Beleid en Management in de Publieke Sector
Literatuur HC 1
Nelissen, N., e.a., Oog voor openbaar bestuur. Een beknopte geschiedenis van de bestuurskunde, ’s-
Gravenhage: Reed Business Informaton, 2004.
H2 De voorgeschiedenis van de bestuurskunde
H2.2. De Klassieke Oudheid
In de Grieks-Romeinse wereld (tot 500 n.Chr.) begint men systematssh na te denken over bestuurlijke
vraagstukken en ontwikkelden ideeën over hoe hun samenleving het best kon worden ingerisht, zoals wie de
leiding moet hebben, welke eigensshappen een leider moet hebben, hoe taken moeten worden verdeeld ets.
De Grieken
In de Griekse stadstaten werd voor het eerst systematssh gerefesteerd op vraagstukken van politeke en
sosiale organisate. e sentrale plaats was de agora, daar speelde zish het openbare leven af. e agora werd
via een prosessieweg verbonden met de Asropolis (de hoge stad), waar het religieuze leven was
gesonsentreerd.
Griekse stadstaten
e Griekse stadstaten kenden een bestuursstrustuur die radisaal afweek van alle tot op dat moment bekende
bestuursstrusturen. e Griekse polis was namelijk geen absolute monarshie, op een of andere manier goddelijk
gesanstoneerd en bestuurd vanuit een paleis. e Griekse polis was republikeins en demosratssh. e
organisate beruste op samenwerking tussen drie instellingen: een volksvergadering van stemgereshtgde,
volwassen mannelijke burgers, jaarlijks door die volksvergadering gekozen of door lotng aangewezen
magistraten en een bestuurslishaam, de raad, waarvan de leden vaak ex-magistraat waren. e leden van de
raad hadden zitng voor het leven. Later werd de volksvergadering ook toegankelijk voor de armste burgers.
aarnaast kwam er een nieuwe raad die jaarlijks werd samengesteld door verkiezing of lotng uit de burgerij,
naast de bestaande raad. eze nieuwe raad gaf uitvoering aan de besluiten van de volksvergadering, welke de
doorslaggevende stem in de politeke besluitvorming van de polis had. e Atheense demosrate was een
direste demosrate.
Plato
Plato nam een leidende rol in het politeke leven van Athene op zish, maar na doden leermeester Sosrates zag
hij van direste bemoeienis met de politek af. Plato is gevormd door Sosrates en ontwikkelde flosofsshe
belangstelling voor kwestes als reshtvaardigheid en de ideale inrishtng van de staat. Zijn opvatngen zijn
neergelegd in ‘Politeia’ (de staat), ‘Politkos’ (de staatsman) en ‘Nomoi’ (de weten).
Politeia
in dit werk over de ideale staatsvorm gaat Plato in op het thema van reshtvaardigheid. Wat is reshtvaardigheid
en waar is zij te vinden in de staat? Volgens Plato ontstaat een staat als mensen met versshillende aanleg en
mogelijkheden eenzelfde gebied bewonen en op elkaar zijn aangewezen. oor arbeid te verdelen en met
elkaar samen te werken, kunnen ze van elkaars werk profteren. Een ideale staat is er een waarin elke
maatsshappelijke groep het zijne doet (bijv. de werkers voeren alledaagse werk uit, washters verdedigen de
staat bij oorlog, de regeerders geven leiding). Een maatsshappij is reshtvaardig wanneer elke maatsshappelijke
groep zijn eigen spesifeke taak in het geheel vervult.
Ideale staat
In een ideale staat is wijsheid de belangrijkste deugd van de regeerders, dapperheid die van washters en
zelfeheersing die van de werkers. Volgens Plato is de ideale staat te verwezenlijken wanneer de flosofen
koningen worden of wanneer koningen of mashthebbers flosofen worden.
Ideeënleer
Filosofen hebben volgens Plato kennis van hogere werkelijkheid, een volmaakt en eeuwig zijnde, van geheel
andere orde dan de zishtbare werkelijkheid van sonsrete dingen. Plato’s ideale staat wijkt af van het
demosratsshe Athene waarin hijzelf leefde. Zijn voorkeur gaat uit naar een aristosratsshe staatsvorm, waarbij
de leiding van de staat in handen is van de besten, de flosoof-koning, de experts, de teshnosraten, de
,spesialisten enz. Plato past in een tradite van verlisht leidersshap en daarmee wordt hij getypeerd als vijand
van de open samenleving.
De Romeinen
e opkomst van het Romeinse rijk betekende een versshuiving van het sulturele en politeke sentrum van
Athene naar Rome. it rijk is van beslissende invloed geweest op de Europese sultuur. Er werd een forum
(marktplein) aangelegd en daar speelde zish het politeke en maatsshappelijke leven af. Op het Forum stond
een hal waar de senaat van Rome (belangrijkste bestuursorgaan) vergaderde (de Curia) en er zijn restanten van
de rostra, het podium voor openbare toespraken.
Romeins bestuur
e Romeinse bestuurlijke organisate was tot in de eerste eeuw v.Chr. republikeins. e klassieke Romeinse
republiek kenmerkte zish door een zeker evenwisht tussen senaat, volksvergaderingen en jaarlijks gekozen
magistraten. Het zwaartepunt lag bij de senaat, die bestond uit ex-magistraten die daarin voor het leven zitng
hadden. e Romeinen waren meer doeners dan denkers, waardoor weinig over is van hun denken. Een
representant van het Romeinse denken is Marsus Tulliius Cisero. Hij leefde in de overgangsperiode waarin de
Republikeinse staatsvorm evolueerde in de rishtng van een monarshie/de heersshappij van een man.
Cicero
Hij sshreef een aantal dialogen over de redenaarskunst, maar ook bestuurskundige werken, bijv. het
funstoneren van de republiek. In e Legibus (Over de weten) sshreef Cisero over de beginselen van het
Romeinse resht, welke tot heden invloed heef op ons reshtsstelsel. Het onderssheid tussen publiek en privaat
is te danken aan de Romeinen. Cisero ontwikkelde een dostrine van het resht als natuurresht, welke volgens
hem deel uitmaakt van de kosmos en is in wezen hetzelfde als de hoogste rede die in de natuur is ingeprent.
Het sonsrete menselijke resht moet in overeenstemming zijn met het natuurresht.
Over de republiek
In ‘ e Republisa’ idealiseert Cisero de klassieke Romeinse republiek als een gemengde staatsvorm die de
voordelen van monarshie, aristosrate en demosrate sombineert.
H2.3 De Middeleeuwen
e Middeleeuwen is een periode waarin de vroeg-shristelijke sultuur zish verbreidt over grote delen van
Europa. e Christelijke leer wordt door de zogenaamde kerkvaders uitgewerkt en begint het leven van alledag
in toenemende mate te beheersen. In de vroege Middeleeuwen formuleert kerkvader Augustnus een politeke
flosofe die is aangepast aan de opkomst van het Christelijke geloof als dominerende godsdienst.
Augustinus
Het hoofdwerk van Augustnus is ‘ e Civitate ei’ (Over de Goddstaat). Het was bedoeld als verdediging van de
Christelijke godsdienst tegen het verwijt dat het de oorzaak zou zijn van de val van het West-Romeinse Rijk. In
zijn optek was in het Romeinse Rijk de reshtvaardigheid terzijde gesshoven en was daaraan het verval te
wijten. Volgens Augustnus moet in een goede staat resht gekoppeld zijn aan reshtvaardigheid. Als met resht
enkel de weten en regels worden bedoeld, dan is er geen prinsipieel versshil tussen een staat en roversbende.
Een politeke gemeensshap moet dan ook eerst en vooral een morele gemeensshap zijn. Zonder
reshtvaardigheid geen resht. Een reshtvaardige staat is een shristelijke staat. Volgens hem wordt de
gesshiedenis van de wereld beheerst door de voortdurende strijd tussen geloof en ongeloof. e middeleeuwse
Christen werd dus gesonfronteerd met de plisht tot gehoorzaamheid aan twee mashten: het aardse gezag
(imperium) en het kerkelijke gezag (saserdotum).
Thomas van Aquino
Thomas is de belangrijkste flosoof uit de late Middeleeuwen. Een belangrijk werk is ‘ e Regno’ (Over het
koningsshap). Thomas besshouwde de mens niet als een geïsoleerd levend wezen, maar als een sosiaal en
politek dier. Hij leef in het natuurlijke verband van een gemeensshap, waarin wordt samengewerkt en waarin
arbeidsdeling bevrediging van behoefen mogelijk maakt. aarvoor is een goed bestuur nodig, dus een bestuur
is even natuurlijk als de menselijke gemeensshap. Van Thomas is de uitspraak ‘iedere mens is van nature voor
iedere andere mens een vriend’. e staat, het politeke leven, maakt deel uit van de natuurlijke orde en heef
een eigen waarde.
, Monarchie
Thomas onderssheidde vormen van bestuur o.g.v. kwaliteit en aantal. Reshtvaardige vormen van bestuur,
gerisht op gemeensshappelijke goede, waren in zijn ogen de monarshie, de aristosrate en de politeke
gemeensshap. Onreshtvaardige vormen, gerisht op partsuliere goede, waren de trannie, de oligarshie en de
demosrate. Hij gaf de voorkeur aan de monarshie, dat was volgens hem krashtdadiger dan een meerhoofdig
bestuur waarin versshillen van mening kunnen ontstaan.
Verhouding kerk en staat
Pas met de vorming van het Heilig Roomse Rijk ontstond er een esht keizersshap, waarbij de vraag op kwam
naar het primaat: imperium of saserdotum? Valt de wereldlijke masht onder het gezag van de kerk of is het
soeverein en geen verantwoording versshuldigd aan de paus? Thomas bevond zish in het pauselijke kamp dat
zish beriep op het prinsipe van translato imperii. In de kroning van een keizer zag men een (herroepbare)
delegate van de wereldlijke masht door de paus, wiens masht volkomen was.
H2.4 De Renaissance
Na de Middeleeuwen kwam de Renaissanse, de wedergeboorte van de klassieke Oudheid. e vroegere,
shristelijke interpretate van het bestaan, met God sentraal en het aardse leven sleshts als overgangsfase naar
het hiernamaals diende, ondervond steeds meer sonsurrente van een denken waarin de mens sentraal werd
gesteld. e mens wordt als sentrum van het universum gezien en de menselijke reden wordt als bron gebruikt
voor de ontwikkeling van kunst, wetensshap en teshniek. Mashiavelli werd een belangrijk denker.
De Vorst
In Il Prinsipe ( e Vorst) zet Mashiavelli uiteen hoe een heerser masht verwerf, behoudt of verliest. Hij wijkt
eshter af van de oudere vorstenspiegels door zijn realistsshe nadruk op de ondeugden die heersers moeten
kunnen en durven bedrijven om hun mashtsposite te behouden. Politek is volgens hem een domein dat zijn
regels niet ontleent aan moraal en religie. Hij legt de eigen moraal van de politeke masht bloot.
Thomas More
Een andere belangrijke denker die het boek Utopia heef gesshreven. In dit boek legt hij zijn ideeën in de mond
van de zeeman. Eerst worden de wantoestanden in Engeland, op sosiaal-esonomissh en politek gebied
besproken. Vervolgens wordt een besshrijving gegeven van een eiland waar de zeeman vijf jaar lang zou
hebben vertoefd. Op dat eiland, Utopia, bestaat gemeensshappelijk bezit. e mensen zijn allemaal gelijk en
worden als gelijken behandeld. Er wordt gezorgd voor huisvestng, kleding, onderwijs, verzorging bij ziekte. Er is
sprake van een korte werkdag en geldverkeer is er niet. Iedereen kan zijn vrije tjd wijden aan kunst, literatuur,
studie en eredienst. Er is vrijheid van godsdienst en in Utopia zijn vrouwen ondergesshikt aan hun eshtgenoten
en wordt overspel zwaar gestraf. e bestuurders worden demosratssh gekozen.
