Samenvatting WC Voortplanting Iris Schoonderwaldt
Vanaf dit jaar zijn er een aantal werkcolleges (6, 12, 13) verwijderd, maar de telling is niet aangepast.
Vandaar dat deze drie werkcolleges ontbreken.
Werkcollege 1: Het mannelijk geslachtsapparaat
Opdracht 1: Chirurgisch onvruchtbaar maken van de reu, de kater en de ram
Reuen en katers worden vaak onvruchtbaar gemaakt om ongewenste dracht en nakomelingen te
voorkomen. Rammen worden bij vleesbedrijven vroegtijdig gecastreerd voor een hogere
vleesopbrengst. Voor deze operatietechnieken is anatomische kennis van het mannelijk
geslachtsapparaat noodzakelijk.
Ligging
Bij de meeste landzoogdieren bevinden de testes zich in het scrotum. In de buik is het te warm voor
de spermatogenese, waardoor de testes na de geboorte indalen in het scrotum. De positie van het
scrotum verschilt tussen de diersoorten. Bij de hond ligt het scrotum inguinaal. De testes liggen
horizontaal, met de cauda van de epididymis caudaal. Bij de ram ligt het scrotum eveneens inguinaal,
maar wel meer naar abdominaal dan bij de hond. De testes liggen caudaal, met de cauda van de
epididymis ventraal. Bij de kater ligt het scrotum perineaal. De ligging van de testes is gelijk aan die
van de hond.
Ligamenten en ophangbanden
Het ligamentum cauda epididymis verbindt de cauda (staart) van de epididymis met het scrotum. Het
ligamentum testis proprium verbindt de testis met de cauda van de epididymis. Tot slot heb je nog
het ligamentum scrotale, een overblijfsel van het gubernaculum. Dit ligament hecht de testis aan het
scrotum vast, en zorgt ervoor dat de testis bijna niet kan bewegen. Het suspensory ligament gaat in
regressie tijdens de groei van de testes in het abdomen, zodat de testes uiteindelijk kunnen indalen.
Bloedvoorziening
De a. testicularis voorziet de testes van bloed. Het is een aftakking van de aorta abdominalis. In het
begin verloopt de arterie recht, maar na passage door het lieskanaal is deze arterie sterk gekronkeld.
De bloedafvoer van de testes verloopt via de plexus pampiniformis, welke de a. testicularis omgeeft.
Op deze manier kan de warme van het arteriële bloed worden afgegeven aan het veneuze bloed. Dit
principe wordt countercurrent heat exchanger genoemd, en is nodig voor de thermoregulatie van de
testes. De plexus vormt uiteindelijk een v. testicularis, welke uitmondt in de v. cava caudalis.
1
,Samenvatting WC Voortplanting Iris Schoonderwaldt
De operatie
Tijdens de castratie snij je eerst door de eerste macroscopische laag: de huid, de tunica dartos en de
fascia spermatica externa. Vervolgens snij je door de tweede macroscopische laag: de fascia
spermatica interna en de tunica vaginalis pariëtalis. Je komt dan in het cavum vaginale terecht. Je
snijdt de tunica vaginalis visceralis nog door, en dan komen de testis en epididymis tevoorschijn. Om
het scrotum los te maken van de epididymis snij je het ligamentum cauda epididymis door. Het
testikel zit dan alleen nog vast via de zaadstreng. De onderdelen van de zaadstreng (ductus deferens,
a. ductus deferens, a. testicularis en de v. testicularis) bindt je afzonderlijk af, waarna de zaadstreng
kan worden doorgeknipt. Vervolgens worden beide scrotumlagen apart weer dichtgehecht.
Bij de kater gaat dit allemaal nog wat makkelijker. De ductus deferens en de bloedvaten worden op
elkaar afgebonden en het scrotum hoeft dan vaak niet te worden gehecht.
Opdracht 2: Testisindaling en cryptorchidie
De gonaden ontwikkelen zich in de buikholte en in het geval van warmbloedige mannelijke dieren
dalen deze af naar het scrotum. Dit vindt niet bij alle diersoorten plaats; vogels en zeezoogdieren
vormen hier een uitzondering op.
Embryonale ontwikkeling mannelijk geslachtsapparaat
De indifferente gonaden ontstaan uit het mesonephros van het intermediaire mesoderm. Er ontstaat
een verdikking door een laagje nieuw epitheel aan de mediale zijde van het mesonephros. Dit is de
genitale lijst. Het laagje epitheel is van verschillende weefseltypen afkomstig (coeloom,
mesonephros, mesenchym). De primordiale geslachtscellen stimuleren proliferatie van de genitale
lijst. De genitale lijstcellen groeien hierdoor actief in in het mesonephros mesenchym, waardoor
geslachtsstrengen worden gevormd. De primordiale geslachtscellen (PCG’s) migreren vanuit de
dooierzak via de einddarm naar de genitale lijst. Tijdens deze migratie gaan ze zich ook
vermeerderen door mitose. De PGC’s associëren zich vervolgens met de ingroeiende
epitheelstrengen. Dit stuk van de ontwikkeling is voor een mannelijk en vrouwelijk dier hetzelfde.
Vanaf nu wordt het genoom (XX of XY) belangrijk. Het SRY gen op het Y-chromosoom bepaalt de
ontwikkeling. Het SRY gen remt de expressie van DAX-1, waardoor de gonaden zich gaan ontwikkelen
tot testes. Onder invloed van het SRY gen blijven de geslachtsstrengen zich prolifereren, waardoor
testisstrengen worden gevormd. Deze gaan zich later omvormen tot buisjes, welke zich gaan
organiseren in een hoefijzervormige structuur. Later sluiten ze aan op een netwerk van buisjes, de
toekomstige rete testis. De testisbuisjes worden in de puberteit de tubuli seminiferi. De rete testis
sluit aan op de ductuli efferentes, een overblijfsel van de tubuli van het mesonephros. De ductuli
efferentes verbinden de rete testis met de ductus mesonephricus, welke zich gaat omvormen tot de
ductus deferens en ductus epididymis. Ook vormt zich een dikke bindweefsellaag rondom
testisstrengen, de tunica albuginea.
2
,Samenvatting WC Voortplanting Iris Schoonderwaldt
In de testisstrengen liggen de PGC’s.
De somatische cellen rondom de
PGC’s gaan zich differentiëren in
Sertoli cellen. Deze cellen
produceren o.a. AMH
(anti-Müllerian hormone), waardoor
de ductus paramesonephricus in
regressie gaat. De interstitiële
mesenchymale cellen tussen de
testis buisjes worden de cellen van
Leydig, welke androgenen
produceren. De ontwikkeling van de
ductus mesonephricus is afhankelijk
van testosteron.
Testesindaling
In het embryo liggen de testes retroperitoneaal in de buurt van de nier. Deze moeten via het
lieskanaal intraperitoneaal in het scrotum terecht komen. In het vroege embryo zitten de testes
craniaal vast aan het ligamentum suspensorium, en caudaal aan het gubernaculum testis. Onder
invloed van de androgenen verdwijnt het ligamentum suspensorium. Het gubernaculum gaat zich
verdikken, wat ten koste gaat van de lengte. Hierdoor worden de testes naar beneden getrokken, via
het lieskanaal het scrotum in.
Wanneer de testes niet normaal indalen spreken we van cryptorchidie. Dit kan uni- of bilateraal zijn.
Een gestoorde testisindaling kan over het hele traject plaatsvinden, dus vanaf het aanleggen van de
gonade in de buurt van de mesonephros tot aan het afdalen naar het scrotum. De testes kunnen zich
dan inguinaal (in het lieskanaal) of intra-abdominaal bevinden. De tabel hieronder laat zien vanaf
wanneer de testes zich in het scrotum horen te bevinden. Als het dier aan één kant cryptorch is kan
het nog wel vruchtbaar zijn. Een bilaterale cryptorch is dat niet. De testosteronproductie door de
Leydig cellen blijft onaangetast.
3
, Samenvatting WC Voortplanting Iris Schoonderwaldt
Cryptorche dieren hebben op oudere leeftijd een verhoogde kans op tumoreuze ontaarding van bijv.
de Sertoli cellen of de Leydig cellen. Over het algemeen wordt het aanbevolen om de cryptorche
testis te verwijderen uit de buikholte. Soms kan het effect van de ingreep ernstiger kan zijn dan de
kans op een tumoreuze ontaarding waardoor besloten wordt om de ingreep dan niet te doen.
De mannelijke vogel
Bij mannelijke vogels blijven de testes in de buikholte, ondanks de hoge lichaamstemperatuur. De
vogel heeft geen scrotum of plexus pampiniformis om de testes te koelen. Toch heeft de vogel een
vrij simpele oplossing om dit probleem op te lossen. De testes liggen bij de vogel namelijk tegen de
abdominale luchtzakken aan. De koele buitenlucht komt het eerst in deze luchtzakken aan, en zorgt
zo voor verkoeling van de testes.
Opdracht 3: Erectieproblemen
Zowel bij paarden als runderen en in mindere mate bij de hond, wordt sperma verzameld voor
kunstmatige inseminatie. Soms mislukt het opvangen doordat er een erectiestoornis optreedt.
Penistypen en hun erectie
Er kunnen twee verschillende penistypen worden onderscheiden, namelijk het musculovasculaire
type en het fibro-elastische type.
Hond, kat, paard en mens hebben het musculovasculaire penistype. Als de zwellichamen zich vullen
met bloed neemt zowel de lengte als de omvang van de penis toe. De erectie is parasympatisch
geïnnerveerd, en komt tot stand door vasodilatatie in de a. pudenda interna. Je krijgt dan meer
bloedtoevoer naar de zwellichamen. Tijdens de erectie zijn er ritmische contracties van de m.
ischiocavernosus en m. bulbospongiosus. Dit werkt als een bloedpomp. Door de hoge druk in de
penis worden de venen dichtgedrukt, en dit zorgt voor een verminderde veneuze return wat de
erectie weer versterkt.
De fibro-elastische penis zie je terug bij het varken, het rund en de kleine herkauwers. Ook bij dit
type komen zwellichamen voor, maar deze hebben door hun verbindweefseling een veel minder
grote invloed. Bij dit type vindt lengte toename plaats door relaxatie van de m. retractor penis. De
flexura sigmoïda zal dan verstrijken (de
lengte toename vindt dus plaats door
uitschachten). In erectie neemt deze penis
niet in omvang toe. Ook hier is er tijdens
erectie een verhoogde aanvoer en
verminderde afvoer van bloed naar de
zwellichamen, en werken de m.
isciocavernosus en m. bulbospongiosus als
een bloedpomp. Er is echter wel veel minder
bloed nodig om dit type penis in een erectie
te laten komen.
Erectieproblemen
• Phimosis: te nauw orificium preputiale. Hierdoor kan de penis niet worden uitgeschacht. Dit
kan zowel aangeboren zijn als na een trauma ontstaan. Zorgt voor uitdroging en ontsteking.
• Paraphimosis: de penis kan wel worden uitgeschacht maar niet meer worden
teruggetrokken. Meestal is de oorzaak een trauma.
• Priapisme: een aanhoudende erectie. Soms komt het door een acepromazine behandeling bij
de hengst.
• Hematoom: oedemateuze zwelling en oedeem wat leidt tot omvangsvergroting van de penis
en het preputium. Vaak ontstaat er een permanente penis prolaps (onvoldoende
teruggetrokken).
4
