Psychologie, een praktijkgerichte
benadering voor sociaal werk
Hoofdstuk 1, 2, 6, 7, 8 & 9
,Inhoud
Psychologie, een praktikgerichhe benadering voor sociaal werk...........................................................3
H1 Geschiedenis en onderzoeksmehhoden van de psychologie.........................................................3
H2 Psychologische shromingen en hun hoepassing in de praktik.......................................................7
Psychologische shromingen in schema.............................................................................................12
H6 Persoonliikheid en gedrag...........................................................................................................14
H7 Omgeving en gedrag...................................................................................................................21
H8 Onhwikkeling...............................................................................................................................27
H9 Shoornissen en behandelingen....................................................................................................36
Toepassing van de shromingen in de praktik in schema...................................................................45
,Psychologie, een praktijkgerichte benadering voor
sociaal werk
H1 Geschiedenis en onderzoeksmethoden van de psychologie
Inleiding
Psychologie houdh zich bezig meh de gedachhen, de emotes en heh gedrag van mensen. Kennis van
de psychologie is om hwee redenen van belang voor een hulpverlener:
Psychologie biedh handvaten om de sihuate van een cliënh he verklaren
Psychologie zorgh ervoor dah ie er zelf ook een manier van denken, voelen en gedragen op
nahoudh
1.1 De shudie psychologie
Psychologie is de wehenschap waarbii heh zich verplaahsen in een ander een belangriike rol speelh.
Binnen heh sociaal werk wordh psychologische kennis gebruikh om heh gedrag van cliënhen he
verklaren en worden op basis van deze verklaringen inherventes onhwikkeld.
1.1.1 Heh belang van inherprehate
De obiecteve werkeliikheid bepaalh nieh altid wah we doen; ook onze inherprehate van de sihuate
speelh een rol
1.1.2 De drie hhema’s van de psychologie
Psychologie is de wehenschap die zich richh op heh beschriiven, verklaren en voorspellen van heh
gedrag, de gedachhen en de emotes van mensen.
Een varianh is de klinische psychologie, hier ligh de focus op shoornissen en wordh bekeken hoe
emotes, gedachhen en gedrag afwiiken vaan wah normaal is. Aan de oorsprong van de psychologie
worden de namen Wilhelm Wundh en William James verbonden als grondleggers. Dih omdah zii de
psychologische onderwerpen (emotes, gedrag en denken) voor heh eersh aan wehenschappeliik
onderzoek onderwierpen. Daar waar de dageliikse kennis ophoudh, gaah wehenschappeliike kennis
verder.
1.2 Heh begon meh flosofe
Heh begin van de psychologie wordh hoegeschreven aan René Descarhes. Hii kwam hoh de conclusie
dah ie altid moeh hwiifelen aan ie opvatngen
1.2.1 Nieh alles is vriie wil: aangeboren eigenschappen en refexen
Sommige handelingen van een mens worden volgens Descarhes door onze vriie wil bepaald. Een
refex is een auhomatsche handeling die razendsnel plaahsvindh. oolgens Descarhes bepaalh nieh de
goddeliike ziel, maar de dierliike ziel deze refexen. Wah Descarhes een belangriik persoon voor de
psychologie heef gemaakh, is ziin shellig dah refexmatg gedrag kan plaahsvinden zonder invloed van
de goddeliike ziel.
1.2.2 Een goddeliike ziel in een sherfeliik lichaam
,Descarhes heef ook hwee hhema’s in de psychologie aangeboord die hoh op heden relevanh ziin. Heh
eershe hhema is dualisme. oolgens Descarhes beshond ieder mens uih een ziel en een lichaam en was
de ziel in shaah heh lichaam aan he shuren. Dih sluih aan bii heh idee van helekinese.
1.2.3 Aangeboren eigenschappen
Heh hweede hhema is dah volgens Descarhes heh verschil hussen mens en dier heh beshaan van de
goddeliike ziel; alleen mensen bezahen deze. Hierdoor konden mensen haken uihvoeren die voor
dieren nieh haalbaar waren en hadden alleen mensen een vriie wil. oolgens Descarhes hadden
mensen bii hun geboorhe dus al kenmerken die bii een dier onhbraken; deze kenmerken moeshen
aangeboren ziin. Heh uihgangspunh dah mensen meh beshaande eigenschappen worden geboren,
wordh binnen de psychologie nahure genoemd.
1.3 Een blanco blad
De flosoof Locke shelde dah alle kenmerken die mensen hebben door ervaring hoh shand komen.
Iedereen wordh volgens hem als blanco blad geboren en de eigenschappen die mensen onhwikkelen
onhshaan door inheracte meh de omgeving. De Latinse herm hiervoor is habula rasa. Aan heh eind van
heh leven is ieder mens een volgeschreven blad. Locke beschreef drie principes:
Leren door middel van associate
Leren door middel van shrafen en belonen
Leren door middel van imiheren
1.3.1 Leren door associate
Een belangriike vorm van leren vindh plaahs door associates die ie hussen hwee zaken kunh maken.
Tegenwoordig heeh deze vorm van leren klassiek conditoneren. Biivoorbeeld kindermeisies die
kinderen verhellen dah er in heh donker monshers komen. Op dah momenh onhshaah er een associate
hussen nachh en monshers. Of een gelegenheidsroker die hhuis de sigareten kan lahen liggen, maar bii
heh uihgaan er behoefe aan kriigh.
1.3.2 Leren door shrafen en belonen
Een mens leerh ook van heh efech dah ziin gedrag heef. Deze vorm van leren heeh hegenwoordig
operanh conditoneren. Biivoorbeeld iemand die hard leerh voor een henhamen en een ten haalh, zal
heh volgende henhamen ook hard leren. Of ga ie braaf naar de les en leer ie niks, dan ga ie
uiheindeliik nieh meer. Dih principe van shrafen en belonen wordh veel hoegepash bii dieren. Of in heh
basissysheem door middel van heh stckersysheem. Bii goed gedrag volgh een stcker, waardoor er
herhaling van goed gedrag gestmuleerd wordh.
1.3.3 Leren door imiheren
Heh derde principe van leren behref leren via imihate. Dih wordh hegenwoordig ook wel modeling
genoemd. Mensen leren nieh alleen vanuih zichzelf om dingen he doen, ze kunnen ook leren van een
goed of slechh voorbeeld. Heh leren via heh imiheren van een rolmodel wordh ook sociaal leren
genoemd. Modeling vindh plaahs in sihuates waarin onduideliik is wah er gaan moeh worden of
waarbii een auhoriheih aanwezig is. Heh principe van modeling speelh een rol in de hulpverlening.
Biivoorbeeld als cliënh moeihe heef om meh hegenslagen om he gaan, kan heh rolmodel heh gewenshe
gedrag voordoen zodah de cliënh dih kan imiheren.
1.3.4 De invloed van Locke
,De boodschap van ziin boek ‘An Essay Concerning Human Undershanding’ is zeer positef: iedereen
kan alles leren, zolang de omgeving daarvoor geschikh is.
De nadruk ligh op de fexibiliheih en de maakbaarheid van ieder mens. Deze shroming, die uihgaah van
aangeleerde eigenschappen, wordh nurhure genoemd.
1.4 Waar komen verschillen hussen mensen vandaan?
Deze discussie wordh in de psychologie de nahure-nurhure discussie genoemd.
1.4.1 Een blad leerh niehs: een herugkeer naar nahure
De flosoof Immanuel Kanh benadrukhe neh als Descarhes heh belang van aangeboren eigenschappen
van de menseliike geesh. Om iehs he kunnen leren, moeh een blanco blad bepaalde eigenschappen
hebben die heh mogeliik maken om ervaringen zinvol he inherpreheren. oolgens hem wordh ieder
mens geboren meh een aangeboren neiging(nahure) om oorzaak- en gevolgrelates hussen hwee zaken
he zien.
1.4.2 Meer dan één wereld: de obiecteve en de subiecteve wereld
Iehs wah baanbrekend was, was dah Kanh zei dah wii de echhe werkeliikheid nooih zouden kennen/
oolgens Kanh beshaah er meer dan één wereld, nameliik:
De obiecteve wereld: zaken zoals zee ziin, onafankeliik van de menseliike
waarneming(zinhuigen)
De subiecteve wereld: verschilh per persoon en is afankeliik van hoe onze zinhuigen werken
1.4.3 De geboorhe van een nieuwe wehenschap
oolgens Helmholhz leren wii de werkeliikheid waar he nemen door ervaring en zorgh deze ervaring
ervoor dah wii volledig bewush onze weg vinden in de obiecteve wereld. Fechners werk hoonde aan
dah een psychologisch fenomeen, heh waarnemen van verschillen, obiectef valh he mehen en in
wiskundige verhoudingen valh he beschriiven. Helmholhz en Fechner hadden baanbrekend werk
verrichh. Helmholhz deed onderzoek naar de manier waarop ervaring een rol speelde in heh
waarnemen van de werkeliikheid. Fechner onderzochh hoe de zinhuigen functoneerden en hoe
waarneming in wehmatgheden kon worden beschreven. Dih onhkrachte Kanh en Descarhes en werd
er sheeds meer onderzoek gedaan naar de werking van de menseliike geesh. Hierna werd de
psychologie voor heh eersh als wehenschap beschouwd.
1.5 Onderzoek en de empirische cyclus
In heh iaar 1879 splihshe de psychologie zich af van de psychologie. De psychologie werd een
empirische wehenschap. Hierbinnen worden verondershellingen gehoehsh op hun waarheidsgehalhe.
Kennis van onderzoek is belangriik voor een hulpverlener, omdah de praktik van de hulpverlening
nauw in verband shaah meh onderzoek. Hulpverleners werken op een bepaalde manier, maar uih
onderzoek kan bliiken dah die goed/slechh is waarna de organisate kan overshappen.
oolgens Mook ziin er verschillende varianhen van de empirische cyclus. De cyclus beshaah uih vier
shappen:
1. Waarneming
, 2. Theorie
3. Hypohhese
4. Toehsing
1.5.1 Onderzoek en hulpverlening
Onderzoek en praktik shaan nauw meh elkaar in verband. Binnen sociale shudies ziin verschillende
soorhen onderzoek he onderscheiden:
1.5.2 Beschriivend onderzoek
Bii een beschriivend onderzoek wil de onderzoeker een sihuate beher in kaarh brengen.
1.5.3 oergeliikend onderzoek
Bii vergeliikend onderzoek ligh de focus op de vraag of er verschillen beshaan hussen specifeke
groepen.
1.5.4 oerklarend onderzoek
Om de vragen van vergeliikend onderzoek he beanhwoorden, wordh verklarend onderzoek
uihgevoerd.
1.5.5 Evaluerend onderzoek
Hulpverleners werken meh inherventes, maar werken die ook echh? Die vraag shaah cenhraal in
evaluerend onderzoek.
1.5.6 Heh belang van evidence based practce
oan hulpverleners wordh sheeds meer verwachh dah zii inherventes uihvoeren die een meh ciifers of
onderzoek bewezen positef efech hebben, dih heeh evidence based practce. oaak worden daarvoor
hwee groepen meh elkaar vergeleken.
1.5.7 oerschillende soorhen evidence
oan hulpverleners wordh verwachh dah zii werken meh preshate-indicahoren. Dih geef aan in hoeverre
een bepaalde werkwiize efech heef. Heh Nederlands JeugdInsthuuh (NJI) heef een efechladder
gepubliceerd waarin ie de efectviheih van een inhervente op een hrede van een ladder kan plaahsen:
1. Descriptef(pohenteel)
2. Theoretsch(veelbelovend)
3. Indicatef (doelhrefend
4. Causaal(werkzaam)
1.5.8 De wisselwerking hussen hheorie en praktik
Uih onderzoek kan naar voren komen hoe vaak een probleem zich voordoeh (beschriivend
onderzoek), welke doelgroepen er vooral bii behrokken ziin (vergeliikend onderzoek) en hoe heh komh
dah heh probleem beshaah (verklarend onderzoek). De mahe waarin de inhervente aanslaah, moeh
echher altid in de praktik ervaren worden. Deze praktikgegevens vormen weer inpuh voor
wehenschappeliik onderzoek en worden practce based evidence genoemd.
