De psychologie van arbeid en
gezondheid
Samenvatting stof deel 1
Hoofdstuk 1: De psychologie van arbeid en gezondheid: verleden, heden en
toekomst
1.2: Wat is arbeids- en gezondheidspsychologie?
A&G-psychologie: Een psychologische discipline die zich bezighoudt met het bestuderen en
bevorderen van welzijn en gezondheid op het werk vanuit de gedachte van een optimale afstemming
tussen persoon en organisatie.
Geestelijke gezondheid bestaat uit 4 aspecten:
Affectief welbevinden
o Je prettig voelen op het werk
Competentie
o In staat zijn je werkt goed te doen
Autonomie
o Eigen keuzen in je werk kunnen maken
Aspiratie
o Iets in je werk willen bereiken
Soorten preventies:
Primaire preventie: Door middel van een aanpak bij de bron wordt getracht om te
voorkomen dat er gezondheids- of welzijnsproblemen ontstaan.
o Het dragen van oorbeschermers.
Secundaire preventie: Er is sprake van een beperking van de schade door tijdig en adequaat
op te treden bij diegenen die de eerste symptomen van verminderde gezondheid of
verminderd welzijn vertonen.
o Trainingen, workshops en cursussen op het gebied van stressmanagement.
Tertiaire preventie: Hierbij gaat het om behandeling, om te vermijden dat de problemen nog
groter worden en liever nog om te zorgen dat ze afnemen.
o Coaching en psychotherapie.
1.3: Waarom psychologie van arbeid en gezondheid?
Veranderingen in en rondom de arbeid
Intensivering van de arbeid
o Werktempo steeg in Nederland tot en met 1997 met 1,5% per jaar. Sinds 1997
stabilisering, de grens was bereikt.
Verandering van de arbeidsinhoud
o Door technologische veranderingen, economische veranderingen en veranderingen
in de beroepsbevolking, werken steeds minder mensen met hun handen en steeds
meer mensen met hun hoofd of met hun hart.
o Fysieke belasting mentale en emotionele belasting
o Lichamelijke klachten psychische klachten
Organisatieveranderingen
1
, o Door bijvoorbeeld globalisering en flexibilisering wordt er continue aanpassing
verwacht aan de wisselende omstandigheden. Dit kan onzekerheid en daarmee
spanning oproepen.
Moderne bedrijfsvoering
o Er wordt veel zelfstandigheid en verantwoordelijkheid verwacht van werknemers.
Aantasting van het psychologische contract
o Verwachtingen
o Doordat er steeds meer van werknemers wordt gevraagd, maar er anderzijds steeds
minder door organisaties wordt geboden, staat het psychologische contract onder
druk
Sociaal-culturele veranderingen
Arbeidsparticipatie
o Er werken steeds meer vrouwen, maar nog steeds onder niveau van westerse landen
o Er werken steeds meer oudere mensen
Opkomst van de dienstensector
o Daling beroepsbevolking agrarische sector en industrie, maar stijging in de publieke
sector en dienstensector
Verruiming van het ziektebegrip
o Steeds meer zaken die altijd ‘normaal’ gevonden werden, worden nu steeds meer
medische begrippen gebruikt om dingen aan te tonen. Veel nieuwe termen
bijgekomen, zoals burn-out en chronische vermoeidheid, waar vroeger niet over
gesproken werd.
Toegenomen verwachtingen
o Het werk moet meer zijn dan inkomen en zekerheid bieden. Denk maar aan
ontwikkelmogelijkheden en een sympathieke baas hebben.
Individualisering
o Minder sociale netwerken dan vroeger, daar moet men meer zelf zijn/haar best voor
doen
o Alleenstaande huishoudens gestegen
Uitholling van de professionele autoriteit
o In bepaalde beroepen wordt men niet meer vanzelfsprekend met respect behandeld,
terwijl dit vroeger wel zo was. Denk aan buschauffeurs, artsen en leerkrachten.
o De mensen in de maatschappij zijn mondiger en assertiever geworden en accepteren
niet alles zomaar meer.
Ontwikkelingen in Nederland
Arbowetgeving
o Iedere werkgever is verplicht om te zorgen voor gezondheid en veiligheid op het
werk en dient hij zich daartoe te laten bijstaan door Arbo deskundigen
Psychische arbeidsongeschiktheid
o De meeste werknemers worden afgekeurd vanwege psychische klachten
Gezamenlijke verantwoordelijkheid van werkgevers, werknemers en overheid
Hoge kosten
o Ziekteverzuim- en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen, medische consumptie,
personeelsverloop, productieverlies en vervangingskosten en de kosten voor extra
training/scholing.
Lange traditie
o Overspannenheid (burn-out) bekend probleem
2
,1.4: De psychologie van arbeid en gezondheid als praktijkveld
Taken van een A&G-psycholoog:
Assessment
o Hierbij gaat het om het identificeren van een ziekte, symptoom of syndroom op
individueel niveau, teamniveau en organisatieniveau.
Individuele begeleiding en behandeling
o Van het verbeteren van het functioneren van werknemers en leidinggevenden tot en
met psychotherapie en re-integratie van werknemers.
Training
o Het aanleren van individuele vaardigheden en groepsprocessen.
Advisering
o Advies op het gebied van: verminderen van het ziekteverzuim,
arbeidsongeschiktheid, psychische klachten, verbeteren van kwaliteit van de arbeid,
het verhogen van de motivatie, het welbevinden van medewerkers en manier van
leidinggeven verbeteren.
Onderzoek
Arbokerndisciplines:
Bedrijfsarts: Sociaal geneeskundige die gespecialiseerd is in de lichamelijke en geestelijke
gezondheid in relatie tot werk, en die preventies, begeleidend en soms ook curatief
werkzaam is.
Arbeidshygiënist: Ingenieur die gespecialiseerd is in het meten en beoordelen van
chemische, biologische en fysische arbeidsomstandigheden en in ondersteuning bij het
vinden van oplossingen
Veiligheidskundige: Ingenieur die gespecialiseerd is op het terrein van veiligheid, zoals
preventie van brand.
A&O-deskundige: Sociale wetenschapper die gespecialiseerd is in psychische belasting door
werk en daarmee verband houdende organisatorische vraagstukken.
1.5: De psychologie van arbeid en gezondheid als onderzoeksveld
Theorie gestuurd onderzoek: Dit onderzoek volgt de empirische cyclus, waarbij een hypothese wordt
geformuleerd, gegevens worden verzameld en de hypothese statisch wordt getoetst.
Probleemgestuurd onderzoek: Dit onderzoek volgt een regulatieve cyclus, waarbij een probleem
wordt geformuleerd, een interventie wordt ontworpen, uitgevoerd en geëvalueerd.
3
, Hoofdstuk 20: Gezondheid en prestaties
20.2: Een definitie van gezondheid
Gezondheid: Een toestand van fysiek, mentaal en sociaal welzijn. Welzijn wordt gezien dat iemands
toestand beschrijft op verschillende niveaus (als geheel of in specifieke aspecten van het leven), met
verschillende constructen (het ervaren van positieve emoties), en met behulp van verschillende
soorten indicatoren.
Fysieke gezondheid: Het fysiek functioneren van een persoon.
Mentale en psychologische gezondheid: Gaat over de emotionele ervaringen en
gedragingen van een persoon.
Sociale gezondheid: Beschrijft iemands sociaal functioneren op het werk en in relaties.
20.3: Ziek doorwerken
Presenteïsme: Verwijst naar situaties waarin mensen blijven doorwerken terwijl ze zich niet goed
voelen en niet al hun capaciteiten volledig kunnen gebruiken. Bijna de helft van de werkende mensen
doet dit wel eens.
Flexibiliteit van de werktijden vermindert dit
Mensen werken het meest door met lichamelijke aandoeningen zoals hoofdpijn, maag- en
darmproblemen, verkouden en griep, nek- en rugpijn. Maar ook psychische aandoeningen,
zoals angst en depressie.
3 factoren met betrekking tot de aandoening die van invloed zijn op presenteïsme:
De aard en de ernst van de aandoening
De vraag of de aandoening te behandelen is
Legitimiteit van de aandoening
o De mate waarom deze aandoening door de omgeving of door de persoon zelf als
acceptabel excuus voor ziek thuis blijven wordt gezien
Redenen waarom mensen naar het werk gaan terwijl ze ziek zijn:
Gevolgen van hun afwezigheid voor anderen
o Patiënten of leerlingen
o Collega’s
Moeilijk vervangbaar
o Door ziekte stapelt het werk op
Risico van ontslag
o Vooral in proeftijd
Stimulerend werk en/of goede relaties met klanten
20.4 Arbeidsprestaties
Arbeidsprestatie: Het transformatieproces (beoogt een arbeidsobject van een gegeven toestand in
een gewenste toestand te doen overgaan) en het behaalde resultaat. Oftewel, prestatie bestaat uit
proces en uitkomst.
4
