Intellectuele Eigendom Samenvatting 2018/2019
Kort Begrip van het Intellectuele Eigendomsrecht
Samenvatting
Bron:
Ch. Gielen (red.), Kort begrip van het Intellectuele Eigendomsrecht (Studentenedi-
tie), Deventer: Kluwer 2018, dertiende druk.
Rijksuniversiteit Groningen 1
,Intellectuele Eigendom Samenvatting 2018/2019
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1, Intellectueel Eigendomsrecht ........................................................................... 5
§1.1 Algemeen..................................................................................................................................... 5
§1.2 Het Unierecht .............................................................................................................................. 5
§1.3 IE-specifieke Verdragen .............................................................................................................. 6
§1.4 Grondrecht-verdragen ................................................................................................................. 7
Hoofdstuk 2, Octrooirecht ....................................................................................................... 8
§2.1 Algemeen..................................................................................................................................... 8
§2.2 Voorwerp van bescherming ......................................................................................................... 8
§2.3 Verkrijging van het recht ........................................................................................................... 11
§2.4 De rechthebbende ...................................................................................................................... 12
§2.5 De voorbehouden handelingen .................................................................................................. 13
§2.6 Beschermingsomvang ............................................................................................................... 15
§2.7 Voorgebruik............................................................................................................................... 16
§2.8 Handhaving ............................................................................................................................... 16
§2.9 Beschermingsduur ..................................................................................................................... 17
§2.10 Vernietiging, opeising en herroeping ...................................................................................... 17
§2.11 Vermogensrechtelijke aspecten ............................................................................................... 18
§2.12 Europees recht ......................................................................................................................... 19
§2.13 Verdragen ................................................................................................................................ 20
Hoofdstuk 5, Tekeningen en modellen ................................................................................. 21
§5.1 Wetgeving ................................................................................................................................. 21
§5.2 Beschermingsvoorwaarden en uitzonderingen .......................................................................... 21
§5.3 Verkrijging van het recht ........................................................................................................... 23
§5.4 De rechthebbende ...................................................................................................................... 23
§5.5 Inhoud en omvang van het recht ............................................................................................... 24
§5.6 Handhaving ............................................................................................................................... 24
§5.7 Beperkingen van het recht ......................................................................................................... 25
§5.8 Nietigheid en verval .................................................................................................................. 26
§5.9 Vermogensrechtelijke aspecten ................................................................................................. 27
§5.10 Verhouding tot andere vormen van bescherming .................................................................... 27
§5.11 Europees recht ......................................................................................................................... 28
§5.12 Het Gemeenschapsmodel ........................................................................................................ 28
§5.13 Verdragen ................................................................................................................................ 29
Hoofdstuk 6, Merkenrecht .................................................................................................... 30
Rijksuniversiteit Groningen 2
,Intellectuele Eigendom Samenvatting 2018/2019
§6.1 Algemeen................................................................................................................................... 30
§6.2 Betekenis en functie van het merk............................................................................................. 30
§6.3 Wat merk kan zijn ..................................................................................................................... 30
§6.4 Verkrijging van het recht ........................................................................................................... 35
§6.5 Inhoud en omvang van het recht ............................................................................................... 36
§6.6 Handhaving ............................................................................................................................... 42
§6.7 Beperkingen van het recht ......................................................................................................... 43
§6.8 Nietigheid van de inschrijving................................................................................................... 45
§6.9 Verval van het recht .................................................................................................................. 47
§6.10 Vermogensrechtelijke aspecten ............................................................................................... 49
§6.11 Collectieve merken .................................................................................................................. 49
§6.12 Overgangsrecht warenmerken ................................................................................................. 50
§6.13 Dienstmerken........................................................................................................................... 50
§6.14 Overgangs- en slotbepalingen Protocol 1992 .......................................................................... 50
§6.15 Werkingsverdrag en EU .......................................................................................................... 50
§6.16 Uniemerk ................................................................................................................................. 51
§6.17 Verdragen ................................................................................................................................ 52
Hoofdstuk 7, Handelsnaamrecht .......................................................................................... 54
§7.1 Wetgeving ................................................................................................................................. 54
§7.2 Voorwerp van bescherming ....................................................................................................... 54
§7.3 Ontstaan van het recht ............................................................................................................... 54
§7.4 Inhoud en omvang van het recht ............................................................................................... 55
§7.5 Handhaving ............................................................................................................................... 57
§7.6 Vermogensrechtelijke aspecten ................................................................................................. 58
§7.7 Verdragen .................................................................................................................................. 58
Hoofdstuk 8, Auteursrecht .................................................................................................... 59
§8.1 Algemeen................................................................................................................................... 59
§8.2 Voorwerp van bescherming ....................................................................................................... 59
§8.3 Werken waarop geen auteursrecht ontstaat ............................................................................... 61
§8.4 De rechthebbende ...................................................................................................................... 61
§8.5 Vermogensrechtelijke aspecten ................................................................................................. 63
§8.6 Inhoud van het recht .................................................................................................................. 64
§8.7 Beperkingen van het recht ......................................................................................................... 68
§8.8 Handhaving ............................................................................................................................... 72
§8.9 Beschermingsduur ..................................................................................................................... 74
§8.10 Geldingsgebied ........................................................................................................................ 74
Rijksuniversiteit Groningen 3
,Intellectuele Eigendom Samenvatting 2018/2019
§8.11 Europees recht ......................................................................................................................... 74
§8.12 Berner conventie...................................................................................................................... 75
§8.13 Universele Auteursrecht Conventie ......................................................................................... 75
§8.14 Overige verdragen ................................................................................................................... 75
Hoofdstuk 10, Databankenrecht ........................................................................................... 77
§10.1 Algemeen................................................................................................................................. 77
§10.2 Voorwerp van bescherming. .................................................................................................... 77
§10.3 Databanken waarop geen databankenrecht rust....................................................................... 78
§10.4 De rechthebbende .................................................................................................................... 78
§10.5 Inhoud van het recht ................................................................................................................ 78
§10.6 Beperkingen van het recht ....................................................................................................... 80
§10.7 Handhaving ............................................................................................................................. 81
§10.8 Ontstaan en beschermingsduur ................................................................................................ 81
§10.9 Vermogensrechtelijke aspecten ............................................................................................... 81
Hoofdstuk 11, Ongeoorloofde mededinging......................................................................... 82
§11.1 Begrip en wetgeving ................................................................................................................ 82
§11.2 Parasiteren op de bedrijfsactiviteiten of -resultaten van een ander ......................................... 82
§11.3 Oneerlijke handelspraktijken, misleidende reclame en vergelijkende reclame ....................... 84
§11.4 Belemmering van de zaken van de concurrent ........................................................................ 90
§11.5 Afhandig maken van bedrijfsgeheimen, opdrachten, en personeel ......................................... 91
§11.6 Verstoren van de verkooporganisatie ...................................................................................... 91
§11.7 Europees recht ......................................................................................................................... 92
§11.8 Verdragen ................................................................................................................................ 92
Hoofdstuk 12, Handhaving .................................................................................................... 93
§12.1 Algemeen................................................................................................................................. 93
§12.2 Vorderingen ............................................................................................................................. 93
§12.3 Beslag en exhibitieplicht ......................................................................................................... 95
§12.4 Schadevergoeding en proceskosten ......................................................................................... 95
§12.5 Varia ........................................................................................................................................ 96
§12.6 Anti-piraterijverordening......................................................................................................... 96
Hoofdstuk 13, Het mededingingsrecht ................................................................................. 97
§13.1 Inleiding................................................................................................................................... 97
§13.2 Horizontale onderwerpen ........................................................................................................ 97
§13.3 Het verbod op mededingingsbeperkende afspraken ................................................................ 97
§13.4 Het verbod op misbruik van machtspositie ............................................................................. 99
Rijksuniversiteit Groningen 4
,Intellectuele Eigendom Samenvatting 2018/2019
Hoofdstuk 1, Intellectueel Eigendomsrecht
§1.1 Algemeen
De term ‘intellectueel eigendomsrecht’ (IE-recht) heeft voornamelijk betrekking op het auteursrecht
en de naburige rechten. Sinds de oprichting van de Wereldorganisatie voor de Intellectuele Eigendom
(WIPO) in 1976 schaart men ook bijvoorbeeld het octrooirecht, merkenrecht, handelsnaamrecht, kwe-
kersrecht en modellenrecht onder dat begrip. Laatstgenoemde rechten worden traditioneel ook wel aan-
geduid met de term ‘industrieel eigendomsrecht’, wat dus kan worden gezien als een onderdeel van
het tegenwoordige intellectuele eigendomsrecht. Industrieel eigendomsrecht regelt een aantal belangen
van het bedrijfsleven en vult het generieke burgerlijke recht en het handelsrecht aan. Het industrieel
eigendomsrecht draagt op die manier bij aan de afbakening van geoorloofde en ongeoorloofde gedra-
gingen in de concurrentiestrijd tussen bedrijven. Zowel het algemeen belang als het belang van de be-
treffende bedrijven worden met industriële eigendomsrechten gediend. Bescherming door dergelijke
rechten stimuleert namelijk de technologische ontwikkeling, omdat zij bedrijven in staat stellen inves-
teringskosten terug te verdienen zonder dat andere bedrijven een voortbrengsel van de menselijke geest
(zoals een uitvinding) mogen overnemen.
Bij intellectuele eigendomsrechten in enge zin – dat wil zeggen auteursrechten en naburige rech-
ten – staat traditioneel gezien niet het bedrijfsleven voorop, maar de individuele creativiteit. Dat neemt
echter niet weg dat ook met deze rechten steeds meer economische belangen gemoeid zijn. Overeen-
komst met de industriële eigendomsrechten is dat het steeds gaat om volledige, absolute rechten op
voortbrengselen van de menselijke geest, oftewel immateriële prestaties.
De redenen voor bescherming van immateriële prestaties door middel van intellectuele eigen-
domsrechten (in ruime zin) zijn van uiteenlopende aard. De volgende motieven kunnen in ieder geval
worden onderscheiden:
• Billijkheid en opportuniteit (octrooirecht en auteursrecht);
• Stimulering van technologische ontwikkeling en kunst (octrooirecht en auteursrecht);
• Bescherming van goodwill en het voorkomen van consumentenverwarring (merkenrecht);
• Beloning van substantiële investeringen (databankenrecht).
De wetgeving die betrekking heeft op de verschillende intellectuele eigendomsrechten kent een gelijke-
nis wat betreft structuur. Steeds wordt geregeld wat het voorwerp is van het recht, wie daarvan de
rechthebbende is, wat de voorwaarden voor bescherming zijn, wat de omvang van het recht is en hoe dit
recht te handhaven is. Daarnaast bestaan steeds een aantal beperkingen en uitzonderingen ten behoeve
van derden. In dat kader is de zogenoemde ‘driestappentoets’ van belang. Bij het auteursrecht houdt die
toets in dat beperkingen alleen in bijzondere gevallen zijn toegestaan (1), mits de beperking geen afbreuk
doet aan de normale exploitatie van het voorwerp van het recht (2) en de wettige belangen van de recht-
hebbende niet op ongerechtvaardigde wijze worden geschaad (3). Voorbeelden van beperkingen zijn
uitputting van intellectuele eigendomsrechten en dwanglicenties. Ook de beschermingsduur die gekop-
peld is aan sommige intellectuele eigendomsrechten getuigt van een belangenafweging tussen de recht-
hebbende en derden die van het recht gebruik willen maken.
§1.2 Het Unierecht
Het recht van de Europese Unie (EU) heeft een toenemende invloed op het intellectueel eigendoms-
recht. Met name op de volgende manieren oefent het Unierecht zijn invloed uit:
1. Het non-discriminatiebeginsel. Volgens art. 18 van het Verdrag betreffende de Werking van
de EU (VwEU) is elke discriminatie op grond van nationaliteit verboden. Dit beginsel is voor
het IE-recht met name relevant omdat nationaliteitsvereisten of reciprociteitsvereisten met be-
trekking tot intellectueel eigendomsrechtelijke bescherming in beginsel verboden zijn;
2. De verkeersvrijheden, met name het vrij verkeer van goederen (art. 34 VwEU). De verkeers-
vrijheden hebben geen rechtstreekse werking op terreinen waar harmonisatie heeft plaatsgevon-
den in secundair Unierecht. Bij gebreke daarvan moeten beperkingen direct aan de vrijverkeers-
bepalingen worden getoetst (‘negatieve harmonisatie’). Volgens art. 34 VwEU zijn kwantita-
tieve invoerbeperkingen en maatregelen van gelijke werking verboden. Maatregelen van gelijke
werking zijn maatregelen van lidstaten die de invoerstromen tussen de lidstaten al dan niet recht-
streeks, daadwerkelijk of potentieel kunnen belemmeren. Deze bepaling heeft geen directe
Rijksuniversiteit Groningen 5
,Intellectuele Eigendom Samenvatting 2018/2019
horizontale werking, zodat het Hof van Justitie alleen wettelijke normen van lidstaten aan art.
34 VwEU kan toetsen. Verder vallen bepaalde beperkingen van verkoopmodaliteiten (zoals re-
clame en openingstijden) buiten het verbod, voor zover ten minste de formeel-juridische en
praktische gevolgen voor alle marktdeelnemers gelijk zijn. Tot slot zijn er uitzonderingen op
het beginsel van vrij verkeer van goederen. IE-rechten vormen een geschreven uitzondering (art.
36 VwEU). In dat kader maakt het Hof van Justitie onderscheid tussen het bestaan en de uitoe-
fening van IE-rechten (alleen laatstgenoemde kan worden aangetast door het vrij verkeer van
hoederen). De uitoefening van IE-rechten is onevenredig (en dus in strijd met art. 34 en 36
VwEU) als die niet gerechtvaardigd wordt door de bescherming van de rechten die het speci-
fieke voorwerp van de betrokken IE-rechten vormen. Aan het ‘specifieke voorwerp’ van het IE-
recht ligt de wezenlijke functie ervan ten grondslag, die per IE-recht verschilt. Uit deze regel
construeerde het Hof van Justitie vervolgens de uitputtingsregel, die inhoudt dat de rechtheb-
bende zich niet kan verzetten tegen verdere verhandeling als een beschermd voorwerp eenmaal
door hem of met zijn toestemming in de Europese Economische Ruimte (EER) is gebracht.
Naast de geschreven IE-rechten zijn er ook nog een aantal ongeschreven uitzonderingen, die
worden omschreven als ‘dwingende redenen van algemeen belang’. Verschil met de geschreven
uitzonderingen is dat ongeschreven uitzonderingen niet kunnen worden ingeroepen als zij dis-
criminatoir van aard zijn;
3. Het mededingingsrecht, waarbij met name moet worden gewezen op het verbod op mededin-
gingsbeperkende afspraken (art. 101 VwEU) en misbruik van machtspositie (art. 102 VwEU).
Zie hierover hoofdstuk 13;
4. Secundair Unierecht, waaronder richtlijnen en verordeningen. Richtlijnen moeten eerst wor-
den omgezet in nationale wetgeving. Totdat implementatie heeft plaatsgevonden (en ook
daarna) moet de rechter nationaal recht richtlijnconform interpreteren, tenzij dit in strijd met het
rechtszekerheidsbeginsel zou zijn (met name als de interpretatie contra legem is). Als de om-
zettingstermijn ongebruikt is verstreken of sprake is van onjuiste omzetting, kunnen burgers
zich rechtstreeks op de richtlijn beroepen. Als de onjuiste omzetting schade heeft veroorzaakt,
kunnen burgers aanspraak maken op schadevergoeding, mits de richtlijn ertoe strekt aan parti-
culieren rechten toe te kennen, de inhoud van die rechten kan worden bepaald en sprake is van
een causaal verband. Verordeningen hoeven, anders dan richtlijnen, niet te worden omgezet,
omdat zij nu juist rechtstreeks werken. Voorbeelden van secundair Unierecht op IE-rechtelijk
terrein zijn de Auteursrechtrichtlijn en de Uniemerkenverordening.
§1.3 IE-specifieke Verdragen
Het intellectuele eigendomsrecht kent twee verdragen die overkoepelend van toepassing zijn op het ge-
hele terrein van het intellectuele eigendomsrecht. In de eerste plaats is dat het Unieverdrag van Parijs
(UvP). Dit verdrag ziet echter niet op het auteursrecht en het kwekersrecht, waarvoor respectievelijk de
Berner Conventie (BC) en het UPOV-verdrag gelden. De landen die deelnemen aan de UvP vormen
een unie, die wordt beheerd door de WIPO. Belangrijkste uitgangspunt van de unie is dat een gelijke
behandeling van staatsburgers en vreemdelingen wordt verzekerd (het assimilatiebeginsel). Daarnaast
beoogt de unie de verkrijging en het behoud van industriële eigendomsrechten te vergemakkelijken,
bijvoorbeeld door het recht van voorrang (het prioriteitsrecht). Dat houdt in dat als men een aanvraag
doet in een land dat tot de Unie behoort, men vervolgens gedurende een bepaalde periode de kans krijgt
om ook in andere landen dezelfde aanvraag te doen met de datum van de eerste aanvraag als uitgangs-
punt.
In de tweede plaats is het TRIPs-Verdrag relevant, welke kan worden gezien als een onderdeel
van het regime van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). In de WTO-landen moet de bescherming van
intellectuele eigendom aan bepaalde minimumstandaarden voldoen. Voornaamste toegevoegde waarde
van het TRIPs-Verdrag is dat er voor het eerst in internationaal verband bepalingen in zijn vastgelegd
die zin op de handhaving van intellectuele eigendomsrechten. Ook voorziet het verdrag in een aantal
materiële bepalingen en in de mogelijkheid om landen die niet aan hun verdragsverplichtingen voldoen
te sanctioneren. In dat kader houdt de zogenoemde TRIPs-Raad toezicht op de naleving van het verdrag
door lidstaten. Het TRIPs-Verdrag heeft, anders dan sommige bepalingen uit het UvP, geen recht-
streekse werking, zodat burgers van lidstaten zich er niet direct op kunnen beroepen. Wel moeten
Rijksuniversiteit Groningen 6
,Intellectuele Eigendom Samenvatting 2018/2019
nationale regels zo veel als mogelijk worden toegepast in het licht van de bewoordingen en het doel van
het TRIPs-Verdrag.
§1.4 Grondrecht-verdragen
Tot slot vinden intellectuele eigendomsrechten bescherming in mensenrechtenverdragen, met name
in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het Handvest van de Grondrechten van de
EU. In die verdragen staan echter ook andere grondrechten, die tot een afweging met IE-rechten kunnen
noodzaken. Zo kan het zijn dat een belangenafweging met bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting
(art. 10 EVRM) tot een beperking van intellectuele eigendomsrechten leidt. Grondrechten zijn immers
nooit absoluut, maar kunnen worden beperkt als dat noodzakelijk is in een democratische samenleving
voor het bereiken van een legitiem doel dat bij wet is voorzien. Directe toetsing aan grondrechten is aan
de orde als een derde buiten het stelsel van uitzonderingen van het betrokken IE-recht om een beroep
doet op een grondrecht om een anderszins verboden handeling te verrichten. Indirecte toetsing doet zich
voor als een IE-bepaling wordt uitgelegd in het licht van een grondrecht en in dat kader een afweging
plaatsvindt.
Rijksuniversiteit Groningen 7
, Intellectuele Eigendom Samenvatting 2018/2019
Hoofdstuk 2, Octrooirecht
§2.1 Algemeen
Uitgangspunt in het mededingingsrecht is vrije mededinging. Dit houdt in dat het is toegestaan om
voort te bouwen op de ideeën van anderen en zelfs om anderen na te bootsen. Het octrooirecht kan
worden gezien als uitzondering op dit beginsel. Dit intellectuele eigendomsrecht schept een tijdelijk
monopolie ten behoeve van de exploitatie van een uitvinding. Bepaalde handelingen met betrekking tot
die uitvinding zijn aan de octrooihouder voorbehouden, en mogen niet door derden worden verricht.
Argumenten voor het octrooirecht zijn beloning voor de verrichte prestatie (billijkheid) en stimulering
van technologische vooruitgang door openbaarmaking van de uitvinding (utiliteit). Daarentegen zijn er
ook nadelen verbonden aan octrooirechten. Zo gaan zij vaak gepaard met kostbare juridische procedures,
en zijn er zogenoemde non practicing entities (NPE’s), die louter octrooirechten verwerven om daarmee
te kunnen dreigen en niet om daadwerkelijk de uitvinding te exploiteren.
Het (objectieve) octrooirecht is in Nederland geregeld in de Rijksoctrooiwet 1995 (ROW).
Deze wet is beïnvloed door een aantal internationale verdragen, in het bijzonder het Europees Octrooi-
verdrag (EOV) en het Patent Cooperation Treaty (PCT). Het belang van het EOV is gelegen in de
mogelijkheid om een centrale aanvraagprocedure te doorlopen, die leidt tot verlening van een Europees
octrooi. Na de verlening valt het octrooi uiteen in nationale octrooien, die overeenkomstig het nationale
recht worden behandeld (zij het dat een aantal bepalingen uit het EOV rechtstreeks van toepassing zijn).
Daarnaast bestaat sinds 2012, dankzij de Verordening betreffende het eenheidsoctrooi, de theoreti-
sche mogelijkheid om een unitair octrooi te verkrijgen voor 25 landen die tot de Europese Unie behoren.
Een dergelijk octrooi biedt in de betreffende landen eenvormige bescherming en heeft overal dezelfde
rechtsgevolgen. Ook is er een gespecialiseerde octrooirechtbank die exclusief bevoegd is om over Eu-
ropese en unitaire octrooien te oordelen (het ‘Unified Patent Court’). Voorwaarde voor inwerkingtreding
van de genoemde verordening en overeenkomst is dat Groot-Brittannië tot ratificatie overgaat. Gezien
de Brexit is dit vooralsnog niet te verwachten.
Door de diverse algemene en specifieke verdragen speelt het nationale octrooirecht uit de ROW
een steeds beperktere rol. Door internationale regelingen is het materiële octrooirecht steeds meer een-
vormig en dient daarom uniform te worden toegepast. Een Nederlandse aanvraag op basis van de ROW
wordt maar heel beperkt op de materiële eisen getoetst. Dat heeft tot gevolg dat een houder van een
Nederlands octrooi de waarde daarvan pas kan beoordelen in een inbreukprocedure. Dit staat in contrast
met Europese octrooiaanvragen, die eerst inhoudelijk worden getoetst door het Europees Octrooibureau
(EOB). Dit bureau onderzoekt of de aanvraag aan de materiële eisen voor toewijzing voldoet en wijst
de aanvraag af als dat niet het geval is.
§2.2 Voorwerp van bescherming
Blijkens art. 52 EOV en 2 lid 1 ROW wordt een octrooi verleend voor uitvindingen op alle terreinen
van de technologie als aan vier voorwaarden is voldaan:
1. Er moet sprake zijn van een uitvinding;
2. Die uitvinding moet kunnen worden toegepast op het gebied van de nijverheid. Dit houdt in
dat uitvindingen technisch van aard moeten zijn;
3. Die uitvinding moet nieuw zijn;
4. Die uitvinding moet inventief zijn.
Daarnaast bevatten art. 83 EOV en 25 ROW een vijfde eis, namelijk dat de in de aanvraag voor het
octrooi opgenomen informatie ‘nawerkbaar’ (toepasbaar) moet zijn op de aanvraagdatum of de prio-
riteitsdatum. De toets van nawerkbaarheid houdt in dat de gemiddelde vakman op basis van de gegevens
in het octrooischrift de uitvinding kan toepassen.
Het begrip ‘uitvinding’ – de eerste eis – is niet in wetgeving gedefinieerd en is aldus aan de rechtspraak
overgelaten. Duidelijk is dat een enkele ontdekking van iets dat reeds bestaat geen uitvinding oplevert.
Een concrete nieuwe en inventieve toepassing van iets dat al bestaat kan daarentegen wel voor octrooi
vatbaar zijn. Verder zijn uitvindingen in strijd met de goede zeden en planten- en dierenrassen van oc-
trooiering uitgesloten (art. 53 EOV).
De eerste eis valt samen met de tweede eis. Het octrooi moet niet alleen betrekking hebben op
een uitvinding, maar op een technische uitvinding. Techniek staat daarom in het octrooirecht centraal.
Rijksuniversiteit Groningen 8
