Hoofdstuk 1: Werken in het sociale domein
1.1 Wie is de sociaal werker?
De missie van het (sociaal-)maatschappelijk werk is: te bevorderen dat mensen in onze samenleving
tot hun recht komen als mens en als burger.
Het sociaal werk richt zich daarbij op:
- Participatie: actieve deelname aan de maatschappij.
- Autonomie: vrijheid om zelfstandig je eigen keuzes te maken.
- Zelfredzaamheid: het vermogen van iemand om voor zichzelf te zorgen.
Sociaal werkers stimuleren actief burgerschap, leggen verbinden tussen vrijwilligers, mantelzorgers
en organisaties, vormen de spil tussen formele en informele netwerken en schakelen (professionele)
hulp in wanneer zij dit nodig vinden. Het werk van de sociaal werker vindt plaats op de scheidslijn
van het persoonlijke en de sociale omgeving. Dat kan op heel kleinschalig vlak plaats vinden, maar
ook op grotere schaal. Een sociaal werker kan actief zijn binnen de jeugdzorg, het opbouwwerk en
cultureel-maatschappelijk werk of buurtwerk, geestelijke gezondheidszorg, vrijwilligers coördinator,
ouderenwerker, gemeentelijk wijkteam of in een mantelzorgondersteuningspunt.
De meeste opleidingsinstituten zijn overeengekomen dat zij nog maar één brede bachelor Social
Work zullen aanbieden. Deze mondt dan uit in drie zogenoemde uitstroomprofielen Sociaal Werk:
welzijn en samenleving, zorg, en sociaal werk en jeugd
Het werk van de sociaal werker speelt zich af op drie niveaus:
1. Directe leefomgeving: de mensen waarmee de sociaal werker werkt, leven alleenstaand of in
een gezin in een woongroep of in een residentiële setting.
2. Netwerk: zowel formeel als informeel, van de mensen met wie de sociaal werker werkt. Het
formele netwerk bestaat uit professionele hulp- en dienstverleners. Het informele netwerk
bestaat uit familie, vrienden, buren, verenigingen en buurtnetwerken.
3. Gemeenschap: de lokale omgeving, wijk of buurt, waarin mensen wonen.
Mensen functioneren dagelijks in deze drie sociale contexten en deze hebben weer invloed het
functioneren van mensen.
De drie kerntaken en kwalificaties van de sociaal werker zijn:
1. Het bevorderen van het sociale functioneren van mensen en hun sociale context.
Sociale professionals ondersteunen mensen bij het aangaan en onderhouden van
relaties in hun sociale context. Een sociaal werker verbindt dus mensen met elkaar
en helpt cliënten bij het voeren van regie.
2. Het versterken van organisatorische banden waarbinnen het sociaal werk plaatsvindt.
Er zijn meer interdisciplinaire banden, mede vanwege de ontwikkeling naar integraal
werken. Daarnaast werken ze ook met disciplines iets verder buiten het sociale
domein, denk aan verpleegkundigen, artsen en ergotherapeuten.
3. Het bevorderen van de eigen professionaliteit en de ontwikkeling van het beroep.
Belangrijk dat een sociaal werker reflectief blijft: heb ik goed gehandeld? Waren er
ook alternatieven? Was er een beter handelingsalternatief? Belangrijk om te blijven
leren en ontwikkelen.
Sociaal werker heeft een ethisch waardenkader nodig dat ontwikkeld wordt door
ervaring, studie en discussies.
,Eigenschappen van de sociaal werker:
1. Benaderen en benaderbaar zijn:
Luisteren naar iemand, maar ook wat iemand niet vertelt.
2. Onderzoekend vermogen:
Probleem signaleren.
3. Samenwerken:
Dit zorgt ervoor om oplossingen uit te voeren.
4. Ondernemend:
Zelf met goede ideeën komen en deze ook uitvoeren.
5. Verantwoording afleggen:
Rapporteren en verantwoording afleggen over je taken.
1.2 Wat behelst het sociale domein?
Wat valt er binnen het sociale domein? Volksgezondheid, welzijn, sport, werkgelegenheid en sociale
zaken te herkennen in de daartoe aangewezen ministeries. Enerzijds overlappende werkzaamheden
van de ministeries elkaar en anderzijds vullen ze elkaar aan.
Het sociale domein is een zeer brede categorie. De essentie is echter: de sociaal werker lost sociale
vraagstukken op.
1.3 Wat betekent werken in het sociale domein?
Ontwikkeling van de functie ‘sociaal werk’ door de eeuwen heen
In de 19e eeuw vooral gericht op armenzorg. Het sociaal werk had toen een sterk paternalistisch
karakter. Bedelaars en armen moesten opnieuw opgevoegd worden. Werd veelal door de kerk en
religieuze instellingen uitgevoerd.
Na de Tweede wereldoorlog: maatschappelijk werk bestaat vooral uit wederopbouw.
Maatschappelijk werk gaat uit de vrijwilligerszone en meer in de professionele sector.
De jaren tussen 1965 en 1980: in teken van emancipatie van groepen in achterstandsposities. In die
tijd staat het maatschappelijk werk nog voornamelijk in het teken van het opbouwwerk en het
verbeteren van achterstandswijken. Dit resulteert in de opkomt van brede welzijnsorganisaties in de
jaren 80 en 90.
Tussen 1990 en 2005: outreachende hulpverlening. ‘Eropaf gaan’, ook wel bemoeizorg genoemd.
Ontstaan oggz (openbare geestelijke gezondheidszorg). Er wordt aangebeld bij mensen die zorg
vermijden, maar die wel zorg nodig hebben.
Tot 2005: vooral gekeken naar de behoeften van de cliënt.
Vanaf 2005: vraaggericht werken.
Het idee is dat mensen vooral zelf aan de slag moeten gaan om hun problemen op te lossen en dat
daarbij alleen ondersteuning geboden wordt als het de mensen zelf niet lukt. Kortom,
dienstverlening in plaats van hulpverlening.
,Informele zorg: zorg die geleverd wordt door het sociale netwerk (buren, vrienden, familie,
vrijwilligers).
Formele zorg: zorg die geleverd wordt door professionals (artsen, therapeuten, sociaal werkers).
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen nuldelijns-, eerstelijns- en tweedelijnszorg. Dit is een
verschil in de stappen die gezet worden in ‘zorg zwaarte’.
- Nuldelijnszorg: lichte zorg, meestal aan huis. Wordt opgelost door het informele netwerk.
- Eerstelijnszorg: ‘vrij ’toegankelijke zorg (bijv. huisarts). Eerste stap naar professionele zorg.
- Tweedelijnszorg: hier kun je niet ‘zomaar’ naartoe, maar waarvoor je een verwijzing nodig
hebt. (Bijv. ziekenhuis).
Intramurale zorg: tussen de muren, zorg die wordt verleend binnen een instelling
Extramurale zorg: buiten de muren van de instelling (ambulante zorg). Persoonlijke begeleiding
thuis, dagbesteding.
1.4 Wie werken er in het sociale domein?
Generalist: iemand die van alles een beetje weet.
Specialist: iemand die op een onderdeel gespecialiseerd is.
T-shaped professional: iemand die zowel generalist, als specialist is.
Het sociaal werk is in vier categorieën te delen:
1. Maatschappelijk werk:
Eerste aanspreekpunt bij problemen die zich niet direct laten oplossen, veelal middels een
sociaal wijkteam in de gemeente. (Problemen waar je aan kunt denken: scheiding, verliezen
van werk of woning, eenzaamheid). Doel van maatschappelijk werk is om mensen te
ondersteunen in hun zelfredzaamheid. In het maatschappelijke werk werken
schuldhulpverleners, opbouwwerkers en wijkwerkers, cultureel maatschappelijk werkers,
maatschappelijk agogen.
2. Geestelijke gezondheidszorg:
Richten zich vooral op de geestelijke gezondheid van mensen. De ggz wordt onderverdeeld in
de huisartsenzorg en praktijkondersteuning ggz bij de huisarts, de generalistische/basis-ggz
en de specialistische ggz. Vaak wordt er gewerkt in multidisciplinaire behandelteams waarin
ook fysiotherapeuten, ergotherapeuten, ervaringsdeskundigen en andere behandelaars of
verzorgers zitten.
3. Zorg voor mensen met een verstandelijke of fysieke beperking (gehandicaptenzorg):
Instellingen voor zorg aan mensen met een fysieke en/of verstandelijke beperking. Veel
organisaties die zich inzetten voor mensen met een verstandelijke beperking.
- Stichting MEE: bijna in alle gemeenten actief en heeft als doel meedoen mogelijk te
maken voor iedereen.
- Sociaal werkers die in de in de gehandicaptenzorg werken houden zich vaak bezig
met de sociaal-emotionele ontwikkeling en bedenken activiteiten die de
ontwikkeling ondersteunen.
, 4. Jeugdzorg:
Opgroei- en opvoedingsondersteuning jeugd met een verstandelijke beperking,
jeugdpsychiatrie, jeugdzorgplus (gesloten jeugdzorg), jeugd-geestelijke gezondheidszorg en
jeugdbescherming vallen allemaal onder de jeugdzorg. In de jeugdzorg werken mensen met
een opleiding jeugdzorgwerker of recenter, maar soms ook mensen met een achtergrond in
de gehandicaptenzorg, met een juridische achtergrond of met een achtergrond in de
geneeskunde, pedagogiek, toegepaste psychologie of (ontwikkelings) psychologie.
Wat er aan zorg en ondersteuning in een gemeente beschikbaar is, wordt weergegeven in de sociale
kaart: dit kan letterlijk een plattegrond of ‘kaart’ van de gemeente zijn waarop is aangegeven welke
zorg en ondersteuning waar te vinden is. Soms alleen een lijst met namen en adressen. Niet alle
gemeenten hebben alle zorg beschikbaar.
