Werkgroep 1
vrijdag 2 september 2022 12:07
Kennisclip - Wat is publiekrecht?
Privaatrecht --> regelt de verhouding tussen burgers en bedrijven onderling. In het privaatrecht wordt uitgegaan van juridische
gelijkheid en gelijkwaardigheid van partijen.
Publiekrecht --> regelt de verhouding tussen burgers en overheid of tussen bedrijven en overheid. In het publiekrecht wordt uitgegaan
van juridische ongelijkheid. Dit heeft er mee te maken dat er sprake is van publiekrechtelijke rechtshandelingen. Deze handel ingen zijn
eenzijdig en behoeven geen toestemming van de ander. Publiekrecht bestaat uit het strafrecht, het bestuursrecht en het consti tutioneel
recht (= staatsrecht).
Kennisclip - Beginselen van de democratische rechtstaat:
Nederland is een rechtstaat. In een rechtsstaat zijn vrijheid, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid voor de burger heel belang rijk.
In een dictatuur is er wel sprake van willekeur bij overheidsoptreden.
De beginselen van de democratische rechtsstaat zijn er om de volgende redenen:
1 Bescherming tegen willekeur;
2 Bescherming tegen de overheid (individuele vrijheid);
3 Het maakt dat er sprake is van een acceptabele vorm van gezag.
Het optreden van de overheid wordt begrensd door rechtsregels. Daarnaast hebben burgers fundamentele grondrechten die de
overheid moet respecteren.
De belangrijke grondslagen (beginselen) van een democratische rechtsstaat:
1 Legaliteitsbeginsel: optreden moet berusten op een wettelijke grondslag. Dit kan zijn de grondwet of een wet in formele zin. Een
wet in formele zin komt tot stand door samenwerking van de regering en de Staten-Generaal. Het legaliteitsbeginsel beoogt
rechtszekerheid en rechtsgelijkheid te waarborgen. Daarnaast moet het willekeur van overheidshandelen vermijden.
2 Machtenscheiding (= Trias politica) (andere benaming: machtsevenwicht): om misbreuk van overheidsmacht te voorkomen
worden belangrijke overheidsfuncties verdeeld over drie overheidsmachten: de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de
rechterlijke macht.
a. De wetgevende macht (Parlement) maakt regels en controleert de uitvoerende macht.
b. De uitvoerende macht (Koning & Ministers) voert de regels uit en is verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur.
c. De rechterlijke macht (Rechters) controleert de uitvoering van de wet en beslecht conflicten tussen burgers onderling of
tussen burgers en de overheid.
Tegenwoordig is er een systeem van checks and balances, er is sprake van machtsevenwicht. Samenwerking en controle van de
machten.
Voor machtsevenwicht zijn er twee dingen nodig:
a. Controle (checks and balances);
b. Machtsverdeling.
Toetsingsverbod --> rechter kan niet toetsen aan de grondwet.
3 Grondrechten: de overheid moet de grondrechten van de burgers respecteren dan wel realiseren.
4 Rechterlijke controle: de burgers hebben recht op een onafhankelijke rechter.
5 Democratiebeginsel: overheidsoptreden moet aanvaardbaar en legitiem zijn voor de burgers. Belangrijkste beslissingen moeten
bij meerderheid worden genomen door een gekozen volksvertegenwoordiger, waarbij ook rekening moet worden gehouden met
minderheidsgroepen.
Opdracht:
- Hieronder staan 5 fragmenten uit nieuwsberichten. Leg per bericht uit welk(e) beginsel(en) van de democratische rechtsstaat een
rol speelt c.q. spelen.
De rechtsstatelijke vereisten: legaliteitsbeginsel, machtsverdeling, grondrechten en rechterlijke controle.
Bericht 1: De Volkskrant, 28 juni 2022, Niels Waarlo:
In het artikel gaat het over de grondrechten, meer specifiek het recht om te demonstreren en het recht op privacy. Op grond van art. 9
Gw (en art. 11 EVRM) heeft elke burger het recht om te demonstreren. Dit recht is geen absoluut grondrecht, in lid 2 van het artikel
staat geschreven dat de wet beperkingen kan stellen aan dit grondrecht. Op grond van art. 10 Gw heeft een ieder het recht op
eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer.
Bericht 2: Trouw, 12 juli 2022, redactioneel commentaar:
In dit artikel gaat het over de machtsverdeling, president Trump heeft drie rechters benoemt. Hierdoor komt er een conflict tussen de
machten. De verhoudingen in de politiek moeten weer herpakt worden. Daarnaast gaat het over de grondrechten. Het is wel een
Amerikaans artikel, maar vanuit Nederlands oogpunt kan je hier ook de grondrechten op toepassen. Verder is er nog sprake van
rechterlijke controle, in het artikel gaat het over het beschermen van dit beginsel. De politiek bemoeid zich met de rechterlijke controle,
onpartijdigheid en onafhankelijkheid komen hierbij in het geding. Ook het democratiebeginsel komt ter sprake in dit artikel. De
P1 Staats- en Bestuursrecht Pagina 1
,onpartijdigheid en onafhankelijkheid komen hierbij in het geding. Ook het democratiebeginsel komt ter sprake in dit artikel. De
belangrijke zaken die in het artikel genoemd worden zijn te belangrijk om over te laten aan een club van negen onverkozen lev enslang
benoemde rechters, waarvan de samenstelling afhankelijk is van toevalligheden.
*Recht op abortus werd opgehangen aan het 14de amendement van de Grondwet van de Verenigde Staten.
Bericht 3: NRC Handelsblad, 11 juli 2022, Paul Bovend'Eert:
In dit artikel gaat het over het legaliteitsbeginsel, het stikstofbeleid werd ingevoerd voordat het in de wet is geregeld. Dit druist in tegen
het legaliteitsbeginsel. Het legaliteitsbeginsel houdt in dat het overheidsoptreden binnen de grenzen van het recht moet blij ven en dat
het moet berusten op een wettelijke grondslag (Grondwet).
(art. 1.12a Wet natuurbescherming, is er daadwerkelijk sprake van een strijd met de wetgeving?)
De grondrechten zijn een toespitsing en aanscherping van het legaliteitsbeginsel. De grondrechten van de burgers worden geschaad als
de overheid zich niet houdt aan het legaliteitsbeginsel.
Bericht 4: Trouw, 12 juli 2022, Ad de Rooij:
Er wordt in dit artikel verwezen naar de formele besluitvorming zoals deze in art. 81 Gw genoemd is. Het gaat hier dus om
grondrechten.
Het artikel draait verder om het democratiebeginsel, het overheidsoptreden moet aanvaardbaar en legitiem zijn voor de burgers. Door
burgers meer verantwoordelijkheid te bieden, wordt dit beginsel toegepast.
Bericht 5: NRC Handelsblad, 11 juli 2022, Folkert Jensma:
In dit artikel gaat het over de rechterlijke controle. De burger dient toegang te hebben tot een onafhankelijke rechter die de
rechtmatigheid van elk overheidsoptreden kan toetsen. Daarnaast wordt er in het artikel ook gesproken over de grondrechten van de
burgers. Verder gaat het artikel ook over de machtsverdeling in Nederland, de trias politica. Het kabinet en Staten-Generaal,
geadviseerd door de Raad van State, kunnen niet zelf beoordelen of nieuwe wetten binnen de marges van de Grondwet blijven.
(Toetsingsverbod art. 120 Gw)
P1 Staats- en Bestuursrecht Pagina 2
,Thema 1 - Beginselen van de democratische rechtsstaat
zaterdag 27 augustus 2022 14:00
Literatuur:
- Hoofdstukken 1 t/m 3 BKVW
Hoofdstuk 1: Het onderwerp van het staats- en bestuursrecht
1.1 Inleiding
- Burgemeester --> markante gemeentelijke functionaris, juridisch en feitelijk het boegbeeld van de gemeente.
▪ Bevoegdheden op het gebied van handhaving van de openbare orde.
- Dijkgraaf --> voorzitter van een waterschapsbestuur.
- Kiesraad, H. 1A Kieswet
- In het staats- en bestuursrecht spreken we over:
▪ Organen (ook wel ambten):
□ Hebben verschillende wijzen van samenstelling, bijv. verkiezing of benoeming.
□ Hebben onderscheidene bevoegdheden.
▪ Beschikking:
□ Besluit m.b.t. een individueel geval, bijv. toekenning van studiebeurs.
▪ Algemeen verbindend voorschrift (AVV):
□ Besluit gericht op een onbepaalde hoeveelheid person, bijv. gemeentelijke verordening over sluitingstijden van horeca.
▪ Controlemechanismen:
□ Bijv. de parlementaire verantwoordingsplicht, vormen van bestuurlijk toezicht en rechterlijke controle.
▪ Bevoegdheidsverdelingen:
□ Onder meer territoriaal, d.w.z. naar grondgebied, en functioneel, d.w.z. naar beleidsterrein.
▪ Rechtsbeschermingsvoorzieningen
1.2 De plaats van het staats- en bestuursrecht:
- Rechtsorde --> het geheel van het geldend (= positief recht).
▪ Daarnaast is er ook het tussenstatelijke en soms het bovenstatelijke volkenrecht (=internationaal recht) alsmede het Unierecht.
- Rechtsorde ingedeeld in:
▪ Privaatrecht;
▪ Staats- en bestuursrecht;
▪ Strafrecht.
□ Elk kan worden onderscheiden in een materieel en formeel deel.
Formeel --> procedurele normen
Materieel --> inhoudelijke normen
- Traditionele hoofdonderscheiding tussen enerzijds het privaatrecht en anderzijds het publiekrecht.
Privaatrecht --> rechtsbetrekkingen tussen particulieren onderling.
Publiekrecht --> primair verhouding tussen overheid en burgers, en tussen overheidsinstanties onderling (strafrecht en
staats- en bestuursrecht).
- Samengevat: staats- en bestuursrecht omvat de formele en materiële rechtsnormen inzake het handelen van de overheid en de
rechtsbetrekkingen van burgers ten opzichte van de overheid.
- Handelen van de overheid onderscheid tussen feitelijke handelingen en rechtshandelingen.
▪ Feitelijke handeling --> bijv. het opbreken van een weg door de gemeentelijke overheid teneinde leidingen te repareren.
▪ Rechtshandeling --> handelingen van de overheid die een verandering in de wereld van het recht tot gevolg hebben.
□ Kan zowel publiekrechtelijk als privaatrechtelijk van aard zijn.
Meeste publiekrechtelijke rechtshandelingen hebben de vorm van besluiten die eenzijdig bindend worden opgelegd. Niet
alle publiekrechtelijke rechtshandeling zijn eenzijdig, sommige zijn tweezijdig (bijv. gemeenschappelijke regeling tussen
gemeenten op het gebied van jeugdzorg).
Meeste privaatrechtelijke rechtshandelingen zijn tweezijdig, bijv. aanschaf van auto's voor het vervoer van
bewindspersonen.
- Overheid moet overeenkomstig art. 1 Gw gelijkheid van behandeling trachten.
- Kenmerken voor de overheid is het publiekrechtelijk handelen door middel van eenzijdige bindende besluiten:
▪ Staatsrecht richt zich voornamelijk op de besluiten van de hoogste staatsorganen en de organisatorische structuur van deze organen.
□ De organisatorische structuur van veel organen zijn geregeld in de Grondwet of de zogenoemde organieke wetten.
Organieke wetten --> wetten die tot stand zijn gekomen in opdracht van de grondwet. Bijv. Provinciewet en de
Gemeentewet, beide vereist door art. 132 Gw, en de Kieswet, vereist door onder meer art. 59 Gw.
▪ Bestuursrecht richt zich voornamelijk op de besluiten van organen die zich op specifieke terreinen tot de burgers richten, alsmede de
organisatorische structuur van specifieke organen.
- Verschil staatsrecht en bestuursrecht is conventioneel en didactisch (lerend of onderwijzend) van aard; op grond van historie en gewoonte
worden sommige terreinen toegekend aan het staatsrecht en andere tot het bestuursrecht. In het buitenland is dat anders gereg eld:
▪ Decentralisatie is in Nederland tot het staatsrecht toegekend. In Frankrijk tot het bestuursrecht.
1.3 Het basismateriaal van het staats- en bestuursrecht: overheidsbesluiten:
- Besluiten waarop het staats- en bestuursrecht betrekking heeft zijn in het algemeen eenzijdig bindende overheidsbesluiten. Dit houdt in dat de
gelding van het besluit niet afhankelijk is van de instemming van de persoon tegen wie het besluit is gericht. Een persoon mo et zich er aan
houden, of hij nu wil of niet.
▪ Burgers --> normgeadresseerde
- Overheidsbesluiten kunnen eenzijdig bindend, meerzijdig bindend en niet-bindend (denk aan een plan) zijn. Ze kunnen zeer verschillend van
aard zijn:
▪ Algemeen verbindende voorschriften zijn die in beginsel voor een onbepaaldheid van gevallen gelding hebben en toegepast kunnen
worden --> wetten in materiële zin.
▪ Beschikkingen die in één bepaald geval een rechtsgevolg tot stand brengen.
▪ Beleidsregels (vroeger pseudowetgeving genoemd) geven aan op welke wijze een orgaan zijn beleid denkt te voeren en waaraan het
vervolgens zelf gebonden wordt geacht.
P1 Staats- en Bestuursrecht Pagina 3
, vervolgens zelf gebonden wordt geacht.
▪ Plannen die op een bepaalde wijze een bindend effect bezitten, bijv. het bestemmingsplan in de ruimtelijke ordening (art. 3.1 Wro).
▪ Vonnissen, arresten of uitspraken van geschillenbeslechters zoals rechter of bestuurlijke instanties oordelen in administratief beroep.
1.4 De noodzaak van bindende overheidsbesluiten:
- Er is behoefte aan bindende overheidsbesluiten omdat in elke menselijke gemeenschap een aantal voorzieningen dient te worden getroffen,
die de gemeenschap als zodanig aangaan.
▪ Lokale gemeenschap --> voorzieningen op het terrein van bijv. waterkeringen, het aanleggen van verkeerswegen of het opruimen van
afval. Wanneer de lokale gemeenschap is opgenomen in een groter verband, dan zal dit worden overgenomen door de overkoepelende
gemeenschap.
▪ Statelijk georganiseerde gemeenschap --> collectieve voorzieningen van defensie en buitenlands beleid.
1.5 Het problematische karakter van bindende overheidsbesluiten:
- Sommige bindende besluiten zijn in sterkere mate maatschappelijk omstreden dan andere. Naarmate besluiten meer omstreden zijn , zal het
des te noodzakelijker zijn deze besluiten te laten nemen door een orgaan. Dit orgaan zal zorgen voor een zorgvuldige procedur e
(belangenafweging en horen van betrokkene) en werken volgens gedragslijnen.
▪ In eerste plaats spreken we dan over de formele wetgever, regering en Staten-Generaal (art. 81 e.v. Gw).
□ Het staatsrecht houdt zich bezig met de organisatie van dergelijke besluitvorming. Bestuursrechtelijke besluiten komen
voornamelijk tot stand op grondslag van formele wetgeving en zijn daardoor in mindere mate fundamenteel omstreden.
- In het bestuursrecht zijn er besluiten die veel burgers raken, bijv. het gemeentelijk bestemmingsplan waarin de ruimtelijke b estemming van
het plangebied is vastgelegd.
▪ Omschrijving bestemmingsplan art. 3.1 Wro;
▪ Recht op zienswijze art. 3.9a Wro.
1.6 De aanvaardbaarheid van bindende overheidsbesluiten: rechtstaat en democratie:
- Eenzijdig bindende overheidsbesluiten moeten aanvaardbaar zijn. Dit houdt in dat het gebaseerd moet zijn op een normatieve, binnen de
gemeenschap geldende opvatting omtrent wat redelijkerwijze aanvaard dient te worden. Grondrechten dienen gewaarborgd te worde n.
Hoofdstuk 2: Historische ontwikkeling:
2.1 De opkomst van de soevereine staat:
- De staat --> organisatievorm waarin over de bevolking binnen een bepaald territorium macht in de zin van soevereine (= hoogste macht of
gezag) wordt uitgeoefend.
- In de middeleeuwen is deze heerschappijvorm nog in één specifieke theorie aanwezig. Deze theorie noemen we de theocratische theorie, dit
betekent letterlijk gods-regering of regering door of namens God.
▪ Uitleg theorie:
□ De vorst is de hoogste instantie (= de soeverein), omdat hij in de naam van God regeert. Vorst staat boven de wet omdat hij de
bron van alle macht en recht is. Hij kan daarom nooit de wet schenden.
□ De maatschappij is een hiërarchische ordening, waarbij alle macht en recht samengebald is in de vorst als vertegenwoordiger van
God. Alle rechten die bij lagere overheden en individuen berusten vinden hun oorsprong in de vorstelijke almacht, ze zijn
afhankelijk daarvan. Er is geen sprake van rechten in eigenlijke zin, maar van gunsten. Dit sluit per definitie ook elk recht op verzet
uit.
- Tegenover de theocratische theorie stond, in die tijd dominante, visie dat de vorst beperkte bevoegdheden had.
▪ Uitleg theorie:
□ De bevoegdheden van de vorst werden begrensd door onveranderlijke, uit de natuur voortvloeiende rechtsbeginselen (=
natuurrecht), deze mochten alleen ten behoeve van het welzijn van de gemeenschap toegepast worden.
Het onderscheid dat werd gemaakt tussen enerzijds de legitieme vorst die met inachtneming van het natuurrecht het
algemeen belang diende, en anderzijds de tiran die zich de heerschappij onrechtmatig had toegeëigend om zijn persoonlijke
belang na te streven.
Thomas van Aquino (1225-1274) schreef dat 'de wet die van het natuurrecht afwijkt, geen wet is maar een verdorvenheid
van de wet' (= corruptio legis).
- De feitelijke praktijk kwam niet overeen met de hiërarchische-theocratische theorie. Het ontbrak de vorst aan militaire macht en financiële
middelen om de oversprakken claims van deze theorie af te dwingen. Om krijgsmacht te krijgen moest de vorst domeingoederen le venslang
aan machtige onderdanen, leenmannen of vazallen, geven in ruil voor hun militaire diensten. Deze domeingoederen werden van vader op
zoon doorgegeven, het werd erfelijk. Uit deze groep leenmannen kwam de adel voort.
▪ Dit stelsel noemen we het feodalisme. Het wordt gekenmerkt door een sterke band tussen de leenheer en de leenman (vazal), deze
bestaat uit wederzijdse rechten en plichten en kan als een contractuele relatie worden beschouwd. In zo'n relatie zorgt het niet voldoen
aan de verplichtingen aan de ene zijde (contractbreuk) voor opheffing of opschorting van de verplichtingen aan de andere zijde.
□ Voorbeeld hiervan is aanwezig in de vermaarde Magna Carta (1215) en de Blijde Incomste (1356).
De Magna Carta is een leenovereenkomst over vrijheden en rechtspraak die de Engelse koning Jan zonder Land op 15 juni
1215 bezegelde. Deze werd afgedwongen door leenmannen, ze vonden dat de koning zijn macht misbruikte. Het is een
uniek document omdat hier voor het eerst gedetailleerd is vastgelegd op welke wijze de absolute macht van de koning
beperkt wordt bij belastingontheffing, feodale rechten en rechtspraak.
De Blijde Incomste regelde de verhouding tussen de hertog van Brabant en zijn onderdanen. Het document fungeerde als
een soort grondwet, deze beschermde de burgers tegen de vorstelijke willekeur. Het werd uitgevaardigd op 3 januari 1356.
- De charters (= oorkonde) hadden als primair doel het gewoonterecht, uitwerking van het natuurrecht, te codificeren en te bestendigen. De
taak van de vorst was niet ook niet het scheppen van nieuw recht, maar het bewaren van het van oudsher geldende recht ('das gute alte
Recht', 'the law of the land').
- De macht van de vorst werd door het gewoonterecht aanzienlijk beperkt. Daarnaast moest hij de macht delen met andere machtige n. Steden
en kloosters zijn in verregaande mate autonoom (= bestaande op zichzelf). Grote leenmannen zijn baas in eigen huis. De vorst is in theorie niet
alleen intern niet werkelijk soeverein. Hij is zelf leenman van de Rooms-Duitse keizer, op geestelijk terrein is hij onderworpen aan het gezag
van de paus.
- Vanaf de dertiende eeuw verzwakt het gezag van de paus en keizer. Dit heeft te maken van de onderlinge strijd over het recht van
bisschopsbenoeming (= Investituurstrijd). De vorsten stellen zich onafhankelijk op en erkennen de keizer formeel gezien niet meer als heerser
boven zich. De vorsten verstreken hun greep op de kerk binnen hun grondgebied. Dit gaat ten koste van het oppergezag van de p aus. Ze
claimen dat op hun eigen grondgebied niet meer onderwerpen zijn aan macht van buiten. Daarnaast eisen ze externe (volkenrechtelijke)
soevereiniteit.
P1 Staats- en Bestuursrecht Pagina 4
