Over kunnen en aankunnen bij mensen met een verstandelijke beperking
Hoofdstuk 1 ‘Kunst van het afstemmen’
1.1
Mensen met verstandelijke beperking vaak langdurig afhankelijk van begeleiding. Vaak niet
alleen verstandelijk, maar ook op emotionele vlak. Daarom belangrijk om begeleiding goed
af te stemmen op verschillende ontwikkelingsniveaus van de persoon met verstandelijke
beperking. Hier komen verschillende behoeftes uit voort, waar rekening mee gehouden
moet worden.
Kenmerken verstandelijke beperking:
- Sprake van een beperking in de adaptieve vaardigheden die men nodig heeft om
zichzelf in het dagelijks leven te kunnen redden. Zowel in het denken (conceptuele
domein) en in de interacties (sociale domein) als in de concrete praktische
vaardigheden (adaptieve domein)
- Sprake van beperking in denkvermogen: cognitieve of intellectuele beperking.
- Beperking is ontstaan voor, tijdens of na de geboorte, maar in ieder geval gedurende
de ontwikkeling.
Gaat dus niet alleen om IQ. Vaak focussen we hier te veel op. Het gaat er vooral om waar de
persoon toe in staat is en waar zijn begrenzingen liggen. Ook in DSM-5 nu meer nadruk
gelegd op de beperkingen in adaptieve vaardigheden i.p.v. op IQ.
Vaak sprake van duale (bijkomende) problematiek. Er zijn namelijk ook vaak
gedragsproblemen of stoornissen. Deze bijkomende problematiek kan makkelijker ontstaan
omdat deze doelgroep draagkracht mist.
Afstemmen moet op meerdere vlakken gebeuren, maar in ieder geval op cognitief niveau,
gebied van vaardigheden en op emotioneel gebied. Afstemmen belangrijk voor de
begeleidingsrelatie met cliënt> ontstaan vertrouwensband. Afstemmen voorkomt daarbij
ook overvraging of onderstimulering van een cliënt, waardoor kans op ontwikkelen van
bijkomende problematiek kleiner wordt.
1.2
Iets kunnen of weten niet hetzelfde als iets aankunnen. Iets weten of iets kunnen is vaak niet
voldoende om je gedrag goed te kunnen sturen: ons gedrag wordt soms meer bepaald door
onze emoties dan door wat we weten. Emoties dienen voor overleving van het soort. Zo
bevordert uiting van plezier, door te lachen, de toenadering tot anderen. Emoties lijken
daarmee eerste basale reacties op gebeurtenissen te veroorzaken (gedrag), die door cognitie
(kennis) evt. nog bijgestuurd kunnen worden voordat reacties geuit worden. Soms is de
reactie echter al geuit voordat je de impuls kon tegenhouden. Mensen met verstandelijke
beperking kunnen minder terugvallen op cognitie, en lijken daardoor vaak meer basaal te
reageren, dus vanuit emoties.
Met iets aankunnen bedoelen we dat een persoon bewust of onbewust de situatie onder
controle heeft, diegene kan zich aanpassen aan wat de situatie van hem vraagt en zich sterk
genoeg voelt om iets te kunnen doen. Wanneer situatie onder controle is> eerder leiden tot
succeservaring. Als situatie niet onder controle is, hoofd te vol met emoties of met
gedachtes, dan is er een kleinere kans op een succeservaring.
, Emotionele ontwikkeling veel invloed op de sociale ontwikkeling. Deze twee houden sterk
verband met elkaar, kunnen deze niet los van elkaar zien. Daarom vaak sociaal-emotionele
ontwikkeling. Emotie gaat meer over de interne belevingswereld (voelen), sociaal gaat meer
over het gedrag van de persoon. In de cognitieve en emotionele ontwikkeling is cognitief
leidend. Emotionele ontwikkeling volgt de cognitieve ontwikkeling en stijgt hier niet
bovenuit.
Twee zaken over mensen met verstandelijke beperking:
De cognitieve ontwikkelingsleeftijd is altijd lager dan normale ontwikkeling. Logisch want
lager IQ is voorwaarde om van een verstandelijke beperking te spreken.
Emotionele ontwikkelingsleeftijd ligt bij mensen met verstandelijke beperking vaak lager dan
cognitieve ontwikkeling.
Cognitieve ontwikkeling en sociale redzaamheid gaat vooral over kunnen en weten, terwijl
emotionele ontwikkeling gaat over stemming, emoties en geweten. Samen met de sociale
ontwikkeling bepalen deze het ‘aankunnen’: het kunnen toepassen van adequate
gedragspatronen in allerlei situaties. De mate van het aankunnen bepaalt dan de mate van
het kunnen. Als iemand slecht in zijn vel zit, is draagkracht laag en hij is minder in staat om
vaardigheden in te zetten> meer ondersteuning nodig.
Je leeftijd heeft ook invloed op wat je kunt/aankunt. Hoe jong of hoe oud je bent, bepaald
mede wat voor mogelijkheden je hebt om te leren. Tijdens het leven doet iemand ook
positieve en negatieve ervaringen op. Het kan zijn dat het emotioneel ontwikkelingsniveau
laag ligt, maar door levenservaring de persoon vaardigheden of gedragingen vertoont die
niet passen bij het lagere emotionele ontwikkelingsniveau. Ervaringen doet men vaak op
tijdens opvoeding. Opvoeding vindt altijd plaats in een sociale en culturele context.
Daarnaast is karakter van invloed op diens handelen en motivatie. Ook psychopathologie
speelt grote rol in het leven van een groot aantal mensen met verstandelijke beperking.
De ontwikkeling bij mensen met verstandelijke beperking verloopt langzamer en moeizamer
dan normaal, vaak sprake van ontwikkelingsachterstand. Mensen met wie ze in aanraking
komen hebben vaak moeite om hen op juiste niveau te schatten. Vaak loopt de ontwikkeling
op verschillende levensgebieden ook niet gelijk. Mensen met lvb hebben vaak moeite met
overvraging. Bij hen is de beperking niet aan het uiterlijk van de persoon op te maken,
waardoor vaak een beroep wordt gedaan op hun onvermogen en waardoor zij meer dan
anderen hebben geleerd om de beperking te verbloemen. Overvraging kan leiden tot
sociaal-emotionele problemen, zoals stemmingsproblemen en psychose.
Onderscheid tussen actieve en passieve overvraging. Bij actieve overvraging sprake van een
teveel aan eisen of taken (moeten). Bij passieve overvraging krijgt cliënt juist teveel ruimte
(mogen). Structuur biedt voorspelbaarheid en daarmee veiligheid en rust, wat een
voorwaarde is voor succes. Is dit niet het geval, dan overheerst er een gevoel van
onduidelijkheid, onveiligheid of chaos. Ook een teveel aan deze gevoelens kan leiden tot
deze gevoelens> kans namelijk groot dat structuur doorbroken wordt door iets onverwachts.
Structuur betekent ook dat er ruimte is voor de cliënten om zelf beslissingen te nemen.
De afwezigheid van uiterlijke kenmerken kan positief zijn, want iemand wordt niet direct in
een hokje geplaatst. Anderzijds negatief, omdat zorgt voor onbegrip van de persoon en
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper anneroosdekorte. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,25. Je zit daarna nergens aan vast.
