Groot stedelijk problematiek HC 1
De stad: veel verschillende mensen op een klein oppervlak. Dat schept bijzondere condites voor
veiligheid. Daarover gaat dit vak.
Hoge diversiteit. Positee vanwege specialisate en culturele diversiteit. Negatee vanwege mogelijke
spanningen tussen opvatngen en gedrag, onzekerheid door onbekendheid.
Hoge aantallen. Positee vanwege ‘kritsche massa’ (er zijn zoveel mensen dat er genoeg mensen zijn
die hele specialistsche vaardigheden hebben oe een zeldzame hobby). Negatee vanwege
bestuurbaarheid.
Hoge dichtheid. Positee vanwege concentrate van productviteit. Negatee vanwege leefaarheid,
anonimiteit, verstopping.
Al deze positeve en negateve condites dragen op hun eigen manier bij aan veiligheid en
onveiligheid.
Het onderscheid tussen urbaan en ruraal is in de praktjk niet zo makkelijk aan te geven. Waar houdt
de stad op en begint het platelandd Idem voor wat betref het verschil tussen urbaan en suburbaan.
Het programma van dit vak draait om de vraag hoe mens en ruimte in stedelijke omgevingen zich tot
elkaar verhouden en hoe dat de veiligheid in de stad beïnvloedt. Met welke veiligheidskwestes moet
je rekening houden als je de ruimte inrichtd Met welke ruimtelijke zaken moet je rekening houden als
je de veiligheid in de stad wilt beïnvloedend
De global North-South divide verwijst naar sociaal-economische ongelijkheid tussen de twee
wereldhelfen. In het noorden rijke, geïndustrialiseerde welvarende landen. Veelal kapitalistsch en
democratsch. In het zuiden vooral niet-democratsche ontwikkelingslanden. In dit vak gaan we niet
uitgebreid in op de onderlinge afankelijkheid tussen noord en zuid, maar laten we wel zien dat in
beide modellen verschillende soorten steden en verschillende verstedelijkingsprocessen
plaatsvinden die (historisch) nauw met elkaar samenhangen.
Steden in het westen en in de developing countries
• Rond 2030 woont 70% van de wereldbevolking in steden
• Verstedelijking staat nog altjd symbool voor vooruitgang en modernisering
• Voor een vitale stad is veiligheid cruciaal
In het Westen woont 78% van de mensen in steden; wereldwijd zo'n 50 procent. De stad blijf
mensen trekken: rond 2030 woont gem. 70% van de gehele wereldbevolking in steden, in het
Westen loopt de stedelijke bevolking terug. De groei is er hier uit en vindt vooral plaats in Azië.
Desalnietemin zijn steden dus heel belangrijk voor onze sociale, culturele en politeke ontwikkeling.
Veiligheid in steden is daarmee een ontzetend belangrijk issue.
De stad staat symbool voor vooruitgang. Waaromd
1. De stad is de plek waar het gebeurt. Hier zijn de nieuwste snufes te vinden, de bijzonderste
concerten oe tentoonstellingen. Hier zijn voorzieningen die je leven gemakkelijker kunnen maken.
Hier worden revolutes geboren en uiten burgers massaal hun ongenoegen.
2. In de stad kun je vooruitkomen. Er is kans op werk, innovates vinden er plaats, er zijn
opleidingsmogelijkheden, er is een geconcentreerde vraag naar bepaalde producten oe bijzondere
,diensten. Kortom: mogelijkheden om vooruit te komen in het leven c.q. sec te overleven. Steden zijn
wereldwijd aanjagers van economische groei.
Veilige stad ontstaat door:
• Mensen voelen zich veilig
• Je wordt geen slachtofer van criminaliteit
• Mensen weten zich beschermd tegen criminaliteit
• Er gebeuren weinig ongelukken
Bouwen aan de stedelijke inerastructuur
De ligging van de stad en de inrichtng van de stad zijn heel bepalend voor economische, sociale en
culturele dynamiek en daarmee voor de veiligheid.
Maar pas op voor ruimtelijk determinisme: veiligheid wordt niet ALLEEN veroorzaakt door een
bepaalde ruimtelijke setng. Heel veel andere aspecten dragen aan die oorzaak bij. Net zo goed als
de samenleving niet crimineel gedrag veroorzaakt. Het gaat om een samenspel van individuele
eactoren en omgevingseactoren.
Georges-Eugène Hausmann
Halverwege de 19e eeuw was openbaar bestuurder Hausmann verantwoordelijk voor de aanleg van
de grote boulevards en avenues in Parijs. In opdracht van Napoleon. Ten koste van hele wijken met
als doel om openbare protestblokkades tegen het regime te bemoeilijken (door de brede straten) en
de mogelijkheid te bieden om kanonnen te gebruiken en snelle verplaatsingen van troepen mogelijk
te maken. Onder protest van een deel van de bevolking. Maar later zijn de grote boulevards en
avenues wel bepalend geworden voor het imago van Parijs.
Rome
Rome is ontstaan doordat mensen zich op heuvels vestgden. Om de zeven heuvels is een muur
gebouwd. De stad ligt strategisch aan de rivier.
Het ontstaan van steden
• De eerste steden (Mesopotamië)
• De middeleeuwse stad
• De moderne, Westerse stad
Vruchtbare halve maan
De eerste verstedelijking vond plaats in wat als de ‘vruchtbare halve maan’ wordt aangeduid: het
gebied tussen Middellandse Zee en Perzische Gole dat wordt doorsneden door de rivieren Tigris en
Eueraat. Rond 10.000 voor Chr. vindt daar de overgang plaats van een samenleving van jagers en
verzamelaars naar een landbouwsamenleving (Neolitsche Revolute): planten van zaden
(akkerbouw) en houden van tamme dieren (veeteelt). Rivieren maakte door hun overstromingen
irrigatelandbouw mogelijk. Op deze plekken vestgden zich steeds meer mensen, dorpen
ontstonden. Op het land produceerde men meer voedsel dan nodig was voor eigen gebruik. Niet
iedereen hoeede zich met landbouw bezig te houden: sommigen gingen handige gereedschappen
ontwikkelen, anderen gingen ambachten uitoeeenen, anderen gingen handelen. De groei van de
,dorpen en de groei van de handel leidde tot het ontstaan van de eerste steden van soms
tenduizenden inwoners.
Stadslucht maakt vrij
In de Middeleeuwen zien we een vergelijkbaar eenomeen, al is het hier niet het rivierslib, maar de
mest van dieren die in combinate met nieuwe werktuigen de landbouwproducte opschroef. De
overproducte wordt door rondreizende handelaren opgekocht die het vervolgens op markten
aanbieden. Het was handig om zich dichtbij die marktplaatsen te vestgen, waardoor dorpen
uitgroeiden tot steden. Sommige horigen worden ambachtslieden. In de steden wonen dus geen
horigen meer, maar vrije burgers die in de loop van de tjd de landheer als baas van de stad vragen
om stadsrechten: het recht om zele regels op te stellen voor de handel, zele te besturen, zele recht te
spreken, zele hun stad te verdedigen, zele huizen en verdedigingswerken (stadsmuren) te bouwen
etc. De ‘burgers’ van de stad waren leterlijk bevrijd van hun posite als 'horige', vandaar de
uitdrukking.
De stad groeit natuurlijk niet alleen omdat mensen naar de stad migreren. De bevolking kan ook om
demografsche redenen toenemen (zie H17 sociologieboek). Er worden meer kinderen geboren en/oe
mensen gaan op latere leefijd dood. Met het stjgen van het welvaartspeil neemt de gezondheid van
mensen toe: de zuigelingen- en kindersterfe neemt ae, mensen worden ouder. Er is een duidelijk
verband tussen hoogte van het inkomen en (gezonde) levensverwachtng.
De moderne stad
Industrialisering leidde in de 18e en 19e eeuw tot versnelde economische groei. De Industriële
Revolute (revolute: ingrijpend, onomkeerbaar) vormde de belangrijkste oorzaak voor de moderne
verstedelijking, omdat zowel de economie als de bevolkingsdichtheid enorm snel toenam. In de 18 e
eeuw werd in Engeland in de textelnijverheid een aantal uitvinden gedaan waardoor veel sneller
geweven kon worden. Er was behoefe aan een apparaat die de weeemachine kon aandrijven en er
was behoefe aan mensen die met de nieuwe machines konden werken. In de landbouw ontstond
door mechanisate een overschot aan zowel voedsel als arbeiders, die vervolgens in de nieuwe
industrieën aan de slag konden. De groeiende bevolking leidde tot een groeiende vraag naar
producten uit bijv. de textelindustrie. De apparaten (door James Wat verbeterde stoommachines)
die aan de basis lagen van de textelwerkplaatsen (eabrieken) en die oorspronkelijk uit de mijnbouw
afomstg waren vervingen de waterraden waarmee de machines eerst werden aangedreven en die
alleen daar konden draaien waar snelstromend water beschikbaar was: bij rivieren. De mechanisate
van de textelnijverheid slaat vervolgens op andere bedrijestakken over. Gevolgen voor de economie:
huisnijverheid verplaatst zich naar grootschalige eabrieken. Grootschalige producte leidt tot dalende
prijzen.
Sociale gevolgen: snelle groei van de steden waar de groeiende beroepsbevolking werk hoopt te
vinden (urbanisate). Wel nam het geboortecijeer geleidelijk aan ae: mensen waren voor hun oude
dag steeds minder afankelijk geworden van het aantal kinderen dat zij voortbrachten. Die waren
eerder een last omdat er meer monden gevoed moesten worden.
Urban way oe liee: Zijn relates in de stad vaker secundair i.p.v. primair en onpersoonlijk,
oppervlakkig, gesegmenteerd, veranderlijkd
, Sociale relates in de stad
• Gemeinschaf - Gesellschaf (Tönnies)
• Mechanische solidariteit – Organische solidariteit (Emile Durkheim)
Ja: ‘community is possible’ (‘urban villagers’)
Zie bijv. de flm ‘New York, the city and the world’ ...
htps://www.youtube.com/watchdv=Uv1ep2lJgIg
In Amerikaanse steden vooral in buurten met veel migranten
• 18e/19e eeuw: de (Westerse) stad groeit uit haar voegen
• 19e eeuw: stedelijke problemen: vuil, ziektes, achterbuurten
• Daarom interventes nodig, zoals de aanleg van riolering, vakbonden, inerastructuur etc.
Stedelijke uitleg
Planologie / Ruimtelijke ordening
Plan uit 1908. Ontwerp van Berlage, de bekende Nederlandse architect en stedebouwer.
“Art Nouveau, de paardentram naast de elektrische tram en de gaslamp naast de gloeilamp.” Den
Haag was rond 1900 een stad in beweging. Een enorme toename van het aantal bewoners maakte
grote stadsuitbreidingen noodzakelijk, technologische vernieuwingen zoals elektriciteit en de auto en
nieuwe stromingen in de architectuur veranderden het gezicht van de stad. Oud en nieuwe
bestonden naast elkaar. ‘Oude’ neostjlen naast
Bron: htp://historiek.net/haag-rond-1900/37108/
Suburban way oe liee
• Na WW-II snelle groei van de welvaart: woningnood!
• Welvaart brengt een suburbane middenklasse voort
Het leven in de stad werd door veel mensen uit de gegroeide middenklasse niet gezien als ideaal. De
stad was vies en druk. Het leven was er ongezond; er was een verlangen naar een meer ‘natuurlijke’
manier van leven. Er werd gebouwd met veel ruimte, licht en lucht.
Er was na de oorlog sprake van grote woningnood. Er werd veel hoogbouw gebouwd om op een
snelle manier veel mensen te kunnen huisvesten. Veel van die fatwijken zouden later uitgroeien tot
de nieuwe probleemwijken.
Groeikernen, buitenwijken, randgemeenten
Economische herstructurering leidt tot stedelijke crisis
In de jaren ‘70 loopt de industriële groei snel terug. Het werk in eabrieken kan steeds efciënter
worden gedaan. Werkgelegenheid verschuif naar de dienstensector, maar er doen zich veel
stakingen voor in de stad. Het is een onrustge tjd. De stad staat er als geheel niet voor: verzwakte
economische basis, werkloosheid, verouderde woningvoorraad, veel vervuiling door autoverkeer.
Stadsvernieuwing
Om de verouderde woningvoorraad van de stad te verbeteren vindt vanae de jaren ‘70 tot pakweg de
de jaren ‘90 stadsvernieuwing plaats. Kleine verkrote arbeidershuisjes worden massaal gesloopt en
daarvoor in de plaats komt ‘moderne’ gelaagde bebouwing. Omdat in de jaren ‘70 emancipate en
