© Olaf Tijhuis
Samenvatni Hoorcolleies en 翠erkiroepen Sociale Zekerheid
Week 1:
Mix hoorcollege en werkgroep:
- Inleidende colleges: In de eerste 3 colleies, wordt er een breed overzicht ieieven van de
sociale zekerheid, dit zijn hoorcolleies. Colleies zijn het belanirijkst, ieef ook aan hoeveel
detail je de literatuur iaat bestuderen.
- Vanaf 28 februari: vanaf hier worden het meer werkiroepen, vraien op blackboard
voorbereiden: om hierover te discussiëren in de werkiroep. (Aantal van deze vraien komen
terui op het tentamen, naast de feiten)
Praktsche zaken:
- Reader, ieen handboek: allerlei verschillende stukken informate voor het vak. Combinate
van stukken uit een handboek en thematsch wetenschappelijke artkelen en
beleidsrapporten.
- Indelini reader: aliemeen deel (eerste 3 colleies), daarna thematsche blokken aansluitend
op de colleies.
Inleiding, onderwerpen voor de komende drie colleges:
Samenstellinien fnancierini sociale zekerheid: hoe wordt de sociale zekerheid betaald?
Ontwikkelini uitiaven, aantallen uitkerinien, koopkracht, armoede: wat voor mensen en
uitkerinien iaat het precies?
翠at zijn de moteven voor overheidsinirijpen en wat kan via de markt? Dit is een stuk
theorie, moteven voor overheidsinirijpen etc.
Effecten sociale zekerheid op arbeidsmarkt, economieën inkomensverdelini
Wat is sociale zekerheid: Sociale zekerheid is het ieheel van reielinien die er op iericht zijn om
buriers beschermini te bieden teien de onzekerheid van het bestaan; het iaat daarbij onder meer
om de ievolien van werkloosheid, arbeidsonieschiktheid, ouderdom, kosten van ziekte (sociale
risico's) klassieke omschrijving sociale zekerheid, ieef kernachti aan waarom het iaat. Geheel
van reielinien die beschermini bieden voor sociale risico’s.
1
,© Olaf Tijhuis
Onderdelen sociale zekerheid (brede opvatni):
- Ongebonden uitkeringen weiens inkomensdervini, bijv. werkloosheid,
arbeidsonieschiktheid. Dit is oniebonden omdat hiervoor ieen betalinisverplichtni ieldt.
Deze uitkerini is vrij besteedbaar.
- Gebonden uitkeringen, bijv. verioedini van ziektekosten: iebonden aan het maken van
kosten, en deze uitkerini wordt hier ook aan besteed, kun je niet vrij besteden.
- Reielinien t.b.v. prevente en re-inteirate, bijv. scholini: als mensen eenmaal een uitkerini
hebben probeer je mensen weer aan de slai te krijien re-inteirate en prevente is
proberen te voorkomen dat mensen iebruik maken van een uitkerini (denk aan ioede
arbeidsomstandiiheden, ARBO wetievini, waardoor er kleinere kans is op
arbeidsonievallen. Ander voorbeeld is scholini: hiermee veriroot je het
aanpassinisvermoien van mensen en is de kans op werkloosheid kleiner).
- Diverse reielinien voor de arbeidsmarkt, bijv. wet op minimumloon (we vinden in Nederland
dat er een bepaald sociaal minimum moet zijn, een vorm van beschermini),
ontslaibeschermini (we hebben een werkloosheidsuitkerini en ook beschermini van
ontslai bij werknemers).
Accentverschuiving:
De laatste 25 jaar is de nadruk wat verschoven van inkomensbeschermini naar bevorderini
van de arbeidspartcipate (actverende sociale zekerheid). De klassieke defnite van sociale
zekerheid van net iaat over beschermini is de meer moderne opvatni meer iericht op
bevorderini arbeidspartcipate. Sociale reielinien moeten erop iericht zijn dat meer
mensen deel nemen aan betaalde arbeid beste vorm van beschermini is als je iewoon
betaald werk hebt (ook economisch en sociaal iewenst).
Verschuivini komt tot uitdrukkini in tal van recente veranderinien in sociale
zekerheidsreielinien (van 翠AO (wet op de arbeidsonieschiktheidsverzekerini naar 翠IA
(wet werk en inkomen naar arbeidsvermoien); van AB翠: aliemene bijstandswet naar 翠翠B:
wet werk en bijstand naar Partcipatewet). Allerlei sociale weten zijn van naam veranderd
omdat het idee van de sociale zekerheid is veranderd van beschermini naar actverini (terui
te zien in de namen)
Het Nederlandse stelsel: belanirijkste reielinien op een rijtje. Aantal cateiorieën:
Werknemersverzekeringen:
Gefnancierd door premies,
翠翠 (werkloosheidswet, uitkerini als je voldoende hebt iewerkt bij werkloosheid),
翠IA (in ieval van arbeidsonieschiktheid als werknemer),
Z翠: ziektewet (, het iaat om ziekteverzuim ieen ziektekosten, het iaat om een
loondoorbetalinisverplichtni voor de werkiever): alleen van toepassini op
werknemers, niet op zelfstandiien en Zzp’ers.
2
,© Olaf Tijhuis
Beiinsel fnancierini: Gaat hierbij om het equivalentebeginsel: er bestaat een
zekere verhoudini tussen de hooite van de premie en het recht op een uitkerini,
equivalente tussen premiebetalini en de uitkerini: de premie is loonierelateerd net
als de uitkerini.
Volksverzekeringen:
Gaat om fnancierini met premies, ielden voor alle Nederlanders.
Op basis van het solidariteitsbeginsel: denk bv. aan de AO翠 iedereen heef hier
recht op.
Solidariteit AOW: verschillende vormen van solidariteit:
1. Het iaat om solidariteit tussen ouderen en werkenden, bereikt door het
omslagstelsel. Solidariteit tussen joni en oud
2. Solidariteit man vrouw: vrouwen leven lanier, maar betalen dezelfde premie van de
AO翠, terwijl vrouwen lanier profjt hebben van de AO翠.
3. Tussen hooiopieleid en laaiopieleid: zowel hoie als laie inkomens krijien dezelfde
uitkerini, maar de premie is een percentaie van je inkomen.
Geen equivalente relate, maar op basis van solidariteit. Ook mensen die nooit hebben
iewerkt hebben recht op AO翠 uitkerini.
Solidariteit ieldt voor: AO翠, AN翠 (aliemene nabestaanden wet) ,翠LZ (翠et laniduriie zori,
voorheen A翠BZ: vormen van laniduriie zori voor ouderen en iehandicapten)
Sociale voorzieningen:
Gefnancierd uit aliemene middelen, het wordt iefnancierd uit belastnien
(aliemene middelen, dus sociale voorzieninien)
Bijstand (heet nu Partcipatewet)
Kinderbijslai
翠ajoni: speciale arbeidsonieschiktheidsreielini voor joni iehandicapten.
Ziektekostenverzekeringen
ZV翠 (zoriverzekeriniswet): iericht op cure: iericht op ienezini, dit iaat om
ziekenhuizen en artsen
翠LZ: deze is iericht op care: zori voor mensen, dit iaat om verpleiinishuizen.
Aanvullende pensioenen:
3
,© Olaf Tijhuis
Alleen van toepassini op werknemers, bovenop AO翠 bouwen werknemers verplicht
een aanvullend pensioen op.
Gefnancierd via kapitaaldekking (AO翠 is basispensioen: omslaistelsel): je
investeert pensioenpremie nu, dat wordt beleid en hiervan wordt later de uitkerini
van betaald. Essentele verschil: bij omslaistelsel betaal je premie voor anderen, bij
kapitaaldekkini betaal je nu premie voor je eiien pensioen (je spaart voor jezelf).
Pensioenfondsen iaat om 1400 miljard euro door de specifeke fnancieriniswijze.
Van AWBZ naar WLZ (ziektekostenverzekerinien)
A翠BZ: deze is sterk afieslankt, er was hier een enorme kostenstjiini, omdat er sterk meer
zaken onder kwamen vallen.
Verzekerini was oorspronkelijk bedoeld voor niet of moeilijk te verzekerenrisico's
(iehandicapt ieboren of laniduriie ouderenzori), dit is privaat niet verzekerbaar. Maar de
A翠BZ is enorm uitiedijd met: thuiszori, huishoudelijke hulp, vervoer, met een enorme
kostenstjiini als ievoli.
Rute II heef bovenstaande veranderd, door invoerini van de 翠LZ (2015). Deze is beperkt
tot waarvoor de A翠BZ oorspronkelijk voor was bedoeld: ouderen zori in verpleei-of
verzoriinishuizen, laniduriie zori voor iehandicapten.
Andere taken A翠BZ verdeeld over:
Beieleidini, huishoudelijke hulp, ondersteunini wat eerst bij de A翠BZ erbij kwam, dit is
naar de iemeenten ieiaan via de WMO (wet maatschappelijke ondersteunini)
Klein deel van oorspronkelijke A翠BZ, persoonlijke verpleiinien verzoriini thuis naar ZV翠
ieiaan.
Decentralisates: iemeenten hebben meer taken iekreien in het kader van de 翠MO, maar ook op
andere sociale terreinen: jeuidzori en 翠ajoni.
In afielopen kabinetsperiode drie decentralisates in het sociale domein: laniduriie zori,
jeuidzori en joniiehandicapten
Ariumentate: orianisate dichter bij burier, meer maatwerk→ hulp effectever en
doelmatier. Dit zijn reielinien waarbij moet iekeken naar wat de vraai hierbij is. Gemeente
staat dichter bij de burier en kan beter maatwerk leveren, hierdoor ook doelmatier en
ioedkoper.
Maar, problemen:
Minder budiet
Is er voldoende bestuurlijke krachten beschikbare deskundiiheid bij de iemeentes
om de iemeentelijke reielinien uit te voeren? Van bepaalde zaken moet je echt
verstand hebben om het ioed te reielen.
4
,© Olaf Tijhuis
翠orden verschillen in niveaus ieaccepteerd? Als je het aan de iemeentes overlaat
kan het zo zijn dat er in de samenlevini verschillende niveaus van sociale
beschermini ontstaat tussen iemeentes. In Nederland zijn dit soort verschillen
ievoelii als deze ontstaan.
Bovenstaand probleem speelt ook bij de bijstand ook verschillen in beleid; bijv. iemeenten
kunnen maatschappelijk nutie teienprestate vraien voor de bijstand – maar doen de
iemeentes niet allemaal. Er ontstaan dus dankzij decentralisate verschillen in een land op
sociale terreinen, de vraai is of dit wenselijk is.
ZVW Sociale Verzekering: is de Z翠V de sociale verzekerini?
Tegenargument ZWV sociale verzekering: Verzekerini bij partculiere verzekeraars
afiesloten door buriers, met concurrente tussen de zoriverzekeraars.
Maar, voorargumenten ZWV sociale verzekering: reden dat we het toch een sociale verzekerini
noemen:
Afsluitplicht en acceptateplicht (basispakket):
Afsluitplicht: Iedereen in Nederland moet verplicht een zoriverzekerini afsluiten
(afsluitplicht), ook paternalistsch overweiini: de buriers zouden zich anders niet
ienoei verzekeren.
Acceptateplicht: Daarnaast is er de acceptateplicht voor de verzekeraar: alleen een
acceptateplicht voor de basisverzekerini, reden: zodat mensen met slechte risico’s
wel worden ieaccepteerd, niemand uitsluiten van zori. Bij aanvullende
verzekerinien moien verzekeraars wel kiezen.
Iedereen betaalt dezelfde premie bij dezelfde verzekeraar (tussen verzekeraars wel
verschillen weiens concurrente (nominaal plus percentaieloon/ inkomen): als iedereen
dezelfde premie betaalt is er sprake van solidariteit:
Solidariteit van iezonden en zieken
Solidariteit van hooiopieleiden en laaiopieleiden: hooiopieleiden iebruiken veel
minder zori en betalen dezelfde premie.
Solidariteit tussen joni en oud: ouderen maken veel meer iebruik van de zori maar
dezelfde premie wordt betaald.
Verzekeraars worden iecompenseerd (via natonaalfonds) als ze veel 'slechte risico's'
hebben:
Premie Z翠V bestaat uit 2 delen: de nominale premie is voor iedereen ielijk ( die
betaal je zelf) en daarnaast is er een inkomensafankelijk deel van de premie: voor
werknemers wordt dit betaald door de werkiever (zelfstandiien betalen dit deel ook
zelf).
5
, © Olaf Tijhuis
Premie uit het inkomensafankelijk deel iaat in een natonaal fonds en dit wordt
herverdeeld over de verzekeraars. De reden hiervoor is compensate van
verzekeraars die dankzij de acceptateplicht heel veel slechte risico’s hebben
vereveningmechanisme: verschillen in risico’s worden verevend. Dit is om het
systeem van concurrente te laten werken, dit werkt immers niet als er te irote
verschillen zijn qua slechte risico’s tussen verzekerinien.
Laiere inkomens worden teiemoetiekomen met inkomensafhankelijke zorgtoeslag: de
laiere inkomens krijien inkomensafankelijke zoritoeslai om te compenseren voor het
betalen van de premie. 65% van de Nederlanders krijit een zoritoeslai (iroot
toeslaiencircus in Nederland), instrument dat iebruikt wordt om koopkracht ielijk te
houden.
Kerngegevens sociale zekerheid:
- Collecte uitiaven aan sociale zekerheid in miljarden euro’s: een irote stjiini, ondanks de
inflate.
- Collecteve uitiaven als % BBP: relateve belani sociale zekerheid is toeienomen.
- Uitkerinisjaren + pensioenen (65+)= 4,8 miljoen uitkerinisjaren, inkomensvervangende
uitkering (niet kinderbijslai, maar AO翠 of bijstand). In personen zijn het er noi meer. Hier is
een aanzienlijke stjiini te zien.
- Uitkerinisjaren excl. 65 in mln.: Verschil zit hem voor een deel in uitkerinien voor de
potentele beroepsbevolkini: iroei 翠翠 en arbeidsonieschiktheid. Maar verschil zit hem
vooral in de pensioenen, AO翠 en soms aanvullend pensioen.
- i/a rato: verhoudini tussen het aantal mensen met een uitkerini en het aantal werkenden
(betaald werk verrichten), i = inactef en a = actef. Dit ieef weer of het noi iefnancierd kan
worden, ieef financieringsdraagvlak weer sociale regelingen, ieef aan hoe stevii de
fnanciële basis is. Nu hebben we 69,, 69, uitkerinien op 100 werkenden. Dit is een
aanzienlijke stjiini t.o.z. van 19,70. Het fnancierinisdraaivlak is smaller ieworden.
- Arbeidsvolume in volledige jaren: dit is 7 miljoen, 4,8 op de 7 miljoen. Er zijn onieveer 10
miljoen werkenden in Nederland. Arbeidsvolume is 7 miljoen en er zijn 10 miljoen
werkenden, dit komt door deeltjdwerk: meeste van de iehele wereld.
6
