Dit document vat het vak inleiding van de filosofie volledig samen, in deze samenvatting staat alles behalve de casussen aangezien die ieder jaar anders zijn. Voor de rest is deze samenvatting volledig! Ik behaalde zelf een 14/20 door deze samenvatting + casussen goed te leren.
Thema 1: Ethiek
Over her goede en het juiste (DEEL 1)
Vanuit ethiek is het goede en het juiste iets anders
1. Begrippenkader
Onderscheid tussen waarden en deugden:
Waarden*: algemene morele uitgangspunten, aspecten van het leven die we belangrijk
(‘waardevol’) vinden
- Beoordeling of evaluatie over iets, iets waardevol vinden is meer dan een mening
- Bv: tolerantie is de basis van onze democratie Tolerantie is een belangrijke
waarden
Deugden*: waardevolle karaktereigenschappen
- Bv: vriendelijkheid, eerlijkheid, bescheidenheid, …
Normen: concrete gedragsbepalingen, specifieke regels die ons voorschrijven wat we
moeten of mogen doen.
- Vaak gebasseerd op een waarden, het concreet maken van een waarden
- Drukken een plicht of een permissie (=toelating) of een verbod uit
- Bv: Een leugentje om bestwil is toegestaan ethisch correct
Afbaking van de Ethiek
Ethiek deeldiscipline van de filosofie. Ethiek houdt zich bezig met waarom vragen, vragen
naar waarheid. Domein ethiek wordt afgebakend door: Moreel en A-Moreel (ook immoreel)
- Moreel: al hetgene dat overeenstemt met heersende waarde en normen
- Immoreel: Wat de heersende waarde en normen schendt
- A-Moreel: Waarbij geen waarden en normen betrokken zijn
Ethiek buigt zich over alles dat op een of anderen manier een waarde of het gebrek ervan
uitdrukt
Moraal en Ethiek
Moraal: stelsel van normen en waarden, dat betrekking heeft op het handelen van mensen.
- Een Moraal is iets dat je toeschrijft aan bv een groep of individu, meestal over
culturen of periodes (afgebakend).
- Positieve moraal: de normen en waarde die binnen een cultuur of maatschappij
bestaat
- Aantal waarden en normen die bij elkaar horen
- Iets dat je feitelijk kan vaststellen, door een studie of discipline kan bestudeerd
worden.
Ethiek: studie van normen en waarden, die zich richt op de vraag: ‘welke normen en
waarden kunnen we rechtvaardigen’.
1
, - Onderscheidt zich van moraal
Kerntaak van de ethiek
Geldigheid onderzoeken van waarden en normen
- Niet beschrijven (descriptief)
- Niet verklaren (oorzaak)
Rechtvaardiging
Hoe rechtvaardig je een norm?
door redenen te formuleren voor die norm
- Niet door de oorzaak te formuleren
Welke normen en waarden kunnen we met goede redenen verdedigen?
Wanneer spreken we van goede redenen?
ethiek zelf is NORMATIEF: vormt een oordel over de geldende normen en waarden en
geeft dus aan welke normen en waarden we zouden moeten naleven.
- Geen onderscheid tussen moreel en a-moreel
- Maar moreel en immoreel
2. Het funderingsprobleem
Uit feiten geen normen
Uitdaging ethiek: logische kloof tussen zijn en behoren/moeten
- Uit de constatering dat iets het geval is, volgt niet dat we iets moeten doen (of
nalaten); uit een feit kan niet zonder meer een norm worden afgeleid.
- Ongeldige redenering: ‘vlees eten veroorzaakt leed bij dieren’ dus ‘we mogen geen
vlees eten’
Twee verregaande implicaties:
1. Het hele wetenschappelijke instrumentarium van feiten, verklaringen, experimenteel
bewijs, etc. is niet bruikbaar in de ethiek.
2. De hele (exacte) wetenschap kan geen sluitend argument geven over hoe we ons
leven moeten leiden.
Geen ultieme fundering
Een correcte redenering om normen te rechtvaardigen: een norm (de conclusie) wordt
afegeleid uit feitelijke en normatieve argumenten.
- Geldige redenering: ‘vlees eten veroorzaakt leed bij dieren’ + ‘we mogen geen leed
veroorzaken bij dieren’ We mogen geen vlees eten.
2
, - Maar: wat rechtvaardigt de bewering dat we geen leed mogen veroorzaken bij
dieren?
Funderingsprobleem: Het is onmogelijk om tot een ultieme fundering voor ethische
stellingnamen te komen.
- Elke norm die we aannemen, moet opnieuw gefundeerd worden. Er is in de (huidige)
Westerse samenleving geen algemeen aanvaarde geldige basis of bron voor morele
normativiteit
- Voorbeeld bron: God, als je bron hebt, heb je fundament. Neem dat weg en je hebt
regressus ad infinitium = regressie tot in het oneindigen.
Het wordt elk moeilijk om te gaan verdedigen dat ethiek een wetenschap is… Heeft geen
ultiem fundament waarop het kan teruggaan. Ethiek moet continu laveren tussen twee
uitersten:
Tussen objectivisme en relativisme
Objectivisme: De juistheid van algemene morele uitgangspunten kan bewezen worden.
- Het is objectief het beste, soort scheppingsgedachte
Relatisvisme: Uiteindelijk zijn normen en waarden altijd relatief; het zinloos om te proberen
rechtvaardigen
- Er is geen objectieve uitspraak over mogelijk
Tussenweg: Het heeft zin om algemene morele uitgangspunten te onderzoeken en na te
gaan welke morele consequenties ze met zich meebrengen.
- Ethiek zoekt deze tussenweg, mission statement.
Probleem van Relativisme
Ten opzichte van wat zijn normen en waarden relatief?
- Ze staan in verhouding tot iets anders, maar in verhouding tot wat?
- Het hangt af van iets anders
Twee manieren om relativisme te begrijpen
1. Cultuurrelativisme: fundamentele verschillen tussen culturen
- Geografisch en historisch
- Bv: de doodstraf, in sommige culturen aanvaardbaar in andere niet. Morele
oordelingen over doodstraf zijn relatief aan de waarden die in je cultuur dominant
zijn
- Redenen kunnen overtuigend zijn
2. Subjectivisme: Morele uitspraak is uitdrukking van een gevoel
- Ethische discussie = uiten en beïnvloeden van gevoelens
- Wat ‘IK’ vind, eigen overtuigingen en eigen gevoelens emotivisme (= oordelen zijn
het fundament van je morele oordelen)
- Bezwaringen tegen emotivisme (argumenten tegen positie relativisme)
Afkeer leidt niet altijd tot morele afkeuring en waardering niet altijd tot
morele goedkeuring. Bv: bewondering voor schurk (casa de papel)
We hechten veel betekenis aan de rechtvaardiging van onze morele keuzes.
3
, Gevoelens zijn niet de oorzaak, maar het gevolg van morele opvattingen.
(Keuze laat je beter of slechter voelen, voldoening die je eruit krijgt)
3. Vrijheid, authenticiteit, geluk
Het goede leven
Waarden:
- Algemene uitdrukkingen van wat we in ons leven belangrijk vinden
- Vandaar: bestanddelen van het goede leven
- Uitwerking: drie centrale waarden
Rechtvaardiging:
- Tussenweg tussen objectivisme en relativisme: redenen geven waarom we deze
waarden zo belangrijk vinden
- Van subjectieve voorkeur naar meer algemeen perspectief
Vrijheid (1)
Voorbeeld: kapitalisme: vrijheid of onvrijheid?
- Two concepts of liberty
Negatieve vrijheid: afwezigheid van beperkingen
o Zuiver kapitalistisch systeem is een bijzonder vrij systeem
o Zonder regels veel meer vrijheid
o Kapitalisme: “meeste vrijheid”
Positieve vrijheid: aanwezigheid van reeële keuzenmogelijkheden
o Werkloos zijn Heeft geen beperking maar zal minder
keuzenmogelijkheden hebben
o Vrijheid om te kiezen voor iets moet er voor iedereen zijn
Waarom is vrijheid zo’n centrale waarde?
- Instrumentele waarde: instrument om iets ermee kunnen bereiken
- Intrinsieke waarde: onafhankelijk van de gevolgen van die vrijheid
Symbolische waarde: erkenning geven aan iets. Bv: homohuwelijk
Expressieve waarde: zelfrealisering en verantwoordelijkheid, niet een gevolg
maar een kenmerk van vrijheid. Bv: een beroep kiezen
Is vrijheid dan een absolute waarde?
- Soms inperking nodig om andere vrijheden te beschermen
Bv: vrijheid van meningsuiting
- Niet iedere vrijheidsvergroting is moreel relevant
Bv: keuze in consumptiemiddelen
- Extra vrijheden brengen ook extra verantwoordelijkheden
Prenatale diagnostiek: allerlei testen die bij zwangerschap uitgevoerd kunnen
worden die er vroeger niet waren, moeilijke keuzes
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper ophelievangeel. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,49. Je zit daarna nergens aan vast.
