Samenvatting inleiding in de wetenschappelijke methode
Thema 1: Perspectief op de wetenschap
Studietaak 0: Voorbereiding
Youlearn extra informatie op de studietaak:
Wat is kennis?
In de breedste zin is wetenschap een manier om tot kennis te komen. De Griekse oudheid houdt
zich al tijden bezig met vragen naar kennis.
Een gangbare manier om kennis te definiëren is aan de hand van een aantal noodzakelijke)
kenmerken. Vaak worden er drie kenmerken gekoppeld aan het concept kennis:
1. Het is een opvatting
2. De opvatting moet waar zijn
3. Er moet een rechtvaardiging bestaan voor de opvatting
Een ander soort opvatting, meningen (bijvoorbeeld, 'Volkswagen is bij uitstek het beste automerk op
de markt'), worden ook vaak gekenmerkt door gebrekkige rechtvaardiging voor de opvatting. Het
belangrijkste element dat een mening kenmerkt, is dat er geen noodzaak is om er een sterke
rechtvaardiging voor te geven. Om van kennis te spreken, moet er echter wel een goede
rechtvaardiging bestaan voor de opvatting.
Wetenschappelijk onderzoek is een manier om tot nieuwe of aangepaste opvattingen te
komen en levert ons geregeld nieuwe kennis > een opvatting, die waar en gerechtvaardigd
is.
Twijfel en zoektocht Al in 1877 schreef de filosoof Charles Sanders Peirce een nog altijd vaak-
aangehaald artikel ‘The fixation of belief’. Hierin betoogde Peirce dat de mens van nature bepaalde
zekere opvattingen over de wereld wil hebben en dat twijfel over bepaalde opvattingen een gevoel
van onrust veroorzaakt.
Peirce begint met de aanname dat er twee mogelijke toestanden zijn waarin de mens zich
kan bevinden:
1. Een overtuigingstoestand > geen noodzaak om te onderzoeken
2. Toestand van twijfel en als we twijfelen dan passen we een aantal methodes toe om de
toestand op te lossen.
, Peirce betoogde dat wetenschappelijk onderzoek de beste methode is om van twijfel af te
komen, maar ook dat er, naast wetenschap, alternatieve methoden zijn. Andere methoden
om wankelingen in je opvattingen te voorkomen of op te lossen waren volgens hem:
1. De methode van volharden en vermijden houdt niets anders in dan dat we alle situaties
en personen die twijfel in ons kunnen oproepen, uit de weg gaan.
2. Methode van autoriteit > bij deze vorm van fixatie leggen wij de verantwoordelijkheid
voor de vorming van onze overtuigingen dus deels bij de mensen om ons heen (vier
artsen beweren dat sporten goed is. Dit wordt geloofd). Dat is vaak een pragmatische
strategie, zeker in het primair en secundair onderwijs, maar het is niet de methode van
een wetenschapper.
3. A-priori-methode > wanneer het niet mogelijk is om twijfel te voorkomen door
blootstelling aan informatie via (teksten van) andere personen, die mogelijk de autoriteit
waarop ik mij beroep in twijfel trekken, dan biedt de a-priori-methode een verdere
uitweg. Sommige opvattingen bezitten eigenschappen die hen aantrekkelijk maakt of
lijken anderszins goed aan te sluiten bij bepaalde voorkeuren en opvattingen die we
hebben. Denk bijvoorbeeld aan tabula rasa. Ouders hopen dat hun kind met een blank
schrift geboren worden en daarmee hun aandeel van ouderschap is in hun gedachten
daarmee vergroot.
4. Wetenschappelijke methode > relatief de beste (let wel: niet per se makkelijkste)
methode om twijfel over onze opvattingen te verminderen. Onze opvattingen bestaan
volgens hem onafhankelijk van de werkelijkheid.
Om onze opvattingen meer in lijn met deze werkelijkheid te krijgen, kunnen we actief zoeken naar
empirische (waarneembare) gegevens om onze opvattingen te toetsen. Dat verzamelen van nieuwe
gegevens over de wereld, om zo opvattingen te vormen welke meer stroken met de werkelijkheid, is
de essentie van wetenschap. Dat maakt het verschil tussen de gewone mens en de wetenschapper.
Wetenschap als zoektocht naar kennis
We richten ons in deze cursus op wat Peirce de wetenschappelijke methode noemt. Daarbij moeten
we wel voorzichtig zijn omdat niet één wetenschappelijke methode is, maar de moderne wetenschap
verscheidene methoden heeft. De moderne wetenschap is natuurlijk meer dan wetenschappers die
hun eigen twijfels willen adresseren.
Er zijn allerlei doelen die nagestreefd worden in het hedendaagse onderzoek:
- Weten dat, dus bijvoorbeeld de structuren van hersenen, maar je zet dit nog niet door om
daadwerkelijk depressie op te lossen > fundamenteel onderzoek > verklaren fenomenen en
beschrijven fenomenen
- Weten hoe, dus hoe kunnen we het fenomeen behandelen of iemand ermee helpen, iets op
te lossen of technologieën te ontwikkelen > toegepast onderzoek > voorspellen en controle
willen hebben op fenomenen
Hoewel fundamenteel en toegepast onderzoek hier als aparte wetenschapsbeoefening worden
neergezet, is het belangrijk te beseffen dat fundamenteel en toegepast onderzoek met elkaar in
samenspel zijn. Weten dat kan immers nodig zijn voor het weten hoe.
,Belangrijk bij het gebruikmaken van literatuur is om goed oog te houden voor de kwaliteit en
betrouwbaarheid van dergelijke bronnen. Daarom is het verstandig om hierbij bijvoorbeeld de
CRAAP-criteria te hanteren:
1. Currency (recent)
2. Relevance (relevantie),
3. Authority (autoriteit van de auteur),
4. Accuracy (nauwkeurigheid)
5. Purpose (doel van de auteur bij het schrijven).
Definities van wetenschap
Wat wetenschap is lijkt een eenvoudige vraag, maar een echt definitie kan moeilijk zijn:
Wetenschap wordt gekenmerkt door de methoden en werkwijzen die zij hanteert. Wetenschap is
een traditie met een eigen geschiedenis. Volgens Calmers is een alledaagse definitie van wetenschap
een verzameling is van kennis die afkomstig is van de zintuigen. Dat wil zeggen is een belangrijk
kenmerk van wetenschap dat zij empirisch is. Deze alledaagse definitie van wetenschap benadrukt
dus onze zintuigen als een cruciaal instrument en tevens startpunt van de weg naar nieuwe kennis.
Dus waarnemingen en ervaringen. Wat de wetenschapper ziet, hoort en voelt, zijn allemaal
vertrekpunten om tot nieuwe inzichten over de wereld te komen
Wetenschap: normatief versus descriptief
Een belangrijk thema binnen de wetenschap is objectiviteit: objectiviteit van kennis, maar ook
objectiviteit in duiding. In hoeverre de wetenschap daadwerkelijk een dergelijk objectief karakter
kan aannemen, is een punt van discussie.
1. Descriptief: 'wat is' vb: sporters leven langer, rokers leven korter en IQ van 90 is
benedengemiddeld.
2. Normatief: 'wat wenselijk is' vb: je moet voldoende sporten want dat is gezond, je moet niet
roken want dat is ongezond en een IQ van 90 is niet zo goed want dat is beneden gemiddeld.
Het is niet vanzelfsprekend om een descriptieve uitspraak zomaar door te trekken naar een
normatieve uitspraak. Sommigen vinden dat de wetenschap zich enkel met descriptieve
uitspraken bezig moet houden zonder zich bezig te houden met normatieve oordelen.
Anderen stellen dat het vaak onvermijdelijk is dat wetenschappelijke uitkomsten bepaalde
normatieve implicaties hebben. Je moet ze alleen voor jezelf bij onderzoek uit elkaar
proberen te houden.
, Studietaak 1: wetenschappelijke revoluties
Mensenwerk
David Hume en Immanuel kant zijn prominente filosofen uit de periode van de Verlichting. Ze
benadrukten beiden dat wetenschap inherent beperkt is door onbetrouwbaarheid van menselijke
zintuigen en cognitie. Ze stellen de vraag hoe we ooit zekere kennis kunnen verkrijgen over de aard
van de realiteit. Het korte antwoord is volgens Hume en kant dat we dat niet kunnen. Ongeveer
honderd jaar later is Charles Peirce van mening dat dit niet ter zake doet.
Youlearn extra informatie op de studietaak:
Het centrale probleem in de wetenschap draait om het verwerven van zekere kennis over de wereld.
Dit houdt in dat onze kennis perfect overeenkomt met de werkelijkheid, wat "perfecte
correspondentie" wordt genoemd. Het concept van correspondentie gaat over het uitwisselen van
informatie tussen ons begrip van de wereld en de echte wereld om volledige afstemming te
bereiken. Dit probleem is al eeuwenlang besproken, vanaf de oud-Griekse filosofen zoals Socrates,
Plato en Aristoteles.
Informatie uit de reader:
Wetenschappelijke revolutie:
De zoektocht naar kennis over de wereld begon bij de oude Grieken, maar werd later beïnvloed door
het Dogmatisch Aristotelisch christelijke wereldbeeld dat de katholieke kerk formuleerde. Dit
wereldbeeld plaatste de aarde in een goddelijke balans en legde de nadruk op het voorschrijven van
hoe mensen de wereld moesten begrijpen, in plaats van de ware aard ervan te onderzoeken. In de
middeleeuwen begonnen kritische denkers zich los te maken van religie en streefden ze naar een
meer wereldlijke filosofie, wat leidde tot de wetenschappelijke revolutie en onze moderne kijk op de
wereld.
Deze verschuiving van ons wereldbeeld, waarin niet langer de aarde maar de zon centraal
komt te staan in het universum, en de mens dus naar de kantlijn verdwijnt, wordt gezien als
een belangrijke eerste stap in de demystificatie van de wereld door de moderne mens.
Geocentrisch > heliocentrisch (aarde als middelpunt naar zon als middelpunt)
1. ca. 600 v.Chr. – 200 v.Chr. Griekse filosofie vormt de basis voor ons wetenschappelijke denken
met de tegenstelling tussen rationalisme en empirisme.
2. ca. 200 v.Chr. – 500 n.Chr. Romeinse filosofie baseert zich op de oude Grieken en richt zich vooral
op praktische zaken als ethiek, recht en politiek.
3. ca. 500 – 1500 Middeleeuwse geestelijken vermengen kerkelijke dogmas met antieke filosofie
om het christelijk wereldbeeld te schragen. Plato en Aristoteles belangrijke filosofie.
4. ca. 1500 – 1700 Wetenschappelijke revolutie vindt plaats waarin het Aristotelisch-Christelijke
wereldbeeld wordt vervangen door een mechanistisch wereldbeeld.
5.ca. 1700 – 1800 Periode van de verlichting waarin dogmatisch geloof in autoriteiten wordt
ingeruild voor het gebruik van het kritisch verstand.
6. ca. 1800 – heden Moderne tijd waarin de wetenschap een hoge vlucht neemt en aanzet tot de
industriële en digitale revolutie.
