Medische Sociologie
Hoorcolleges
Week 1
In deze eerste week bespreken we veranderingen in de geneeskunde en zorg in de laatste
decennia: de opkomst van de medische sociologie, wat is medische sociologie, hoe verhoudt
deze wetenschap zich tot geneeskunde en gezondheidswetenschappen, en van wat voor
theorieën maakt de sociologie gebruik?
Wetenschappelijke waarden ontstaan onder invloed van sociale processen en vallen niet
zomaar samen met ‘objectieve’ feiten in de natuur. En ook lekenkennis komt tot stand onder
invloed van sociale processen. Preventie en gezondheidsbevordering worden steeds
belangrijker in gezondheidsbeleid.
HC1: Introductie: Bestuderen van de sociale context van gezondheid en
ziekte
Casestudy ‘stress’
Kernvragen:
- Is het een individueel probleem of maatschappelijk probleem?
- Biologisch, psychologisch en/of sociaal probleem?
- Inhoudelijke afbakening: waar hebben we het over?
- Hoe vaak komt het voor? Andere landen?
- Hoe zijn eventuele verschillen te verklaren?
- Wat zijn de grootste risico’s en beschermende factoren?
- Hoe beleven jongeren zelf de druk?
Verschuiving ziektebeeld:
Kwetsbaarheidsparadox = bredere context van tijd en plaats waarbij er variatie kan zijn
van waarden, normen en gebruiken, technologie en randvoorwaarden.
In minder kwetsbare landen (NL) met relatieve welvaart, gelijkheid,
toegang tot zorg, etc., komen mentale gezondheidsproblemen vaker voor.
Vermogen om met tegenslag om te gaan is kleiner.
Medicalisering = het proces waarbij verschijnselen als ziekte gedefinieerd of als medisch
probleem behandeld worden (voorheen geen zorg aan te pas)
Taboe daalt
, De biologie bepaalt niet wat afwijkend is, dat bepalen wij zelf.
Stress, depressie, burn-out
Stress: heeft invloed op welbevinden en gezondheid
Depressie: stoornis (DSM)
Burn-out: niet in de DSM, gaat om gezonde mensen die te hard werken, minder taboe
Relatie mentaal welbevinden en klimaatverandering
Directe gevolgen van natuurrampen (overstroming, hittegolven, stormen, etc.)
Economische en sociale onzekerheid (landbouw, migratie)
Perceptie: zorgen en angst over nabije toekomst
geassocieerd met PTSD, depressie, drugs, agressie, huiselijk geweld.
Institutionalisering in de maatschappij (generationeel, tijdsgeest):
Als mensen rijker worden, worden postmateriele zaken steeds belangrijker:
zelfontplooiing, welzijn, duurzaamheid, etc.
Steeds meer mensen naar de uni: diploma minder waard, je onderscheiden steeds
moeilijker, CV
Moeilijker om positie van ouders te evenaren
Dus is stress een individueel medisch probleem of een sociaal fenomeen?
Stress, burn-out kunnen niet als louter individueel psychologisch/medisch probleem
gezien worden: ook een maatschappelijk fenomeen.
Het welvaartsniveau, maatschappelijke normen en waarden, mate van taboe, (nieuwe)
technologie, het lichaam, en wetgeving spelen ook een rol.
Eerste kernbegrippen (basisbegrippen)
Medische sociologie
Hoe komt medische kennis tot stand?
Hoe wordt kennis vertaald en toegepast?
Welke rol speelt sociale context, technologie, diversiteit, het lichaam, juridisch kader?
Academisch redeneren = theoretische begrippen begrijpen en kunnen toepassen.
Gezondheid en ziekte zijn ook maatschappelijke verschijnselen: bio-psycho-sociale
verschijnselen (Lalonde, 1974).
,Het biomedische model
Aannames:
Mind-body dualism = onderscheid lichaam en geest
Mechanische metafoor = lichaam als machine
Technologisch imperatief: dwingend effect
Reductionistisch: biologische uitleg
Doctrine van specifieke etiologie: identificeerbare ‘ziekte-entiteit’
Whig history = presentatie van geschiedenis als lineaire vooruitgang (vrijheid en
verlichting, gezondheid)
Bio-psycho-sociale benaderingen
Medische interventies gericht op het individu (individualisme als culturele ideologie)
Sociaal levert misschien wel meer op
o Socio-technische interventie (plaatsing lift, kleinere borden)
Zelfs als bio belangrijk is, kan psychosociaal de oorzaak of oplossing zijn:
o Genetische aanleg voor depressie
Het sociale domein
Sociale domein is de maatschappij met haar structuren, patronen, instituties, normen en
regelingen:
Beïnvloedt gedrag, wat we denken en geloven
Beïnvloedt gezondheid en ziekte
Sociologie bestudeert het samenleven van mensen in grotere of kleinere verbanden
Thema’s zoals:
o Normen en waarden
o Sociale controle, macht, dwang
o Afwijkend gedrag
o Positie, status, rollen
o Groepen, collectieven, netwerken
o Sociale structuur
o Sociale ongelijkheid
o Cultuur(overdracht)
o Stabiliteit en verandering
Verschillende theorieën en posities:
- Sociologen verklaren het sociale domein niet allemaal op dezelfde manier, er bestaan
verschillende theorieën.
- Sociologen nemen verschillende posities in:
Onderzoek binnen het beleid van de verzorgingsstaat
Kritisch denker over de vooronderstellingen van ziekte en gezondheid
- Wetenschappelijk debat over verschijnselen, oorzaken daarvan, oplossingsrichtingen
Sociologie van gezondheid en ziekte
, Sociologie IN de geneeskunde:
- Onderzoek ten dienste van geneeskunde: zoekt oplossingen voor medisch gedefinieerde
problemen (bijv. arts-patiënt interactie, compliance, vage klachten, etc.)
- Biedt handvaten voor beleid, preventie en public health
Sociologie VAN de geneeskunde (gezondheid en ziekte)
- (Kritische) sociologie van ziekte, gezondheid en zorg
o Dominantie van de geneeskunde, de grenzen en het functioneren van het
medische systeem wordt bevraagd.
- Bestudeert veronderstellingen waarmee wij in de maatschappij ziekte, gezondheid en
zorg vormgeven
- Bestudeert ziekte en gezondheidzorg als verschijnselen
- Biedt handvaten voor het omgaan met morele en politieke kwesties
HC2: De constructie van lekenkennis
Illness/ziekte:
o Risico
o Ervaringskennis
o Leefstijl
De gezondheidsmaatschappij
Sociologen zijn kritisch op:
- De commodificatie, commercialisering en consumptie van ‘Gezondheid’
- De neoliberale benadering van gezondheid
- Gezondheid als product, identiteit/doel, norm
1) Gezondheid als product
2) Gezondheid als identiteit, doel en maat
3) Gezondheid als norm
Niet-overdraagbare ziekten groeien (kanker, diabetes, depressie): is individueel
gezondheidsgedrag een keuze en/of het gevolg van de neoliberale samenleving?
Morele vragen
Verantwoordelijkheid van wetenschappers (medisch sociologen) om dominante normen
en discoursen kritisch te bevragen:
- Gezondheid als belangrijkste waarde, geldt dat altijd, overal en voor iedereen?
- Individualiseren van de verantwoordelijkheid voor ziekte en gezondheid?
- Hoe gaan we om met de schuldvraag?
Definities van gezondheid zijn sociale constructies
