Hoofdstuk 1
Contracten (of overeenkomsten) en aansprakelijkheid voor schade behoren tot de hoofdonderwerpen van het
verbintenissenrecht.
Verbintenis: Iets wat je volgens het recht verplicht bent om te doen of te laten. Dit noemen we ook wel een
prestatie. We spreken alleen van verbintenissen als het gaat om een verplichting tot prestaties die op geld
waardeerbaar is.
Bij een verbintenis zijn altijd minimaal twee partijen betrokken. De ene partij heeft recht op iets, waartoe de
andere partij verplicht is.
Verbintenissen moeten worden nagekomen. Kom je de verbintenis niet na, dan ben je aansprakelijk voor de
gevolgen. Dit noemen we een wanprestatie
Verbintenissen kunnen op twee manieren ontstaan: uit de wet of uit overeenkomst.
Als een verbintenis wordt nagekomen, houdt zij op te bestaan. We noemen dit het teniet gaan van een
verbintenis.
Verbintenissen uit overeenkomst
Een verbintenis uit overeenkomst is iets heel gewoons. Zo sluit je zelf koopovereenkomsten als je een drankje
of iets anders koopt.
De verbintenissen die ontstaan uit de wet komen minder vaak voor, maar komen in onze maatschappij ook
dagelijks voor en vervullen een belangrijke functie.
Uit een overeenkomst vloeien rechten en verplichtingen voor: verbintenissen. Rechtssubjecten zijn de dragers
van deze rechten en plichten. De partij die recht heeft op een prestatie wordt de schuldeiser (of crediteur)
genoemd. De partij die de prestatie moet verrichten is de schuldenaar (of debiteur).
Wat is een overeenkomst
Een overeenkomst is eigenlijk niets anders dan een afspraak tussen twee partijen. Deze komt tot stand door
een aanbod en een aanvaarding. Hier moet ook uit blijken dat er een wilsovereenstemming is tussen de twee
partijen.
Verbintenissen uit de wet: onrechtmatige daad
Wanneer je iemand schade toebrengt op een manier die onrechtmatig is, kan een verbintenis tot het
vergoeden van de schade ontstaan op grond van onrechtmatige daad. Door de schadevergoeding wordt de
benadeeld zo veel mogelijk teruggebracht in de positie waarin hij verkeerde toen de schade nog niet was
ontstaan. Bij een onrechtmatige daad speelt, anders dan bij overeenkomsten, de wil van de pleger van de
daad of die van de benadeelde geen rol.
Anders dan bij een overeenkomst ontstaat er bij een onrechtmatige daad, normaal gesproken, slechts één
verbintenis.
Andere verbintenissen uit de wet: rechtmatige daad
Onverschuldigde betaling
Er zijn nog meer situaties waarin een verbintenis ontstaat zonder dat er een overeenkomst voor nodig is. Een
voorbeeld is onverschuldigde betaling. Er is dan een verbintenis ontstaan om een bedrag terug te betalen
omdat deze per ongeluk aan jou gegeven is, ook al wil je dit niet.
Ongerechtvaardigde verrijking
Een voorbeeld hiervan is rente. Je hebt ongerechtvaardigd geld gekregen en deze moet je ook terugbetalen.
Ook hier geldt dat het er niet toe doet of je het bedrag van de rente wel wilt terugbetalen. De verbintenis
ontstaat uit de wet, los van jouw wil.
Zaakwaarneming
Deze verbintenis ontstaat uit de wet, direct nadat je buurman kosten maakte, toen jij er niet van op de hoogte
was en dit dus al helemaal niet kon willen. Hij ziet bijvoorbeeld dat je een lekkage hebt terwijl je op vakantie
bent en laat dit repareren voor je.
Verbintenissenrecht: onderdeel van het privaatrecht
Het verbintenissenrecht is onderdeel van het privaatrecht. Dit is het recht dat de betrekkingen tussen burgers
((rechts)personen) onderling regelt, alsmede de verhouding van burgers ((rechts)personen) tot hun vermogen.
1
,Bedrijven vallen hier ook onder. Deze zijn vaak rechtspersonen. Juridische constructies kunnen net als burgers
(natuurlijke personen) drager zijn van rechten en plichten.
Privaatrecht: vermogensrecht en personenrecht
Het privaatrecht kan worden onderverdeeld in het vermogensrecht en het personenrecht. Het personenrecht
regelt in de eerste plaats wie er in het privaatrecht drager kunnen zijn van rechten en plichten. Dit kan weer
onderverdeeld worden in het personen- en familierecht en het rechtspersonenrecht. Het personen- en
familierecht bevat de regels die gelden voor natuurlijke personen. Het rechtspersonenrecht bevat de regels die
gelden voor rechtspersonen. In het vermogensrecht staan alle regels omtrent vermogen centraal. Alles wat een
natuurlijk (rechts)persoon bezit en op geld waardeerbaar is. Het vermogensrecht is op te delen in het
verbintenissenrecht en het goederenrecht.
Nv’s, bv’s, stichtingen en verenigingen zijn rechtspersonen. Rechtspersonen kunnen net zoals natuurlijke
personen, eigenaar zijn van zaken, gebouwen kopen, mensen in dienst nemen, enzovoort. Omdat
rechtspersonen juridische constructies zijn, moeten er wel altijd natuurlijke personen zijn die namens de
rechtspersoon handelen. Zij vertegenwoordigen in die situaties dan de rechtspersoon.
Overheid en privaatrecht
In het privaatrecht staat de onderlinge relatie tussen burgers centraal. Het zijn de burgers die het initiatief
nemen om overeenkomsten te sluiten, samen een rechtspersoon op te richten of te trouwen. Belangrijk is ook
dat in het privaatrecht iedereen dezelfde bevoegdheden heeft. Iedereen kan met elke andere burger koop-,
huur-, arbeids- of leenovereenkomsten sluiten. In geval van een con ict tussen burgers kunnen zij elkaar voor
de civiele rechter dragen, die onderdeel is van de overheid.
Bij de handhaving van het privaatrecht ligt het initiatief bij de burgers (natuurlijke personen) en rechtspersonen
zelf. De overheid onderneemt geen actief wanneer iemand met wie je een overeenkomst hebt gesloten deze
niet of niet goed nakomt. De rechtssubjecten van het privaatrecht dienen dus zelf actie te ondernemen om de
privaatrechtelijk regels te handhaven. Het privaatrecht geeft ze daartoe bevoegdheden en de overheid stelt hun
daarvoor faciliteiten ter beschikking, zoals een gegarandeerde toegang tot de civiele rechter.
De overheid handelt ook privaatrechtelijk. Gemeenten, provincies en uitkeringsinstanties hebben
rechtspersoonlijkheid en kunnen, net als burgers, overeenkomsten sluiten. Zij handelt feitelijk zoals een
gewoon natuurlijk of privaatrechtelijk rechtspersoon ook zou kunnen doen.
Privaatrecht: wetgeving
Het verbintenissenrecht is grotendeels geregeld in het Burgerlijk Wetboek (het BW). Het BW kent een
systematische opbouw. Het is onderverdeeld in tien boeken:
Boek 1 - personen- en familierecht: Dit boek geeft de belangrijkste regels die gelden tussen natuurlijke
personen.
Boek 2 - rechtspersonen: Dit boek behandelt onder meer de oprichting van rechtspersonen (nv’s, bv’s enz.).
Ook geeft het regels over de bevoegdheden van de organen van deze rechtspersonen en regels rondom de
verantwoording van de rechtspersoon.
Boek 3 - vermogensrecht in het algemeen: Dit boek kent enkele hoofdregels die voor het gehele
vermogensrecht gelden. Het geeft bijvoorbeeld de basisregels rond rechtshandelingen, zoals een aanbod en
aanvaarding.
Boek 4 - erfrecht: Dit boek geeft de regels rondom het erfrecht. Hier komen het testament, erfenis en
erfgenamen in te pas. Het erfrecht wordt ook gerekend tot het personen- en familierecht.
Boek 5 - zakelijk recht: Dit boek regelt wat je, juridisch gezien, allemaal met zaken kunt doen (voor
menselijke beheersing vatbare voorwerpen). Het belangrijkste zakelijke recht is eigendom. Dit boek behoort
tot het goederenrecht.
Boek 6 - algemeen gedeelte van het verbintenissenrecht: Hier wordt onder andere geregeld hoe een
overeenkomst tot stand komt (door een aanbod en aanvaarding) en wanneer er sprake is van een
onrechtmatige daad.
Boek 7 - bijzondere overeenkomsten: Deze bevat onder andere speciale regels voor arbeids-, koop- en
ruilovereenkomsten. Bijzonder slaat op het feit dat het niet gaat om overeenkomsten in het algemeen, maar
2
fl
, om overeenkomsten met een speci ek onderwerp, zoals arbeid, koop of huur. Dit behoort tot
overeenkomstenrecht en daarmee tot het verbintenissenrecht.
Boek 7a - bijzondere overeenkomsten vervolg: Gaat verder met speciale regels voor onder andere koop of
afbetaling en verbruikleen.
Boek 8 - verkeersmiddelen en vervoer: Geeft regels voor veelvoorkomende overeenkomsten op het gebied
van het verkeer en het goederen- en personenvervoer over de weg, door de lucht of over de zee.
Boek 10 - internationaal privaatrecht: Wanneer verdrag of gemaakte afspraken echter geen uitsluitsel bieden
voor de internationale partijen, geven de regels van boek 10 uitkomst. Het bevat regels waaruit volgt welk
recht van toepassing is bij grensoverschrijdende privaatrechtelijke kwesties.
Beginselen en uitgangspunten van het privaatrecht
De rechtswetenschap is een van de oudste wetenschappen, die vanaf het eerste ontstaan van universiteiten
werd onderwezen. Hieronder enkele beginselen van het verbintenissenrecht:
Contractsvrijheid: Alles mag worden afgesproken tussen partijen, zolang het maar niet verboden is.
Pacta sunt servanda: Overeenkomsten moeten in beginsel volledig worden nagekomen. Belofte maakt schuld.
Vormvrijheid: Alles mag op de manier zoals partijen dat willen, tenzij de wetgever hiervan expliciet afwijkt.
De wetgever heeft ten behoeve van de rechtszekerheid, op het beginsel van de vormvrijheid overigens wel
veel uitzonderingen gemaakt. Er zijn hiervoor zelfs special functionarissen in het leven geroepen, zoals de
notaris, de deurwaarder en de ambtenaren van de burgerlijke stand.
• Onderscheid tussen dwingend en regelend (aanvullend) recht in de vormvrijheid: Dwingend recht wilt
zeggen dat er niet van mag worden afgeweken. Dit noemen we dwingendrechtelijke bepalingen. Bij
aanvullend recht mogen partijen er wel van afwijken als ze dat willen. Spreken ze niets af, dan vult de
aanvullende rechtsregel het gat op. Dit is niet altijd eenvoudig te bepalen. Rechtsregels uit het BW die één
partij beschermen, hebben vaak een dwingend karakter.
De redelijkheid en billijkheid: Partijen zijn verplicht zich naar elkaar redelijk en billijk te gedragen (art. 6:2
BW). De redelijkheid verwijst naar het verstand, de billijkheid meer naar ons rechtsgevoel. Als een situatie
onduidelijk is, omdat partijen er niets over hebben afgesproken, en de wet ook geen aanvullende bepalingen
geeft, hebben de redelijkheid en billijkheid een aanvullende werking.
• De redelijkheid en billijkheid van een overeenkomst regels dat deze het ‘gat in de overeenkomst’ vult.
• Soms kan dit zorgen voor beperkingen of wijzigingen (art. 6:248 lid 2 BW). We spreken dan van de
beperkende of de derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid. Derogeren betekend ‘afwijken
van’ of ‘een uitzondering vormen op’. Dit speelt slechts in extreme situaties een rol.
Bijzonder gaat voor algemeen: Dit is niet zozeer een beginsel, als wel een soort hoofdregel. Hiermee wordt
uitgedrukt dat als er een situatie is waarin twee rechtsregels op één situatie betrekking hebben, de bijzondere
regel voorgaat. Met bijzonder wordt hier bedoeld dat de regel gedetailleerder is en daarmee meer is
toegesneden op de betreffende situatie.
Procederen in het privaatrecht: materieel en formeel recht
Het verschil tussen materieel en formeel recht. Materieel betekend inhoudelijk. Het bepaalt wie in welke
situatie waarop recht heeft. Het formele recht ziet op de procedures waarmee iemand zijn recht kan
verwezenlijken. In het verbintenissenrecht bepaalt het materiële recht dus onder andere welke verbintenissen
er uit een overeenkomst ontstaan, wat de gevolgen van het plegen van een onrechtmatige daad zijn, wat
onverschuldigde betaling is, enzovoort. Het formele recht (civiele of burgerlijk procesrecht) regelt onder
andere hoe je iemand voor de civiele rechter kunt dagen, welke processtukken je hiervoor moet opstellen, hoe
de terechtzitting vervolgens verloopt en hoe de rechter tot een uitspraak komt.
In de juridische praktijk is het niet alleen belangrijk wie er gelijk heeft, maar ook of je dat gelijk kunt halen. Er
bestaan directe verbanden tussen materiële regels en het procesrecht. De materiële regels bepalen namelijk
wat je moet kunnen bewijzen om in een procedure je gelijk te halen.
In het burgerlijk procesrecht geldt als hoofdregel: ‘wie stelt, bewijst’. Als jij iets eist stel je dat je tegenpartij
wanprestatie heeft gepleegd. Dit moet je dan ook kunnen bewijzen. De belangrijkste uitzondering daarop is
als de tegenpartij niet betwist wat jij stelt ook inderdaad gebeurd is.
De dingen die de tegenpartij wel betwist met ik dan wel bewijzen. Voor het bewijs mag je in principe alles
gebruiken: schriftelijke bewijsstukken, e-mails, getuigenverklaringen, foto- of videomateriaal enzovoort.
3
fi
