Samenwerkend leren: Gezonde Voeding (week 1-9)
Week 1
Voedingsanamnese
Voedingsanamnese is een verzamelnaam voor verschillende technieken om de voedselconsumpte
van een persoon te schatenn lle eschik are technieken he en voor- en nadelenn De keuze hangt
af van het doel, de doelgroep en de eschik are middelenn Onderzoek naar de validiteit en
reproduceer aarheid van een techniek geef inzicht in de kwaliteitn Om deze kwaliteit te ver eteren
moet men de ronnen van fouten en variate in de metng kennenn Belangrijke ronnen van variate
zijn de tussenpersoonsvariate en de innenpersoons- of dag-tot-dagvariate in de voedingn Door het
aantal personen en/of het aantal dagen per persoon te vergroten kan men de reproduceer aarheid
van een groepsgemiddelde ver eteren, maar niet de validiteitn Het verkrijgen van valide en
reproduceer are resultaten vereist een duidelijk onderzoeksprotocol en draai oek voor het
veldwerkn De voedingsanamnese wordt in de gezondheidszorg voor andere doelen ge ruikt dan in
het wetenschappelijk onderzoekn De kwaliteitseisen zijn daarom anders, maar voor een
evaluateonderzoek van het diëtstsch handelen worden kwaliteitseisen gesteld, vergelijk are met
die voor wetenschappelijk onderzoekn
Technieken voedselconsumptieonderzoek
Retrospectieve technieken
Gericht op voedselconsumpte in het (recente) verledenn Werkt het est ij de consument thuis invnmn
gemak en meten van de hoeveelhedenn
24 uursvoedingsnavraag
Dietary history
Voedselfrequentemethode
24 uursvoedingsnavraag
Wat heef iemand gegeten en gedronken in de afgelopen 24 uur? In chronologische volgorde van
opstaan vorige dag tot opstaan de dag eropn
Voordelen 24 uursvoedingsnavraag:
Eenvoudige techniekn Factoren geld, tjd en personen kunnen eperkt lijven
Weinig ezwaarlijk voor de te onderzoeken personen
Toepas aar in alle lagen van de evolking
Mogelijk om een goed eeld te krijgen van de tjdstppen en plaats van consumpte
fge akende tjdsperiode
Nog geen eïnvloeding door ewustwording ij eerste enquête
Nadelen 24 uursvoedingsaanvraag:
Gegevens van één dag: variate van dag tot dag kan groot zijn
Beroep op het kortetermijngeheugen van onderzoekspersoon
Bereiding is soms moeilijk te achterhalen
Schaten van portegrootes kan moeilijk zijn
1
,Waargenomen vs. Gebruikelijke inneming
Waargenomen inneming = gemiddelde inneming over één of twee dagen
Gebruikelijke inneming = inneming over een langere periode
Tussenpersoonsvariate = de variate tussen personen onderling
Binnenpersoonsvariate = de variate van dag tot dag ij één persoon
Voor de evaluate van de consumpte van voedingsstofen in een evolkingsgroep is niet de
waargenomen inneming van elang, maar de ge ruikelijke innemingn Variate in waargenomen
inneming is groter dan ij ge ruikelijke inneming doordat er niet alleen sprake is van
tussenpersoonsvariate, maar ook van innenpersoonsvariaten
Dietary history
Gaat ervanuit dat iedereen een zekere regelmaat in het eetpatroon heefn Er worden verschillende
maaltjden in de loop van de dag doorgenomen met de respondentn Weekend wordt afzonderlijk
ehandeldn Dit kan met of zonder ‘check’ en ‘cross-check’n Zonder cross-check is in praktjksituates,
maar is eperkt ruik aar voor wetenschappelijk onderzoek naar inneming voedingsstofenn
check = aan de hand van een lijst met voedingsmiddelen nagaan hoeveel de proefpersoon ge ruikt
per tjdseenheidn
cross-check: gezinsinkopen nagaan of voedselconsumpte 1 2 dagen opschrijven
Voordelen dietary history:
Geef op individueel niveau een eeld van gemiddeld voedselge ruik gedurende een langere
periode
Grotere reproduceer aarheid dan 24-uurs recall
Kruisvraagmethode is getoetst op validiteit en is eschreven als wetenschappelijk instrument
Kruisvraagmethode wordt ge ruikt in ‘case-control’ onderzoek wanneer men is
geïnteresseerd in het volledige voedselpatroon
Nadelen dietary history:
Intensieve techniek voor ondervrager en ondervraagde
Hoeveelheid en nauwkeurigheid gegevens is afankelijk van de capaciteiten van ondervrager
en respondent
Techniek vereist goed getrainde interviewers met kennis van voedsel, voeding en receptuur
Informate is gemiddelde consumpten Extraatjes of ijzonderheden worden niet altjd in
kaart ge racht
Huidige consumpte kan de eantwoording eïnvloeden ij langere referenteperiode ( ijvn
jaar)
Uitwerking van gegevens is tjdrovend en moeilijk
Voedselfrequentiemethode
Navragen van de frequente van ge ruik van voedingsmiddelen voor een indruk van de kwaliteit van
voedingn
Voordelen voedselfrequentemethode:
Kan op snelle wijze grove tekortkomingen in de voeding achterhalen
Betere schatng van de ge ruikelijke inneming van voedingsstofen
Geen eïnvloeding van het eetgedrag
2
,Nadelen voedselfrequentemethode:
Geen navraag naar alle voedingsmiddelen, kans op miskwalifcate
Geheugen kan een eperkende factor zijn
Er wordt gevraagd naar groepen voedingsmiddelen inpnvn afzonderlijke producten, waardoor
eantwoording moeilijker is
Huidige consumpte kan de eantwoording eïnvloeden ij een lange referenteperiode
Geschikte voedselfrequentelijst is niet altjd voorhandenn Ontwikkeling en validate van een
nieuwe lijst is moeilijk en tjdrovend
Prospectieve technieken
gericht op voeding op het moment van consumpte of kort daarnan
Opschrijfmethode
Duplicaatvoeding
Opschrijfmethode
Respondenten noteren de geconsumeerde voedingsmiddelen gedurende één of meer dagen op
daarvoor estemde formulieren (voedingsdag oek)n Onderscheid tussen gewogen en geschate
methoden
Voordelen opschrijfmethode:
Geef een vrij nauwkeurig eeld van de gegeten en gedronken producten en hoeveelheden
op de etrefende dagen, inclusief ereiding voedsel
Mogelijk om een goed eeld van tjdstppen van consumpte en plaats van ge ruik te krijgen
fge akende tjdsperiode
Geen eroep op geheugen proefpersoon
Nadelen opschrijfmethode:
Voeding kan tjdens onderzoek wijzigenn Mensen worden zich al schrijvend ewust van
eetgedragn Schrijven kan remmend efect he en of leiden tot onderrapportage
Momentopname
Vergt veel tjd en inzicht van de proefpersoonn Niet iedereen is in staat of ereid mee te doen
met onderzoek
Duplicaatvoeding
Duplicaat van alles wat de te onderzoeken persoon eet en drinktn Dit verzamelmonster wordt
gehomogeniseerd en chemisch geanalyseerd op de gewenste voedingsstofenn
Voordeel duplicaatvoeding:
Geef zeer nauwkeurige afspiegeling van de gegeten voeding, mits emonsteren goed is
ge eurd
Nadelen duplicaatvoeding:
Zeer kost are techniek
Leent zich niet voor grootschalig onderzoek
Momentopname onder zeer specifeke omstandigheden
3
, Voedingswaarde epalen kan door middel van:
Chemische analyse
Monster van het voedsel of du ele porte wordt chemisch geanalyseerdn Nauwkeurig maar
kost aar en tjdrovendn
Voedingsmiddelentabel of databestand
NEVO-ta el
Voedselscore of nutriëntenscore
Voedselscore = ge ruiksfrequente x portegroote
Nutriëntenscore = voedselscore x nutriëntensamenstelling
Bijv: 2 plakken kaas 15 gn
Voedselscore = 2 x 15 g = 30n
Calcium per 100 g = 800 mgn
Voedingsstofenscore calcium = 30:100 x 800 = 240n
Biologische merkers = loed, urine, vetweefsel, feces, nagels en haar
Biologische merkers kunnen zelden voedselconsumpteonderzoek vervangenn lleen ij
ondervoeding is er een duidelijke relate tussen inneming en concentrate in iologische weefselsn
Uitzondering = natrum of kalium, waar ij urine goede informate verschafn
Basiselementen ij de verschillende technieken:
Tijdsaspect (heden of verleden, jaar- of seizoen asis, werk- of weekenddag, specifek of
patroon)
Metng hoeveelheden (wegen, schaten mn nvn huishoudelijke maten, standaardportes)
Omzetting hoeveelheden in nutriënten (chemische analyse, voedingsmiddelenta ellen)
Voedselvoorkeur en eetgedrag
Smaak en geur he en primair een emotonele etekenisn Het smaakzintuig en geurzintuig
informeren ons of voedsel ‘goed’ (lekker) of ‘slecht’ (vies) isn
De mens heef vijf zintuigen: smaak, reuk, tast, zicht en gehoorn Smaak en geur spelen de
elangrijkste rol ij waarnemen en waarderen van voedseln
Sensorische aspecten van voedsel
Smaak: zoet, zuur, zout, iter, umami
Geur: o jectgerelateerd
Textuur: hard, zacht, stroperig
Temperatuur: warm, koud
Uiterlijk: vorm, kleur
Gehoor: kraken, knapperigheid
Bij eoordelen van voedsel wordt onderscheid gemaakt tussen intensiteit en aangenaamheid van
sensatesn Intensiteit neemt monotoon stjgend toen De waardering daarvoor nietn Er estaat een
epaald optmum, waar oven de aangenaamheid afneemtn
Smaken identfceren we vaak niet alleen met het smaakzintuig in de mond, maar ook met het
geurzintuign Bijv: vanille, chocolade, aard eienn
Textuur heef ook invloed op smaak, ijvoor eeld zachte smaak van vetrijke producten of scherpe
smaak van peper (pijnzintuig)n
4
