Pathologie
We kunnen pathologie onderverdelen in etiologie (de oorzaken van een pathologisch
proces) en de nosologie (de indeling van de ziekten). Nauw verwant aan ziekteleer is
hygiëne. Hygiëne is een verzamelnaam voor alle handelingen en handelingswijzen die
ervoor zorgen dat mensen en dieren gezond blijven door ziekteverwekkers uit de buurt te
houden. Het woord ‘hygiëne’ komt van het Griekse woord ‘Hygieia; υγιεινή’. Zij was in de
Griekse mythologie de godin van de gezondheid en reinheid.
Oorzaken van ziekten
De meeste ziekten hebben een herkenbare oorzaak (etiologie). Medische onderzoeken
houden zich voornamelijk bezig met het vinden van deze oorzaken, omdat dit de sleutel tot
genezing biedt. Maar er zijn ook ziekten, waarvan de oorzaak bekend is, maar die men niet
kan genezen.
Aan ziekten kunnen allerlei oorzaken ten grondslag liggen. Soms ligt de oorzaak in het
lichaam zelf. We spreken dan van een inwendige of endogene oorzaak. Vaak ontstaat een
ziekte door invloed van buitenaf. Dat noemen we een uitwendige of exogene oorzaak. Bij
sommige ziekten spelen zowel inwendige als uitwendige oorzaken een rol. Een voorbeeld
hiervan is een allergie. Iemand heeft dan een aanleg voor allergische aandoeningen, maar
de allergie ontwikkelt zich pas als in de omgeving allergenen aanwezig zijn.
Ook als de ziekte een duidelijk exogene oorzaak heeft zullen inwendige factoren het beloop
van de ziekte verder bepalen.
Soms is de oorzaak van een ziekte onbekend en soms zijn veel factoren aan te wijzen bij de
ontwikkeling van een ziekte. Een voorbeeld daarvan is kanker. Dergelijke ziekten noemen
we multi causaal veroorzaakte ziekten.
Inwendige oorzaken
Voorbeelden van inwendige oorzaken van ziekten:
● Erfelijke of aangeboren oorzaken (taaislijmziekte, ziekte van Down (mongolisme),
aangeboren hartgebrek)
● Degeneratieve oorzaken (dementie, artrose)
● Hormonale oorzaken (tekort of overmaat aan productie van schildklierhormoon)
● Stofwisselingsoorzaken (aangeboren vetzucht).
Uitwendige oorzaken
● Microbiologische oorzaken
Hiervan zijn de infectieziekten hét voorbeeld.
● Fysische oorzaken
Deze zijn te verdelen in:
, ○ Mechanische oorzaken
Bijvoorbeeld botbreuken en snij-, druk- of schaafwonden worden
veroorzaakt door van buitenaf inwerkende mechanische krachten.
○ Thermische oorzaken
Bijvoorbeeld brandwonden of onderkoelingsverschijnselen.
○ Stralingsoorzaken
Bijvoorbeeld zonnebrand door UV-licht.
○ Elektrische oorzaken
Bijvoorbeeld brandwonden.
● Chemische oorzaken
Bijvoorbeeld allerlei soorten gif, maar ook aan de etsende werking van sterke
zuren en basen.
Micro-organismen als ziekteverwekkers
Micro-organismen zijn kleine voor het blote oog onzichtbare organismen. In de natuur
komen heel veel soorten micro organismen voor. Tot de micro-organismen rekenen we:
● Virussen
● Bacteriën
● Gisten en schimmels
● Eencelligen (protozoën)
Wat is een infectie?
De belangrijkste veroorzakers van infecties zijn virussen. Bekende virussen zijn griep, rode
hond, bof, mazelen en aids. Vaak zijn het ook virussen die ten grondslag liggen aan
verkoudheden, keelpijn en diarree. Virussen zijn niet met antibiotica te behandelen. Met
deze geneesmiddelen kunnen alleen infecties door bacteriën behandeld worden.
Bacteriën zijn na virussen de belangrijkste veroorzakers van infecties. Denk hierbij
voornamelijk aan oorontsteking, blaasontsteking, diarree, abcessen, longontsteking en
hersenvliesontsteking.
,Infecties kunnen in enkele gevallen ook veroorzaakt worden door schimmels en gisten,
maar dat komt minder vaak voor. Andere veroorzakers, die heel uitzonderlijk zijn, zijn
protozoa.
We kunnen een onderscheid maken tussen plaatselijke infecties en systematische
infecties. Voorbeelden van plaatselijke infecties zijn lokale huidontstekingen. Met
systematische infecties bedoelen we infecties, waarbij het hele lichaam ziek wordt. Denk
hierbij bijvoorbeeld aan griep.
Infectiebronnen
De belangrijkste infectiebronnen zijn andere mensen. Daarna komen dieren die bepaalde
commensalen of pathogenen met ons gemeen hebben. Het overbrengen van de
micro-organismen kan op diverse manieren gebeuren. We kunnen een onderscheid maken
tussen directe en indirecte overdracht.
● Directe overdracht
Directe overdracht kan plaatsvinden via seksueel contact (hepatitis B, aids en
andere soa’s) of door injecties met materiaal dat niet steriel is (hepatitis B, aids,
druggebruikers die niet- steriele naalden gebruiken).
● Indirecte overdracht
Indirecte overdracht kan plaatsvinden via de lucht, voeding, drank, handen of
voorwerpen.
Toegangspoorten bij infecties
Ziekmakende micro-organismen kunnen via verschillende toegangspoorten het menselijk
lichaam binnendringen. Meestal komen ze binnen via de slijmvliezen van de luchtwegen en
het spijsverteringskanaal. In enkele gevallen via het slijmvlies van de ogen of de
geslachtsorganen. Ze kunnen alleen door de huid dringen in het geval van wonden.
Er komen af en toe zeer ernstige epidemieën voor, waarbij een agressieve kiem zich via de
lucht verspreidt. Een voorbeeld daarvan is het nieuwe SARS-virus. In een dergelijke situatie
dienen er zeer strenge maatregelen genomen te worden. De betreffende persoon en
iedereen die direct contact met de patiënt heeft gehad, moeten geïsoleerd worden. In minder
ernstige gevallen volstaan maatregelen als het wassen van de handen, het ontsmetten van
materialen en het controleren van voedsel en drank.
Een andere vorm van besmetting, die maar heel zelden voorkomt, is door micro-organismen
in het water of in de grond die direct via wonden het menselijk lichaam binnenkomen. Twee
bekende voorbeelden zijn gangreen en tetanus.
Verdediging van het lichaam
Het menselijk lichaam is voortdurend omgeven, en wordt voortdurend belaagd, door een
grote verscheidenheid aan micro-organismen. Een deel van deze micro-organismen kan bij
de mens ziekte veroorzaken. Of er bij een besmetting met micro-organismen ook ziekte
ontstaat, hangt niet alleen af van de ziekmakende eigenschappen van een bepaald
micro-organisme, maar ook van het afweersysteem van het belaagde lichaam.
We kunnen het afweersysteem van het menselijk lichaam grofweg in twee delen opsplitsen,
een uitwendig en een inwendig systeem.
Uitwendig afweersysteem
, Het uitwendige afweersysteem vormt de eerste verdedigingslinie tegen micro-organismen.
Dit systeem bestaat uit de volgende onderdelen:
● Hoornlaag van de huid
Een onbeschadigde huid beschermt tegen bijna alle micro-organismen.
● Milieu van de huid
Het milieu van de huid, of de zuurgraad van de huid, de afscheiding van talg en
de aanwezigheid van commensale bacteriën, gaat in principe de groei van
ziekmakende bacteriën op de huid tegen. Natuurlijke lichaamsopeningen, zoals
ogen, oren, mond en luchtpijp, hebben daarbij nog extra verdedigingsssystemen:
- enzymen in speeksel en traanvocht
Een enzym in het speeksel en het traanvocht draagt ertoe bij dat
micro-organismen bij contact met de slijmvliezen van ogen en mondholte worden
beschadigd en/of vernietigd;
- mechanische afvoer
De haartjes in de neus houden stof en micro-organismen tegen. Het trilhaar in de
luchtwegen kan bacteriën die desondanks dieper het lichaam zijn
binnengedrongen op mechanische wijze weer naar buiten afvoeren;
- oorsmeer
Oorsmeer heeft een antibacteriële werking;
- zuurproduktie in maag en vagina
De zuurgraad van de maag (pH = 1 à 2) doodt de meeste bacteriën en de
normale zuurgraad van de vagina (pH = 4 à 5), die trouwens op peil wordt
gehouden door commensale lactobacillen, werkt de groei van pathogene
bacteriën tegen.
Inwendig afweersysteem
Als micro-organismen ondanks deze eerste verdedigingslinie toch het lichaam hebben
weten binnen te dringen, bijvoorbeeld via een wondje, dan is het lichaam in staat een
tweede, inwendige, verdedigingslinie in stelling te brengen. Dit inwendige afweersysteem
bestaat uit twee onderdelen: de niet-specifieke afweer en de specifieke afweer (immuniteit).
● Niet specifieke afweer
De niet-specifieke afweer bestaat uit bepaalde witte bloedcellen, de fagocyten.
Deze zijn in staat om allerlei mogelijke indringers onschadelijk te maken. Zo
worden bij ontstekingen naar binnengedrongen bacteriën door deze fagocyten
direct onschadelijk gemaakt. Fagocyten zijn hiertoe in staat door zich vanuit de
bloedbaan naar de plaats van een ontsteking te bewegen en ter plaatse
bacteriën te vernietigen door ze ‘op te eten’ (fagocyteren).
Door fagocytose worden niet alleen micro-organismen ‘opgegeten’, ook
niet-levende, vaste deeltjes kunnen worden opgenomen. In een situatie waarin er
veel micro- organismen tegelijkertijd het lichaam binnentreden, of wanneer de
binnengedrongen bacteriën zich snel delen, kan het niet-specifieke
afweersysteem te kort schieten. Om aan deze situatie het hoofd te kunnen
bieden, beschikt het lichaam over het specifieke afweersysteem.
● Specifieke afweer
De specifieke afweer van het lichaam is specifiek gericht tegen bepaalde
bacteriën en wordt immuniteit genoemd. Deze immuniteit kan berusten op de
vorming van antilichamen (antistoffen), die vrij in het bloed circuleren, of op de
