Samenvatting voor het vak Daders (2024), op basis
van:
- Verplichte literatuur (losse artikelen op BS
Universiteit Leiden) -> genoemd welke
- Hoorcolleges incl. PowerPoints door
Roosmarijn van Es en Eleni Georgaki
- Werkgroepen incl. PowerPoints door Eleni
1
Georgraki en Roosmarijn van Es
,Inhoud
Leerdoelen en praktische informatie...............................................................................................................................................3
Week 1: Beeldvorming over daders.................................................................................................................................................3
Beeld in het strafrecht..................................................................................................................................................................4
Opsporing & bewijsmateriaal...................................................................................................................................................4
Beeldvorming over daderschap...................................................................................................................................................4
Beeldvorming in de media...........................................................................................................................................................5
Reacties op framing..................................................................................................................................................................5
Relatie tussen media en criminaliteit: hypes...........................................................................................................................9
Gevolgen van beeldvorming......................................................................................................................................................10
Praktijkvoorbeeld: Beeldvorming van de forensische zorg.......................................................................................................10
Oefen tentamenvraag................................................................................................................................................................11
Week 2: Omvang en verklaringen voor daderschap......................................................................................................................11
Omvang van daderschap............................................................................................................................................................11
Mensbeelden in de criminologie................................................................................................................................................12
Gelegenheidstheorieën..............................................................................................................................................................12
Risicovolle omgevingen..........................................................................................................................................................13
Roofzuchtige misdaden..........................................................................................................................................................14
Levensloopcriminologieën (Laub & Sampson)...........................................................................................................................15
Culturele criminologie (Katz)......................................................................................................................................................16
Overeenkomsten en verschillen................................................................................................................................................16
Mensbeeld.............................................................................................................................................................................17
Gewone handeling of bijzonder?...........................................................................................................................................17
Eigen keuze.............................................................................................................................................................................17
Oefen tentamenvraag................................................................................................................................................................18
Week 3: Dadertypen......................................................................................................................................................................18
Jeugdcriminaliteit.......................................................................................................................................................................19
Omvang..................................................................................................................................................................................19
Profiel & verklaringen............................................................................................................................................................19
Proces van desistance............................................................................................................................................................20
Cybercriminaliteit.......................................................................................................................................................................22
Omvang..................................................................................................................................................................................22
Profiel cybercrimineel............................................................................................................................................................22
Georganiseerde criminaliteit.....................................................................................................................................................23
Profiel georganiseerde criminaliteit.......................................................................................................................................23
Witteboordencriminaliteit.........................................................................................................................................................24
Omvang..................................................................................................................................................................................25
2
, Profiel witteboordencrimineel...............................................................................................................................................25
Zedendelicten (artikel)...............................................................................................................................................................27
Recap..........................................................................................................................................................................................27
Oefen tentamenvraag................................................................................................................................................................27
Week 4: Reacties op daderschap – detentie..................................................................................................................................27
Aanpak van daderschap.............................................................................................................................................................27
Het jeugdstrafrecht....................................................................................................................................................................28
Straffen en maatregelen in het jeugdstrafrecht....................................................................................................................28
Volwassendetentie.....................................................................................................................................................................29
Strafdoelen gevangenisstraf......................................................................................................................................................30
Strafdoelen DJI.......................................................................................................................................................................30
Interventies: What works.......................................................................................................................................................31
Kenmerken van de gevangenispopulatie...............................................................................................................................31
Detentiebeleving....................................................................................................................................................................31
Gevolgen van detentie...............................................................................................................................................................33
Effectiviteit van gevangenisstraf................................................................................................................................................34
TBS..............................................................................................................................................................................................34
Oefen tentamenvraag................................................................................................................................................................35
Week 5: Gevolgen en preventie van (herhaald) daderschap........................................................................................................35
Basisvoorwaarden na detentie..................................................................................................................................................35
Resocialisatie..............................................................................................................................................................................36
Belemmeringen in resocialisatie............................................................................................................................................37
LEERDOELEN EN PRAKTISCHE INFORMATIE
Na afronding van het vak kunnen studenten:
Belangrijke concepten gerelateerd aan daderschap uitleggen;
Meetproblemen in onderzoek naar daderschap benoemen;
Theorieën over daderschap beschrijven en toepassen (op een casus);
Gevolgen van daderschap uitleggen op basis van wetenschappelijke inzichten;
Beeldvorming rondom daders uitleggen en toepassen (op een casus);
Eenvoudige tabellen en grafieken over daderschap interpreteren
Tentamen: 25 maart 2024, 13.00-16.00 in het USC. Het bestaat uit open vragen met woordenlimiet in Ans.
WEEK 1: BEELDVORMING OVER DADERS
3
, Erp, J. van (2011). ‘Boeven vangen’ via internet. Beelden over criminaliteit in
opsporingsberichtgeving. Tijdschrift over Cultuur & Criminaliteit, 1(0), 51-69.
Vanderveen, G.N.G. (2011). Trial by media. Stereotypering van daders en slachtoffers. In
E.R. Muller, P.M. Schuyt, M.A.H. van der Woude, & J.P. van der Leun (Red.), De vogel vrij.
Liber Amicorum Martin Moerings (pp. 423-434). Boom Juridische uitgevers.
Beckers, J.J.H., & Erp, J.G. van (2012). Mediaberichtgeving over
witteboordencriminaliteit. Tijdschrift voor Toezicht, 3(1), 22-39.
Althoff, M. (2018). Mediaberichten, framing en hypes: Over de relatie van media en
criminaliteit en de analyse hiervan. Proces, 97(6), 341-352.
Leerdoelen werkgroep:
De twee modellen van Vanderveen benoemen en uitleggen hoe die de verhouding weergeven tussen media en
publiek
Verschillende frames benoemen en uitleggen hoe die in het model van Vanderveen komen
Beeldvorming verklaren aan de hand van het model van Vanderveen
BEELD IN HET STRAFRECHT
OPSPORING & BEWIJSMATERIAAL
In de opsporing komt beeld in het strafrecht naar voren, bijvoorbeeld door middel van compositietekeningen of
reconstructies. Ook bij het bewijsmateriaal kan beeld een rol spelen, bijvoorbeeld camerabeelden, foto’s van plaats delict of
audiovisuele opnames van verhoren. Opsporingsberichtgeving=het tonen van beelden van verdachten of het verspreiden
van andere informatie over delicten met als primair doel hulp te vragen aan het publiek bij het oplossen van deze zaken. De
verwachting is dat communiceren via de media het politiewerk efficiënter maakt. Ook private websites verspreiden
informatie over de identiteit van verdachten.
Opsporingsberichtgeving vanuit de politie is een vorm van betekenisgeving, en vertelt een verhaal over criminaliteit, daders,
slachtoffers, en de politie. Politieberichten veranderen daarbij van betekenis als ze in een andere context worden geplaatst,
zoals bij de overdracht van publieke naar private sites.
BEELDVORMING OVER DADERSCHAP
Hoe komt het beeld over daders tot stand? We zien daderschap als sociale constructie=er is geen vastomlijnde definitie van
daderschap. Het is iets wat we met z’n allen afspreken wanneer we iemand als dader zien. Het is context-, tijds- en
cultuurgebonden: daderschap verandert. De sociale constructie wordt gebaseerd op verschillende vormen van informatie:
1. Wat we erg vinden (harms en wrongs):
o Harmful=schade, leed (consequenties)
o Wrongful=normovertreding, verwerpelijk (intenties)
Deze twee overlappen vaak: de intentie die iemand had om bepaald gedrag te plegen vinden we
verwerpelijk. Ze komen niet altijd samen; soms is het lastig te bepalen of iets harmful of wrongful is,
bijvoorbeeld bij een fietsendiefstal of gedragingen die het strafrecht wel afkeurt, maar wij zelf minder.
Als samenleving gebruiken we deze twee criteria om te bekijken wat we slecht/erg gedrag vinden.
2. Bestaande maatschappelijk geaccepteerde normen, bijv. strafrecht:
Morele educatie=strafrecht schrijft ons voor hoe we ons moeten gedragen. Het communicatieproces waarin
juridische instituties morele boodschappen over de onaanvaardbaarheid van bepaald gedrag overbrengen op
het algemene publiek en potentiële overtreders. 3 manieren waarop het strafrecht normen communiceert naar
ons:
o Normbevestigend= gedrag is crimineel omdat wij het erg (schadelijk en slecht) vinden, zoals
levensdelicten
o Normvormend=gedrag wordt aangeduid als slecht waardoor wij het erg gaan vinden.
o Normondermijnend=slecht gedrag wordt gebagatelliseerd waardoor wij het minder erg gaan vinden.
Een voorbeeld hiervan zijn witteboordendelicten.
3. Wetenschappelijke inzichten: deze sijpelen door in het beeld over daderschap, of in elk geval hoe bepaalde
dingen ontstaan en wat we daarmee moeten doen.
4
, 4. Mediaberichtgeving: dit is een belangrijke verbinding tussen het strafrecht en hoe dit beeld bij het publiek
komt.
BEELDVORMING IN DE MEDIA
We krijgen op allerlei manieren informatie tot ons. Morele educatie (of de beïnvloeding van ons beeld over daderschap)
gebeurt op 3 momenten:
1. Bij de selectie van het nieuws: wanneer is iets niewswaardig? Criteria:
Dramatisch
Emotioneel potentieel: mensen zijn geraakt
Voorstelbaar: je kunt je voorstellen dat je slachtoffer wordt
Bekende personen
Makkelijk te interpreteren
Actueel
Criminaliteit voldoet aan deze criteria en daarom wordt er vaak over gerapporteerd.
2. Bij het gebruik van bronnen: hier is variatie in mogelijk. De manier waarop informatie over een delict/dader
binnenkomt bij jou, is afhankelijk van welke bronnen gebruikt worden om iets vorm te geven.
Politie/OM: alleen hun visie -> contrasteren met dader
Advocaat: beeld over dader genuanceerd
Slachtoffer/nabestaanden
Wetenschappelijke inzichten: stellingen/argumenten gestaafd door inzicht?
3. Bij het gekozen perspectief (framing): welk verhaal wordt er verteld? Hoe wordt informatie over een bepaald
incident naar buiten verteld? Dit kan zowel via tekst als beeldvorming, wat ervoor zorgt dat wij het beeld op een
bepaald manier interpreteren. Framing gebeurt zowel bewust als onbewust:
o Bewust: soms wordt een verhaal bewust op een bepaalde manier verteld.
o Onbewust: de media moeten een keuze maken. Een bepaald aspect van een onderwerp wordt belicht.
Framing geeft richting aan de interpretatie en beïnvloedt onze oordelen over een onderwerp. Framing vindt
plaats door de manier waarop het verteld wordt. Alle nieuwsbronnen gebruiken een andere manier van
vertellen; de keuze van de nieuwsbron kan invloed hebben op jouw interpretatie. Ook dit is tijdsgebonden:
de manier van rapporteren verandert over de tijd.
REACTIES OP FRAMING
Vanderveen, G.N.G. (2011). Trial by media. Stereotypering van daders en slachtoffers. In
E.R. Muller, P.M. Schuyt, M.A.H. van der Woude, & J.P. van der Leun (Red.), De vogel vrij.
Liber Amicorum Martin Moerings (pp. 423-434). Boom Juridische uitgevers.
Framing (=de manier waarop een verhaal verteld wordt)
is bedoeld om bepaalde reacties uit te lokken:
Moral outrage=je ervaart negatieve
emoties tegenover de dader en
positieve emoties tegenover het
Ideaal slachtoffer (zwak/
kwetsbaar) -> direct (h)erkend slachtoffer.
Just world -> krijgen wat je
verdient dus eigen schuld
Deze matrix komt voort uit het idee dat wij als mensen ons graag willen vergelijken met anderen (sociale
vergelijkingstheorie).
5
