Dit is een zeer uitgebreide samenvatting over alles wat je moet kennen voor het Psychologietentamen van kwartiel 4 van leerjaar 1. Onderwerpen die in deze samenvatting aan bod komen zijn: emoties en coping, stress en gezondheid, persoonlijkheid, ziekte en gezondheid, ziek worden en hulp zoeken, gez...
Samenvatting
Psychologie
Volgens de mastermatrijs,
kwartiel 4
Koen ten Buuren
,Inhoudsopgave
Emoties en coping ....................................................................................................................................2
Stress en gezondheid ...............................................................................................................................6
Persoonlijkheid ..................................................................................................................................... 10
Ziekte en gezondheid: Pijn (psychosociaal) ........................................................................................ 14
Ziek worden en hulp zoeken ................................................................................................................ 17
Gezondheidsgedrag leren ..................................................................................................................... 21
Health beliefs and intentions ............................................................................................................... 25
Gedragsveranderingsmodellen in de fysiotherapie ........................................................................... 29
1
,Emoties en coping
Leerdoelen
Na het afronden van deze taak is de student in staat te beschrijven/benoemen:
- Wat stress is en wat er gebeurt als iemand stress ervaart (o.a. primaire en secundaire
appraisal).
- Hoe men stress kan meten
- Hoe mensen omgaan met stress (copingsstijlen)
2
,Wat is stress?
stress: wanneer de (eigen) opgelegde belasting hoger is dan de belastbaarheid.
Er kan een score gegeven worden aan spanningsvolle verandering. Zo heeft bijvoorbeeld een
vakantie een hele lage score (rond de 10) en het overlijden van een partner of kind een hele hoge
score (100). Deze scores liggen niet vast en zijn relatief.
Cognitieve appraisal
Cognitieve appraisal is een persoonlijke interpretatie van een situatie en mogelijke reacties hiervoor.
Het heeft twee stappen. In iemands primaire appraisal evalueert hij/zij de betekenis van de situatie:
“Hoe groot is de ernst of vatbaarheid voor mijn gezondheid?”. Hierin wordt vastgesteld of de situatie
bijvoorbeeld ongevaarlijk, bedreigend of uitdagend is.
Bij de secundaire appraisal wordt er gekeken naar hoe de persoon met de situatie omgaat. Hierbij
komen ook de copingstijlen kijken. “Wat kan ik er aan doen?”.
Coping
Coping is de manier van omgaan met een stressvolle gebeurtenis. Het is een inschatting van het (dan
wel daadwerkelijke of ervaren) verschil (appraisal) tussen belasting (eisen) en belastbaarheid
(copingmiddelen). Er zijn twee verschillende manieren van coping: probleemgeoriënteerd (P-coping)
en emotiegeoriënteerd (E-coping).
P-coping: het gedragsgericht opzoeken van een oplossing (handelen).
E-coping: gedragsgericht op een andere manier tegen een situatie aankijken (interpretatie).
Iedereen heeft een eigen manier van ‘coping’. Je kan bijvoorbeeld een actieve copingstijl hebben,
namelijk informatie en/of steun zoeken en je instelling proberen te veranderen. Sommige mensen
hebben een passieve copingstijl, bijvoorbeeld lijdzaam ondergaan en anderen hebben weer en
vermijdende copingstijl, oftewel de kop in het zand steken. Vaak zijn deze mensen apatisch.
Stressreacties
Bij een acute stressreactie “gaan de alarmbellen rinkelen”: een adaptief alarmsysteem bij (dreigend)
controleverlies zorgt voor de aanzetting van het overlevingsmechanisme bij noodsituaties. Deze
lichamelijke stressreactie zorgt ervoor dat er zo veel mogelijk energie vrijgemaakt wordt voor een
vecht- of vluchtreactie.
Fysiologie van een stressreactie
Versnelde hartfrequentie en ademhaling → stijging van de bloeddruk → transpiratie en een
verhoogde spiertonus.
Dit bovenstaande is een reactieve respons van het autonome zenuwstelsel en het endocriene
(hormoon)stelsel.
Fight, flight en freeze
De manier waarop de fight-or-flight respons verloopt is afhankelijk van de aangeleerde manier van
het hanteren van een dreiging (vaak is deze cultuurbepaald), en aangeboren programmering van de
hersenen (onbewust).
Freeze: shock bij een acute traumatische situatie: de angst neemt de overhand waardoor er een
reflectieve shock ontstaat (overweldigd, versuft en gedesoriënteerd) met beperkte
beoordelingsprocessen.
3
,Er is sprake van een noodsituatiewanneer er stress als reflexreactie ontstaat, zonder cognitieve
appraisal. De stressreactie die hier vaak uit voortvloeit is een status van shock: iemand is minuten,
uren of langer verdoofd, verdwaasd en/of gedesoriënteerd, waardoor de cognitieve inschatting
wordt verminderd.
Verschillende vormen van stressreacties
Eustress: gezonde stress
Acute stress: Een tijdelijk patroon van ‘arousal’ (staat van opwekking), veroorzaakt door een straaor
met een duidelijk begin en eind (bijvoorbeeld levensbedreigende stressoren).
Chronische stress: Een toestand van stressvolle arousal die een langere tijd aanhoudt (vaak door
psychologische stressfactoren).
Distress: Ongezonde stress: Het normale verdedigingsmechanisme van de mens keert zich tegen
zichzelf (van een persoon). Dit wordt ook het algemeen aanpassingssyndroom genoemd.
Figuur 1: Distress en het algemeen aanpassingssyndroom (GAS)
GAS: General Adaptation Syndrome
Bio -psychosociale reacties
Figuur 2: Kortom, een persoon kan de impact van een stressor beïnvloeden door gedrag, cognitie en emotie
4
,Hoe kan stress gemeten worden?
Het kan gemeten worden door onder andere
fysiologische reacties:
- Een polygraaf
- Hormoonniveaus van bloed, urine en
speeksel
Levensgebeurtenissen en dagelijkse
stressoren worden gemeten met vragenlijsten
over ervaringen van mensen.
SRRS (Social Readjustment Rating Scale):
Gemiddelde stressscores van 0 tot 100 bij 400
vrouwen en mannen impliceert dat stressvolle
gebeurtenissen oorzaak kunnen zijn van
ziekte. Het voordeel hiervan is dat er bij deze
400 mensen een grote variëteit aan
levensgebeurtenissen aanwezig is. een nadee
is dat alle impacten bij de individuen Figuur 3: Resultaten van een polygraaf
verschillend kunnen zijn, afhankelijk van hun
cognitieve appraisal en copingstijlen.
Figuur 4: Het meten van stress m.b.v. SRSS
5
, Stress en gezondheid
Leerdoelen
Na het afronden van deze taak is de student in staat te beschrijven:
- Welke psychosociale factoren invloed hebben op stress.
- In welke mate psychosociale factoren invloed hebben op stress.
- Bij welke ziektes stress een rol kan spelen
6
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper koentenbuuren. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,39. Je zit daarna nergens aan vast.
