Palliatiei zorg
Difinitie: Volgens de WHO is palliateee org: ‘’een benadering die de kwaliteit ean leeen eerbeter ean
orgeragers en hun naasten die te maken hebben met een leeensbedreigende aandoening, door het
eoorkomen en eerlichten ean lijden. Dit gebeurt door middel ean eroegtjdige signalering en orgeuldige
beoordeling ean pijn en andere problemen ean lichamelijke, psychosociale en spirituele aard.
In de palliateee ase is het eaak de eer orgende die als eerst een eerandering in de lichamelijke condite,
ADL o het gedrag ean de orgerager waarnemen: kijken, luisteren en eoelen (niet-pluis geeoel)
Het signaleren ean de e eeranderingen gebeurt contnue. Vaak ijn we hier ons niet ean bewust. Door het
herkennen hierean, kan de org snel eeranderen / aangepast worden.
Kwaliteit ean leeen
In de palliateee ase is de org niet gericht op gene ing ean de iekte, maar op behoud o het eerbeteren ean
de kwaliteit ean leeen. Bij het eaststellen ean de org ijn de situate en de wensen ean de orgerager het
uitgangspunt. Kwaliteit ean leeen wordt beïneloed door:
Aanwe igheid ean klachten en eerschijnselen
Persoonlijkheid ean de orgerager en de copinssstrategieën
Wel o niet hebben ean waardeeolle contacten met anderen
Teeredenheid oeer leeensineulling
Gemoedstoestand
Mogelijkheden om ich aan te passen aan eeranderingen
Reactes ean omgeeing
De aanwe igheid ean bepaalde klachten geef de orgerager niet altjd een geeoel ean lijden. Zorgeragers met
pijn geeen soms aan dat dit hun kwaliteit ean leeen niet beïneloedt.
Symptoombehandeling
Basis ean goede palliateee org is het eoorkomen en op tjd behandelen ean klachten en eerschijnselen. Met
behulp ean een klachtendagboek kunnen klachten worden eer ameld. Dit wordt een proacteee benadering
genoemd. Bij de e benadering is het eroegtjdig signaleren ean eeranderingen in de ge ondheidssituate en het
herkennen ean daarbij behorende klachten en eerschijnselen bij de orgerager belangrijk. We spreken ean een
orgprobleem als er een groepje klachten en eerschijnselen is dat bij elkaar hoort (bije. een pijnlijke buik,
moeilijke stoelgang en misselijkheid). Dit past bij een orgprobleem obstpate.
Naast kennis ean het orgprobleem is er ook goed oeerleg en samenwerking tussen de eerschillende
orgeerleners nodig om het op tjd te signaleren ean orgproblemen.
Integrale org
Bij orgeragers met een ongeneeslijke iekte ijn de 3 gebieden (lichamelijk, psychosociaal en spiritualiteit)
sterk met elkaar eerbonden. Naast de behandeling ean de iekte en orgproblemen gaat het ook om org eoor
het eerwerkings- en aanpassingsproces, de relate met de naasten en de beleeing ean het iek ijn en
ingeeingseragen. De org is bedoeld eoor owel de orgerager als de naasten.
Autonomie orgerager
Een belangrijk principe is dat de orgerager, samen met de naasten, in oeerleg met de orgeerlener beslist oeer
de behandeling en org.
Ineloed iekteproces op de orgerager en naasten
De ineloed ean het iek ijn en niet meer beter worden op de orgerager, wordt ingedeeld in drie asen. Dit wil
niet eggen dat elke iekteproces en de ineloed op de orgerager en naasten altjd op de e manier eerlopen.
Fasen 1
In de eerste ase is er eaak eerwarring. Het slechte nieuws komt hard aan. Nu de iekte niet meer te
gene en is, heef de orgerager angst eoor het onbekende en orgen eoor de toekomst.
Klachten die de orgerager heef lijken net als de iekte niet meer onder controle te krijgen o te
eerhelpen. In sommige situates kan het ‘niet meer beter worden’ ook een geeoel ean opluchtng en rust
geeen. Het is belangrijk dat de situate ean de orgerager goed in kaart te brengen en door middel ean
behandeling ean de iekte en / o de orgproblemen de situate ean de orgerager te eerbeteren.
, Fasen 2
De tweede ase is een meer stabielere ase. In de e periode ijn de symptomen onder controle. De
orgerager en amilie erearen dit eaak als een eerademing. De orgerager heef hoerdoor ruimte eoor het
aanpassings- en eerwerkingsproces dat nu begint. Dit kan alleen als de orgerager min o meer erij is ean
pijn en andere problemen. De e stabiele periode kan, afankelijk ean het iektebeeld, dagen, maar ook
maanden o jaren duren. Soms is de duur ean de e periode eeel langer dan gedacht en eoorspeld werd.
Fasen 3
In de laatste ase gaat de iekte eerder. Met als geeolg dat de orgerager eer wakt en minder mobiel
wordt. Symptomen die onder controle waren, kunnen eerergeren en er ontstaan nieuwe klachten en
orgproblemen. Verwardheid en sufeid kunnen en grote rol spelen.
Vaak worden in de e asen beslissingen genomen met betrekking tot het naderend leeenseinde (stoppen
bepaalde behandelingen o het in eten na palliateee sedate).
De aaneaarding ean het stereen is belangrijk. Als de orgerager nog niet klaar is om te stereen, is het niet
te eerwachten dat dit nu nog al lukken. Dit kan problemen geeen bij de orgerager en hun naasten. Het
maakt het stereen moeilijker dan het als is.
Bij orgeragers met kanker is er meestal een duidelijk moment waarop bekend is dat de orgerager niet
meer beter kan worden. Na de eerwarring en de stabiele ase eolgt eaak een korte periode ean plotselinge
en snelle achteruitgang, met het oeerlijden als geeolg.
Bij de orgerager met chronische iekten, oals COPD o hartalen ie je eeel meer een eoortdurende
lang ame achteruitgang. A gewisseld door periodes waarin de orgerager acuut iek is en een tjdelijke
eerslechtering ean ijn ge ondheid heef.
Bij orgeragers met een hoge ouderdom o demente is er eaak sprake ean een lang ake, geleidelijke
achteruitgang ean lichamelijke en cogniteee unctes.
Doel palliateee org
Het doel ean palliateee org wordt bepaald door de ase ean iek ijn waar de orgerager ich in beeindt.
Ziekgerichte palliateee org
In de e ase worden niet alleen de symptomen maar ook de geeolgen ean de behandeling behandeld. Het
doel is de kwaliteit ean leeen te eerbeteren o in elk geeal gelijk te houden. In sommige situates is
eerlengen ean het leeen het doel. Maar dan moet de kwaliteit ean het leeen eoor de orgerager wel
acceptabel ijn.
Symptoomgerichte palliateee org
Als de oor aak ean de iekte niet (langer) te behandelen is, wordt geprobeerd om de eereelende
symptomen te bestrijden. Het doel is, door goede symptoombestrijding, de beste haalbare kwaliteit ean
leeen te bereiken. Denk hierbij bije. aan het bestrijden ean benauwdheid bij een orgerager met een
longtumor.
Palliateee org in de stereens ase
In de stereens ase wordt geprobeerd het stereen eoor de orgerager en naasten o com ortabel mogelijk
te laten eerlopen. Pas als de klachten waar de orgerager het meeste last ean heef ijn bestreden, is er
tjd eoor a scheid nemen ean elkaar en het a ronden ean het leeen. De eer orgende biedt ondersteuning
en begeleiding aan orgerager en naasten.
Palliateee org in de praktjk
Complexe situates
De org eoor iemand die in de laatste ase ean het leeen eerkeert, kan eer complex ijn
o Vaak heef iemand last ean meerdere symptomen tegelijk, die in korte tjd snel kunnen eeranderen
, o Veel soorten medicate, waarean de dosering regelmatg wordt aangepast
o Nieuwe orgproblemen kijkt door behandeling ean een ander probleem (bijwerkingen)
o Het naderende stereen nog niet kunnen accepteren
o Wat betref de (beleeing ean de) symptomen wordt beïneloed door ijn omgeeing
Vaststellen ean behandeling en org
Veel orgproblemen ijn in de palliateee org sterk met elkaar eerweeen. Dat wil eggen dat het oplossen
ean een probleem soms efecten (gunstg o ongunstg) heef op een ander probleem. Om dit te kunnen
ontdekken is tjd en rust nodig. Een goede rapportage ean de orgerager, ijn naasten en de betrokken
orgeerleners is erg belangrijk.
Om de juiste keu e te maken wordt onder ocht welk probleem eoor de orgerager het belangrijkst is en
daarom als eerste moet worden aangepakt.
Multdisciplinaire en interdisciplinaire org
Beslissingen in de palliateee org worden bij eoorkeur in oeerleg genomen met het hele team (MDO).
MDO betekend dat er eoor de ene orgerager eerschillende disciplines bij de orgerager ijn betrokken. Als
de communicate tussen de eerschillende orgeerleners niet goed is, loopt de contnuïteit ean org geeaar.
Binnen de palliateee org heef men lieeer interdisciplinaire org. Dit betekend dat de eerschillende
betrokken orgeerleners goed met elkaar communiceren. Maar ook dat e hun eigen gren en kennen, ich
kunnen eerplaatsen in de posite ean anderen en respect hebben eoor elkaar mening en deskundigheid.
Een goede communicate (mondeling en schrifelijk) en coördinate is eoorwaarde eoor de contnuïteit ean
de behandeling en org. Zowel eoor de naast en als eoor de orgerager is het belangrijk om te merken dat
orgeerleners goed met elkaar communiceren, elkaar respecteren en begrijpen.
Diliir
Een delier is een beeld dat in korte tjd ontstaat (uren tot dagen), waarbij de orgerager eaak eerward, onrustg
en angstg is. Kenmerken eoor een delier is een wisselend bewust ijn. Vaak ijn er hallucinates en / o wanen.
Onrust: de orgerager is opgewonden, niet helder en reageert niet normaal op de omgeeing
Apathie: de orgerager trekt ich terug
Wanen: de orgerager heef gedachten die niet kloppen
Hallucinaties: de orgerager iet, hoort o ruikt dingen die er niet ijn en is daardoor soms schrikachtg,
achterdochtg, boos o agressie
Terminale onrust wordt eaak ge ien kort eoor het oeerlijden. Je iet dan ongecontroleerde bewegingen,
‘plukken’, met het hoo d heen en weer gaan, kreunen. Dit komt door een eerminderde doorbloeding ean de
hersenen.
Oor aken en beïneloedende actoren
Een delier is het geeolg ean een ontregeling in de hersenen. Dit ontstaat door een combinate ean actoren. Er
is altjd een lichamelijke aandoening bij aanwe ig. De actoren die ereoor orgen dat het delier kan ontstaan
ijn in te delen in risicoeerhogende en uitlokkende actoren.
Risicoeirhogindi factorin Uitlokkindi factorin
Leefijd > 70 jaar Start o oeerdosering ean medicate oals opioiden,
prednison o dexamethason, kalmeringsmiddelen en
slaapmiddelen
Demente en CVA Stoppen ean medicate, alchohol o roken
Verminderd ge ichtseermogen en o gehoor In ectes (met name blaas- en longonsteking) en / o
koorts
Verstoring in de ADL Obstpate o blaasretente
Gebruik ean alcohol o opoiden Ondergaan ean operate
Hersentumoreren o –metastasen
Complicates ean iekte oals koorts, bloedarmoede,
uitdroging, uurstofekort
A wijking in het bloed oals eerstoorde waarde ean
suiker, eiwit, natrium, calcium
, Schildklier-, leeer en nier unctestoornissen
Verandering ean eerblij plaats
Geeolgen eoor de orgerager
Meestal duurt een delier enkele dagen tot enkele weken. Een delier is in principe te gene en, omdat er altjd
een lichamelijke oor aak aan ten grondslag ligt.
Toch al het bij een stereende orgerager niet altjd mogelijk ijn om de e lichamelijke oor aak op te hefen.
Vooral bij lichamelijk eer wakte orgeragers eindt niet altjd (eolledig) herstel plaats.
Onder oek
Meetnstrumenten (door arts, eerpleegkundige o eer orgende)
o DOS-schaal (Delirium Obsereate Screening)
Lichamelijk onder oek (door arts)
o Richt ich met name op de behandelbare oor aken ean een delier
Tekenen ean een te hoge dosering ean medicatee eernauwde pupillen, eerminderde
ademhaling, obstpate en urineretente kunnen aanwij ingen ijn eoor een te hoge dosering
opioiden.
Onder oek naar een eolle blaas en / o eol rectum
Onder oek naar in ectes (temp)
Tekenen ean anemie, uitdroging o uurstofekort o (uit aaiingen ean )een tumor in de
hersenen)
Aaneullend onder oek (aaneraag door arts)
o soms wordt onder oek ean bloed o urine eerricht o worden röntgen oto’s gemaakt om uitlokkende
actoren eoor een delier op het spoor te komen.
Behandeling
Het in een eroeg stadium herkennen en behandelen ean een delier is heel belangrijk. In de palliateee ase
spelen eaak meerdere oor aken mee bij het ontstaan ean een delier. Soms kan de oor aak niet (meer)
achterhaald worden o is een behandeling te waar o niet gewenst door de orgerager. Dan kan het delier el
nog wel worden eerminderd. Steeds moet worden a gewogen welke eoordelen en nadelen een bepaald beleid
en behandeling ullen hebben en o de e de kwaliteit ean leeen eerbeterd.
De behandeling ean de klacht en de org moet passen bij de situate, wensen en begrip ean de orgerager en
naasten.
1. Behandelen ean de oor aak
In principe is een delier op te hefen door de uitlokkende actoren te behandelen:
o Cystts behandelen met een AB-kuur
o Verlagen o stoppen met medicate die het delier (kunnen) eeroor aken (bijeoorbeeld:
opioiden, kalmerings- en slaapmiddelen)
o Toedienen ean extra eocht bij uitdroging
o Wanneer het delier eeroor aakt wordt door het ontrekken ean nicotne, ouden nicotne
pleister geplakt kunnen worden.
Bij onttrekking van alcohol als oorzaak geef het nutgen van alcohol een verslechterene efectt
2. Symptomatsche behandeling met medicate
Haloperidol kan in de eorm ean een pil, buccaal o subcutane injecte gegeeen worden. Zorgeragers
met de iekte ean Parkison krijgen ernstge bijwerkingen ean het gebruik ean haloperidol.
bij heeige (motorische) onrust en angst inde laatste leeensdagen is het eaak niet meer mogelijk om
het delier goed te behandelen. In oeerleg met betrokkenen kan dan besloten worden om de
orgerager te sederen.
Zorg bij delier
1. Bij desoriëntate
Laat de orgerager o min mogelijk alleen
Zeg regelmatg wie je bent en wat je komt doen
Vertel de orgerager waar hij is
Spreek rustg in korte innenn en stel korte eragen
