Inleiding rechtspsychologie
Tentamen: 12 januari 2024
Leerdoelen
- Basisbegrippen uit de rechtspsychologie benoemen, uitleggen en toepassen;
- De menselijke cognitieve beperkingen en denkeigenaardigheden benoemen die optreden bij
waarnemen, herinneren en beslissen en deze toepassen op de strafrechtelijke opsporing,
vervolging en berechting;
- Rechtspsychologische aspecten van herkenningsprocedures en verhoortechnieken kennen en
deze kunnen toepassen op concrete casus;
- Basaal rechtspsychologisch onderzoek interpreteren en samenvatten en de bevindingen
vertalen naar de rechtspraktijk;
- De bewijswaarde van in de rechtspraktijk gehanteerde bewijsmiddelen bepalen en deze
evalueren.
Week 1:
H1: Over de rechtspsychologie
H2: Klassieke experimenten in de rechtspsychologie
H21: Het deskundigenbewijs van de rechtspsycholoog (ook in Week 5)
H24: Het geheugen van getuigen: herinneren, vergeten en vergissen (ook in Week 4)
H47: Rechterlijke dwalingen (ook in week 5)
H17: De waarde van bewijs (Reizen met mijn Rechter) --> pp. 342-346 --> Document op
Brightspace
De Keijser, J.W., Elffers, H., Kok, R.M., Sjerps, M. (2009). Bijkans begrepen: Feitelijk
en vermeend begrip van forensische deskundigenrapportages onder rechters, advocaten
en deskundigen. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. LET OP: 1-19 & 63-67 --> link op
Brightspace
Week 2:
H18: Over tunnelvisie
H19: Heuristieken
H43: Schuld toedelen en boete doen
H45: Invloeden op de rechterlijke beslissing
H46: De invloed van stereotypering op beslissingen in de strafrechtsketen.
De Keijser, J.W & Van Koppen, P.J. (2007). Paradoxes of Proof and Punishment:
Psychological pitfalls in judicial decision making. Legal and Criminological Psychology,12,
189-205. --> Link op Brightspace
Week 3:
H26: Suggestie tijdens het verhoor
H31: Het proces-verbaal van verdachtenverhoor
H32: Verhoren op audio en video
H33: Het verhoren van verdachten (ook in Week 5)
H35: Valse bekentenissen (ook in Week 5)
H37: Universele problemen met leugendetectie
H38: Leugendetectie met de polygraaf
H40: Leugendetectie door te letten op non-verbaal gedrag
1
,Week 4:
H15: Identificatie
H16: Getuigen helpen herinneren: signggalementen, compo’s en vermommingen
H24: Het geheugen van getuigen: herinneren, vergeten en vergissen (ook in Week 1)
H25: Het interviewen van getuigen
H28: Hervonden herinneringen
Week 5:
H21: Het deskundigenbewijs van de rechtspsycholoog (ook in Week 1)
H47: Rechterlijke dwalingen (ook in Week 1)
H33: Het verhoren van verdachten (ook in Week 3)
H35: Valse bekentenissen (ook in Week 3)
2
, Week 1 ‘Bewijs en overtuiging van de rechter’
Hoorcollege 1
Wat is rechtspsychologie?
- 1977: theorie van de rechterlijke beslissingen
o Crombag, de Wijkerslooth en Cohen
- 1991: de menselijke factor
o Van Koppen en Crombag
- 1997: het hart van de zaak
o Van Koppen en Hessing en Crombag
- 2002: het recht vanbinnen
o Van koppen, Hessing, Merckelbach en Crombag
- 2010: reizen met mijn rechter
o Van koppen Mercheklbach, Jelicic en de Keijser
- 2017: routes in het recht
Wanneer je geen reden hebt te herinneren, zul je je het hoogstwaarschijnlijk niet herinneren.
Problemen met identificeren:
- Waarnemen
- Omstandigheden van waarnemen
- Problemen van herkennen
- Problemen met reproduceren
Rechtspsychologie: de kern
Studie van gedrag dat o.i.v. het recht staat of zou moeten staan
Studie van het recht als een gedragstechnologie
De interactie tussen deze 2 processen
Recht = normatief; hoe het zou moeten zijn
Psychologie = descriptief; hoe menselijk gedrag werkelijk is o.i.v. normatieve regels
Pijlers van rechtspsychologie; het empirische onderzoek (door het doen van veldonderzoeken)
Waarnemen
Herinneren
Waarderen; bewijs en constateringen, wat betekent het en hoeveel gewicht hangen we eraan
Detecteren; opsporen (van de waarheid)
Beslissen
Onderzoek naar gedrag van wie?
- Rechtssubjecten in het algemeen (samenleving)
o Plegers van misdrijven
o Verdachten
o Slachtoffers
3
, o Getuigen
Maar ook:
- Rechters
- Officieren van Justitie
- Advocaten
- Reclassering
- Deskundigen (gedrags- en technisch)
Nut van rechtspsychologie
‘Laat met regelmaat zien dat met door de juristen gebruikte middelen de beoogde toestand niet of
slechts gedeeltelijk wordt bereikt’ – Crombag
Het opsporen, vervolgen en berechten van de daadwerkelijk schuldigen
o Het maken van het onderscheid tussen schuld en onschuld
Levert aanwijzingen voor:
- Verbetering van procedures
- Identificatie van valkuilen in juridisch denken en beslissen
Rechterlijke dwalingen
- Lucia de B.
- Kees B.
Het onderscheid: Kees was veroordeeld voor een misdrijf, terwijl hij het niet had gedaan namelijk
iemand anders had dat gedaan, Lucia was veroordeeld terwijl er geen sprake was van moord, maar
dat het toeval was. Onschuld op verschillende wijze
Onderzoeksmethoden
Experimenteel onderzoek:
- Reconstructie van zaken
- Dossieronderzoek; verifiëren van het dossier en de feiten
- Observatie
- Vragenlijsten
Elisabeth Loftus
Geheugen en de invloed van suggestie: hoe wij afhankelijk zijn van suggestie
o Hoe hard reden de auto’s toen ze tegen elkaar (knalden (61) vs. botsten (51) vs.
raakten (42))
Waarom zo belangrijk voor de rechtspraktijk?
Het geheugen van getuigen (H24)
Getuigen helpen herinneren (H25)
Suggestie tijdens het verhoor (H26)
o Ondervragingsmethoden;
4
