Leerdoelen van de Systeemtheorie van het vak Mens-zijn. Dit vak wordt in de tweede periode van het eerste jaar gegeven op Hogeschool Viaa (Gereformeerde Hogeschool).
Doelen Systeemtheorie (Paul Watzlawick) – College 5.
1. Je hebt kennis van de basisuitgangspunten van de systeemtheorie.
- De systeemtheorie is een (logische) denkwijze waarin men ervan uitgaat dat een
systeem/person altijd een context (omgeving) heeft. Met deze denkwijze is de werkelijkheid
te ordenen in verschillende niveaus (Figuur 1.2, pag. 42). Deze zijn hiërarchisch geordend (hoe
hoger, hoe complexer het niveau).
- De systeemtheorie is een manier van denken die in verschillende wetenschappen toegepast
wordt. Het propageert een flexibele manier van kijken die meerdere invalshoeken toelaat.
Hierdoor komen de relaties tussen systeemonderdelen en tussen systeem en omgeving in beeld.
- De systeemtheorie heeft minder interesse in onderdelen en meer interesse in grote gehelen
(bijvoorbeeld: kijkt meer naar een gezin dan naar een individu).
- Het object dat men onderzoekt staat in wisselwerking met zijn omgeving. Een hiërarchisch
niveau wordt daarom een open systeem genoemd (wordt vooral gekeken naar dynamische
processen).
- Een eigenschap van een object of systeem wordt opgevat als eigenschap die niet los van de
omgeving te zien is.
- De eigenschappen van het geheel worden wel beïnvloedt, maar niet bepaald door de
kenmerken van de onderdelen. Dit komt overeen met het gestaltpsychologische
uitgangspunt: het geheel is meer dan de som der delen. Andersom geldt deze wet ook: een
onderdeel van een systeem wordt beïnvloed door de kenmerken van het geheel, maar er niet
eenzijdig door bepaald.
- Systeemtheoretisch denken gaat ervan uit dat gedrag altijd door meerdere aspecten
beïnvloed wordt.
- In de systeemtheorie wordt eerst vooral het ‘hier-en-nu’ benadrukt en besteed minder
aandacht voor de ontwikkeling van een systeem. Later is dit gecorrigeerd met onder andere
de ecologische systeemtheorie.
2. Je weet hoe de systeemtheorie is ontwikkeld vanuit (welke) inzichten uit de
gestalttherapie, de cybernetica, de informatica en de evolutie- en ecologische
biologie.
Systeemtheorie: belangrijk bij het ontstaan van de systeemtheorie waren inzichten uit de
gestaltpsychologie, de cybernetica (wetenschap waarin bestudeerd wordt hoe systemen zichzelf
regelen), de informatica en de evolutie- en de ecologische biologie.
Gestaltpsychologie: wordt vooral onderzoek gedaan naar waarnemingsprocessen. Men
ontdekte dat mensen vooral gehele vormen waarnemen en pas daarna de onderdelen. Dit
onderscheid tussen voor en achtergrond is door de systeemtheorie overgenomen. In de
gestaltpychologie werd het verschil tussen voor- en achtergrond benadrukt, maar in
werkelijkheid is er interactie. Een belangrijke theoreticus van de systeemtheorie (Ludwig
von Bertalanfly) stelt dat voorgrond en achtergrond zijn te onderscheiden, maar niet te
scheiden. Er is geen systeem zonder omgeving.
Cybernetica: worden dergelijke stuurprocessen beschreven in termen van input en output.
Deze worden niet gezien als oorzaak-gevolg relatie, maar als 2 bronnen van informatie die
elkaar met een circulaire relatie in evenwicht houden (beïnvloeden elkaar). Door de
inzichten uit de cybernetica toe te passen op biologische en sociale systemen kwamen de
begrippen evenwicht en feedback in het centrum van de aandacht te staan. Een systeem houdt
zich in evenwicht doordat het feedback (informatie) uit de omgeving krijgt. Met behulp van
inzichten uit de informatietheorie wordt het mogelijk om feedbackmechanismen op te vatten
als vormen van informatie.
De systeemtheorie kon met deze wetenschappen en door steeds meer aanwijzingen (uit vooral
biologie en medische wetenschappen) tot ontwikkeling komen.
In de VS werd de systeemthoeire eind jaren 50 van de vorige eeuw voor het eerst toegepast binnen
de psychologie en de psychiatrie. De grote vraag was of sociale systemen specifieke kenmerken
hebben. Het antwoord hierop werd gezocht in de communicatie en later meer specifiek in taal.
, 3. Je kent de relatie tussen systeem- en gezinstherapie en kunt aangeven van
waaruit de gezinstherapie is ontstaan.
Gezinstherapie: het eerste congres over gezinstherapie in Nederland vond in 1965 plaats.
Gelijktijdig begonnen er, in navolging van de VS, experimenten met gezinstherapie plaats.
Deze werden vooral in maatschappelijk werk toegepast. De toenmalige hulpverlening stond
nog los van de systeemtheoretische visie. Door de maatschappelijke veranderingen ontstond
er behoefte aan gezinshulpverlening (seksuele revolutie, feministische golf, etc.). Doordat
emotionele en relatieproblemen nu bespreekbaar werden, ontstond er behoefte aan
gezinstherapie. De verbinding tussen gezinstherapie en de systeemtheorie ontstond later.
Maatschappelijk werkers zagen in dat hulpverlening aan gezinnen goed gecombineerd kon
worden met systeemtheoretisch denken. Omdat gezinstherapie en systeemtheorie vaak met
elkaar vereenzelvigd worden, gebruikt men liever het begrip systeemtherapie.
4. Je kunt aangeven welke twee conclusies vanuit de systeemtheorie te trekken zijn
over het mensbeeld van deze visie.
De systeemtheorie houdt zich bezig met de gehele complexe werkelijkheid. Dit heeft een tweetal
gevolgen voor het mensbeeld achter deze visie:
- In de systeemtheorie worden persoonskenmerken niet opgevat als unieke eigenschap die bij
een persoon horen, maar als kenmerken van een persoon binnen een bepaalde context waar
die persoon op een gegeven moment deel van uitmaakt. Dit betekent dat er geen absolute
kennis over een organisme is, maar relatieve kennis. Dit betekent dat niet de persoon
centraal staat, maar de relaties tussen de persoon en zijn omgeving. Ook de materiële
omgeving beïnvloedt het gedrag van een persoon (bang in het donker). Kortom, de
systeemtheorie veroorzaakte in de psychologie en de hulpverlening een verschuiving van de
aandacht voor het individu naar aandacht voor interacties.
- In de systeemtheorie wordt het hier-en-nu centraal gesteld. Er is weinig aandacht voor de
ontwikkeling (geschiedenis) van systemen. Voor het mensbeeld betekent dit dat gedrag van
een persoon opgevat wordt als een kenmerk van de relaties tussen de personen en zijn
omgeving in het hier-en-nu (worden geen verklaringen in het verleden gezocht).
Tegenwoordig wordt het ontbreken van die theorie als een gemis gezien.
5. Je kunt aangeven in hoeverre de systeemtheorie organistisch, mechanistische of
personalistische is en dit beargumenteren.
Het biopsychosociale model is afkomstig uit de systeemtheorie. De systeemtheorie impliceert een
organistische manier van kijken naar de werkelijkheid: een persoon functioneert in interactie met
zijn omgeving (wederzijdse beïnvloeding).
6. Je weet wat de Palo Alto groep is, waarom deze ontstaan is en wat de opvattingen
van de leden waren.
De pragmatische aspecten van de menselijke communicatie is een invloedrijk boek van
vertegenwoordigers van de strategische stroming, waarin een poging wordt gedaan om het
systeemdenken te combineren met communicatietheorieën. De strategische stroming ontstond eind
jaren 50 in Palo Alto (VS). Een groep wetenschappers had kritiek op het ding-denken in de
psychiatrie. Ze weten het gebruik van psychische classificatie (stempeltjes) van de hand. Bovendien
waren zij van mening dat de toenmalige individuele hulpverlening patiënten te geïsoleerd van hun
omgeving opvatte. De overtuiging groeide dat een psychische stoornis niet opgevat moest worden als
een kenmerk van een individu, maar als een kenmerk van een systeem.
7. Je kunt aangeven wat de theoretische opvattingen van Watzlawick inhouden t.a.v.
systemen en de volgende vijf kenmerken van open systemen beschrijven:
Een relatie is te definiëren als een samenspel van elementen met bepaalde eigenschappen en de relatie
tussen de elementen. Watzlawick gebruikt het begrip betrekkingen voor de relaties. Als er een keuze
is gemaakt op welk hiërarchisch niveau de aandacht wordt gericht – dus wat het systeem is – dan
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper annemariewijnhoud. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
