de telefoon providers en heel soepel voor
de consument.
Effectiviteitsbeginsel ziet dus op de effectiviteit van de doorwerking van de Europese norm.
Partiële nietigheid
Nietigheid blijft beperkt tot een deel van de rechtshandeling (overeenkomst, beding). De
toets die je uitoefent: staat het restant (het nietige deel) gelet op inhoud en strekking van de
handeling, in onverbrekelijke verband met nietige deel? Zo ja: geen partiële nietigheid. Zo
nee: wel partiële nietigheid mogelijk.
Weer dan het arrest Gratis Mobieltjes I, r.o. 3.6:
In voorkomend geval zal de consument een overeenkomst die aangemerkt kan worden als
een telefoonabonnement inclusief toestel (zoals hiervoor in 3.2 omschreven), kunnen
vernietigen wegens strijd met de in verband met koop op afbetaling, krediettransactie dan
3
, wel kredietovereenkomst geldende wettelijke bepalingen. Opmerking verdient dat de
overeenkomst in zodanig geval, indien aan de voorwaarden van art. 3:41 BW is
voldaan (vgl. HR 20 december 2013, ECLI:NL:HR:2013:2123, rov. 3.7.3), in stand kan
blijven voor zover deze betrekking heeft op de door de consument te benutten
telecommunicatiediensten van de aanbieder.
- Wordt in dit arrest geen onderscheid gemaakt tussen krediet en koop.
Hoe bepaal je dan of sprake is van een onverbrekelijk verband? In geval van arrest
hierboven maakt het feit dat je een telefoon nodig hebt om te kunnen bellen niet het
onverbrekelijke verband. Vroeger werd een subjectieve benadering gekozen. Werd dan
nagedacht of partijen ook zonder het beding de overeenkomst hadden gesloten. Nu is het
met name een objectieve benadering waarbij wordt gekeken of het restant voor partijen
een zinvolle doelmatige regeling betreft. Is de gedeeltelijke instandhouding van de
rechtshandeling gerechtvaardigd gelet op omstandigheden van het geval?
Casus:
Zwart geld-beding: blijft de betalingsverplichting in stand?
- HR: Buena vista-arrest (1984)
- € 50.000 in notariële akte
- Ovk = € 65.000
- Strijd met belastingwet
- Staat het zwarte geld-beding in onverbrekelijk verband met de rest van de
koopovereenkomst?
- Noot AAe Nieuwenhuis (p. 218 e.v.): subjectief bepalen
- Causa
- Autonomie
- Vertrouwen
Idem noot Brunner NJ 1985/624: “Ik zou menen, dat het er om gaat of de koop tussen
deze pp. voor dezelfde prijs en op dezelfde voorwaarden zou zijn gesloten, met vermelding
van de gehele koopsom in de akte.”
Artikel van Hijma: de vraag of partiële nietigheid mogelijk is hangt af van vier gezichtspunten:
1. Aard, inhoud, strekking rechtshandeling
2. Aard, inhoud, strekking geschonden regel
3. Belangen van alle betrokken partijen
4. Verdere omstandigheden van het geval?
Pereničová-arrest (C-453/10): arrest van het HvJ EU over algemene voorwaarden
- Enkel afwijken van partiële nietigheid wanneer de overeenkomst zonder dat
oneerlijke beding objectief gezien niet kan voortbestaan en dus niet wanneer uit een
beoordeling achteraf blijkt dat een van de partijen de overeenkomst zonder dat
beding niet zou hebben gesloten
- Bij kernbedingen is partiële nietigheid vd overeenkomst in beginsel niet mogelijk
(prijs)
Jörös-arrest (C-397/11), r.o. 47
- “Wat betreft de criteria om te beoordelen of een overeenkomst daadwerkelijk kan
voortbestaan zonder de oneerlijke bedingen, heeft het Hof geoordeeld dat zowel de
bewoordingen van artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 als de vereisten van
rechtszekerheid voor economische activiteiten pleiten voor een objectieve
benadering van de uitlegging van die bepaling (arrest Pereničová en Perenič, punt
32).”
De Europese rechter is beetje vast te komen zitten in het web van rechtsgevolgen die zo
hard nodig zijn.
4
