Deeltentamen 1 Over de
grenzen van disciplines
Over de grenzen van disciplines Hoofdstuk 1
Waarom dit boek?
‘Over de grenzen van disciplines’ probeert de plaats van sociale wetenschappen te bepalen ten
opzichte v.d. natuur- en geesteswetenschappen, en ten opzichte v.d. maatschappij, waarbinnen zij
zelf een niet onbelangrijke factor vormt.
Wat zijn sociale wetenschappen?
Vraag: Welke wetenschappen noem je sociale wetenschappen en waarom?
Antwoord: De disciplines die zichzelf tot de sociale wetenschappen rekenen of daar krachtens een
academisch statuut bij horen.
Problemen met dit antwoord:
- Waarom is de psychologie wel in Nederland opgenomen tot de sociale wetenschappen, maar
in andere landen niet?
- Sommige psychologen zien zichzelf niet als sociale wetenschappers, maar als
gedragswetenschappers.
- Waarom heef de geschiedwetenschap geen plaats binnen de sociale wetenschap? Sociale
wetenschappers lieten zich inspireren door de werkwijze van natuurwetenschappen, terwijl
historici deze processen met argwaan bekeken.
In dit boek gaat het vooral over grensoverschrijdingen bij de sociale wetenschappen, bv. de grens
tussen maatschappij (macro) en individu (micro).
Twee culturen – of drie?
In de 19de eeuw was er een duidelijke scheiding aanwezig tussen de natuur- en
geesteswetenschappen, wat ook zorgde voor een methodologische tweedeling: een experimentele,
natuurwetenschappelijke methodiek tegenover een interpreterende, geesteswetenschappelijke stjl
van denken. Er ontstond het idee van twee kampen. Hierbij ontbreken de sociale wetenschappen. Dit
kan komen door de verwantschap met de geesteswetenschappen:
- Sociale wetenschappen: mens en maatschappij en de interacte tussen beide
- Geesteswetenschappen: de verzelfstandigde producten v.d. menselijke geest c.q. het
menselijk handelen, zoals taal, de kunsten en geschiedschrijving
Ze verschillen echter sterk in hun methodiek: Sociale wetenschappers leggen meer nadruk op
empirische toetsing en systematsche theorievorming. Maar ook binnen de sociale wetenschappen is
hier een richtngenstrijd tussen ‘harde’ en ‘sofe’ sociale wetenschappers.
Wetenschap en maatschappij
De sociale wetenschappen hebben zich echter een eigen plaats verworven: ‘de
gammawetenschappen’. Hierbij is er een grote spanning tussen fundamenteel onderzoek en
‘toepassingen’. Dit komt doordat de sociale wetenschappen meer moeten rivaliseren met het
alledaagse denken over mens en maatschappij. Sociale wetenschappers hebben dus de taak om het
publiek te overtuigen v.d. meerwaarde v.d. door hen verworven kennis. Ook wel een paradox: men
moet tegelijk binden (‘onze kennis is voor u relevant’) als scheiden (‘onze kennis is beter dan de uwe,
ook al denkt u van niet’).
,Wat is wetenschap?
Moeilijke vraag: criteria voor wat wetenschappelijk genoemd mag worden, verschillen tussen
wetenschapsgebieden en de methodologische scheidslijnen kunnen zelfs dwars door disciplines heen
lopen.
Antwoord auteur: Wetenschap is zowel een product (de verzamelde kennis) als een proces: het werk
dat wordt verricht om de werkelijkheid (beter) te leren kennen. Kenmerkend voor dit proces is:
- Wetenschap is een geheel van actviteiten waarin een specifeke en coherente representate
v.d. wereld om ons heen wordt gecreëerd.
- Wetenschap is een verzameling van praktjken die in insttutes zijn ingebed.
- Wetenschap heef verschillende procedures om tot geldige kennis te komen.
- Wetenschappen doen steeds vaker een beroep op theorieën over complexe systemen.
Over de grenzen van disciplines Hoofdstuk 2
Disciplines
Discipline als ordeningsniveau
Wat beschouwen we als een discipline?
- Een discipline moet een zekere algemeenheid hebben: een aparte academische opleiding
met die naam en bekendheid bij het grote publiek. Mede hierom is psychoanalyse geen
discipline.
- Een discipline moet academisch erkenning hebben op het gebied van onderwijs én
onderzoek (een leerstoel) én zich voldoende als apart vak onderscheiden van naburige
disciplines. Hierbij staat een discipline nog sterker wanner haar academische erkenning een
internatonaal karakter heef.
- Een discipline moet een professionele status hebben: een eigen, maatschappelijk erkende
beroepsuitoefening. Het is niet onmisbaar, maar wel mooi meegenomen, omdat de ‘praktjk’
de steun kan bieden die nodig is om een in zwaar weer gekomen discipline overeind te
houden.
We kunnen ‘discipline’ beschouwen als een niveau, gelegen tussen enerzijds de wetenschappelijke
hoofdgebieden (alfa, bèta en gamma) en anderzijds de subdisciplines en specialismen.
De ontwikkeling van disciplines
Disciplines laten zich het best typeren vanuit hun geschiedenis, als historische producten die
voortdurend in beweging zijn. Ze zijn gevormd door mensen die een wetenschappelijk object
formuleren, concepten en theorieën bedenken, onderzoekslijnen uitzeten, onderzoeksmethoden
kiezen, insttuten inrichten, tjdschrifen in het leven roepen, enzovoort. Hierbij trekken
wetenschappers ook grenzen tussen disciplines; elke discipline claimt een vakgebied.
Het is niet zo dat alle disciplines hun oorsprong vinden in een moederdiscipline; meestal ontstaat een
discipline ‘spontaan’, doordat wetenschappers met iets nieuws beginnen en gebruikmaken van
ideeën methoden uit andere vakgebieden (vaak dus een interdisciplinair begin).
Er treedt hierna vaak een paradoxale ontwikkeling op: naarmate de discipline in wording meer succes
heef, neemt het aantal rivaliserende onderzoeksgroepen en botsende ideeën toe. Soms ontstaan
hierdoor subdisciplines.
Belangrijke steunpilaren van deze nieuwe disciplines zijn departementen en organisates en
tjdschrifen:
- Departementen: belangrijk voor de historische contnuuteit en ze zorgen voor een
evenwichtge manier van werken binnen een discipline.
, - Organisates en tidschrifen: zorgen ervoor dat wetenschappers aanzien verwerven. Dit is
belangrijk voor een sterke posite v.d. discipline.
Dubbele legitimering
Een (beginnende) discipline moet zich op twee fronten legitmeren:
- Binnen de wetenschap
- Ten opzichte v.d. maatschappij
Binnen de wetenschap: een vak moet worden opgenomen in het academisch statuut én er moet geld
komen voor onderwijs en onderzoek in het betrefende vakgebied. Dit heef dus ook praktsche
inspanning nodig om buitenstaanders te overtuigen v.h. nut van hun investering in een nieuwe
discipline. Dit gaat op de volgende manier in zijn werk:
- Demarcate: het trekken van grenzen tussen wetenschappelijke bevindingen en de
uitspraken van buitenstaanders (leken, kwakzalvers). Dit noem je ook wel boundary work.
o Epistemologisch component: welke criteria gelden precies voor goede
wetenschappelijke kennis?
o Retorische praktik: door het gebruik van bepaalde etketen wordt een social efect
bewerkstelligd, en dus: macht uitgeoefend.
o Sociale grenzen: Als wetenschapper krijg je toegang tot bv. congressen
- Wetenschappers moeten bindingen aangaan, alliantes of bondgenootschappen sluiten. Dit
doen ze met behulp van boundary concepts en boundary objects.
o Boundary concepts: Boundary concepts moeten bruikbaar zijn voor onderzoekers,
practci en afnemers. En ze moeten kunnen rekenen op publieke acceptate.
o Boundary obiects: Technieken, apparaten en diensten moeten multfunctoneel zijn:
soepel genoeg om aangepast te kunnen worden aan de behoefen en praktjken v.d.
uiteenlopende gebruikers, maar ook met genoeg ‘body’ om over de verschillende
gebruikers heen een zekere onveranderlijkheid te hebben (bv. MRI-scanner).
Voor het contact tussen uiteenlopende specialismen zijn grenszones nodig, ook wel handelszones.
Boundary objects en boundary concepts kunnen dienen als middelen om de handelszones te creëren
en te contnueren.
Het verbinden van verschillende werelden is dus een versterking v.d. discipline. Daarom zijn ook
publieken van een discipline erg belangrijk bij demarcate en alliante:
- Nabij publiek en directe afnemers van disciplinaire producten: studenten, universitaire
bestuurders en collega-academici
- Meer-op-afstand publiek: ouders van studenten, de wetgevers en beleidsmakers. Zij zorgen
voor maatschappelijke erkenning. De basis van deze maatschappelijke erkenning wordt
gevormd door ‘culturele autoriteit’ (deze discipline geef een relevante interpretate van een
bepaald probleem) en door algemeen bruikbare praktjken en hulpmiddelen (technieken,
apparaten en adviezen).
Deze verbinding tussen wetenschap en publiek heef een dubbelzinnig karakter: Enerzijds willen
wetenschappers vertrouwen wekken en daarvoor moeten zij gewonemensentaal gebruiken.
Anderzijds moeten zij het exclusieve karakter van wetenschappelijk werk behouden.
De functies van disciplines
Cogniteve functes:
o Het genereren van kennis (geld, tjd en ruimte voor onderzoek)
o Het bewaren van kennis (wetenschappelijke boeken en tjdschrifen en nu ook
digitale media)
