Samenvatting verzekeringsrecht
Week 1
Hoofdstuk 1 Inleiding. De overeenkomst van verzekering
1.1 Inleiding
1.2 Geschiedenis en totstandkoming
1.3 Plaats van de Nederlandse wettelijke regeling in het BW
1.4 Indeling
1.5 Dwingend recht
Aan het eind van iedere afdeling van titel 7.17 BW verbiedt de wetgever afwijkingen van
bepaalde wetsartikelen. Daarbij is een onderverdeling gemaakt: van sommige bepalingen
mag in het geheel niet worden afgeweken, van andere bepalingen mag ten aanzien van de
verzekeringnemer of tot uitkering gerechtigde niet worden afgeweken en van weer andere
bepalingen mag slechts niet worden afgeweken ten aanzien van de verzekeringnemer die
niet handelt in de uitoefening van een beroep of bedrijf.
Indien van een bepaling ter bescherming van één der partijen wordt afgeweken, dan is een
dergelijk beding vernietigbaar ex art. 3:40 lid 2 BW. Indien een dergelijke bescherming
ontbreekt, levert strijd van een verzekeringsvoorwaarde met een dwingende wetsbepaling
een nietige verzekeringsvoorwaarde op.
1.6 De elementen van de verzekeringsovereenkomst
1.6.1 Inleiding
Verzekering is de overeenkomst waarbij de ene partij, de verzekeraar, zich tegen het genot
van premie jegens haar wederpartij, de verzekeringnemer, verbindt tot het doen van een of
meer uitkeringen, en bij het sluiten der overeenkomst voor partijen geen zekerheid bestaat,
dat, wanneer of tot welk bedrag enige uitkering moet worden gedaan, of ook hoe lang de
overeengekomen premiebetaling zal duren art. 7:925 BW.
Uit deze omschrijving blijken 4 essentiële kenmerken:
- Er moet sprake zijn van een overeenkomst;
- Daarbij dient premie betaald te worden;
- De overeenkomst verbindt tot het doen van uitkeringen;
- Maar of, wanneer en hoeveel is onzeker.
Daarnaast geldt nog een extra vereiste, afhankelijk van de vraag of de verzekering een
schade of een sommenverzekering is:
- De verzekering strekt tot vergoeding van vermogensschade; of
- Het is onverschillig of en in hoeverre schade wordt vergoed en het betreft een
persoonsverzekering.
Indien een overeenkomst aan de eerste 4 eisen voldoet, maar niet strekt tot vergoeding van
vermogensschade en geen persoonsverzekering is, dan is het toch geen
verzekeringsovereenkomst.
1.6.2 Een overeenkomst
Een overeenkomst is een rechtshandeling, tot stand gekomen door de overeenstemmende
en onderling afhankelijke wilsverklaringen van 2 of meer partijen, gericht op het
teweegbrengen van een rechtsgevolg ten behoeve van een der partijen en ten laste van de
andere partij, of ten behoeve en ten laste van beide partijen over en weer. Voor een
schadeverzekeringsovereenkomst is daarbij relevant of de ene partij krachtens die
,rechtsband een in rechte afdwingbare geldelijke uitkering zal betalen tegenover de
verplichting van de andere partij tot betaling van premie.
1.6.3 Premie
Premie kan zowel een vast bedrag als een variabele omslag of naheffing zijn. Om te bepalen
of een bijdrage onder het begrip premie valt, doet in beginsel de hoogte of toereikendheid
van de voor de verzekeringnemer te betalen bijdrage niet ter zake. Wel is het mogelijk dat
een bedrag zo gering is, dat het gelet ook op de verhouding met de verzekerde prestatie,
niet meer als premie wordt gezien. De premie hoeft niet individualiseerbaar te zijn, maar kan
ook verscholen zitten in de prijs die de consument voor een bepaald product of een bepaalde
prestatie betaalt, waarvan de verzekering onderdeel uitmaakt.
In beginsel geldt niet dat een verzekeringsovereenkomst pas definitief tot stand gekomen is
nadat de eerste premiebetaling is verricht: de totstandkoming geschiedt door aanvaarding
van het aanbod tot verzekeren. Indien zich na totstandkoming een schade voordoet voordat
de eerste premie is betaald, kan de verzekeraar dus niet stellen dat er geen overeenkomst
bestaat. Dit is bij levensverzekering omstreden. Wordt geen premie betaald, dan bestaat
geen recht op een uitkering, maar de verzekeraar zal ook niet tot incasso van de niet-
betaalde premie overgaan.
1.6.4 Uitkering
De prestatie waartoe de verzekeraar gehouden is, kan bestaan in een of meer uitkeringen in
geld en/of een prestatie in natura.
1.6.5 Onzekerheid
Het criterium dat sprake moet zijn van onzekerheid is kenmerkend voor een
verzekeringsovereenkomst. Van onzekerheid moet sprake zijn ten tijde van het aangaan van
een verzekeringsovereenkomst. De literatuur betoogd dat de onzekerheidseis ook moet
gelden gedurende de verzekeringsovereenkomst.
De onzekerheid die aanwezig moet zijn bij het aangaan van de verzekeringsovereenkomst,
moet bestaan bij de betreffende partijen. Dit wordt aangeduid met de term subjectieve
onzekerheid. Partijen mogen wel overeenkomen dat de verzekering met terugwerkende
kracht wordt aangedaan, maar de HR aanvaardt niet dat de verzekering ook schade dekt die
het gevolg is van verwezenlijking van het risico voordat de verzekering tot stand is gekomen
indien de verzekeringnemer en/of verzekerde daarvan toen reeds kennis droeg.
Een meer objectieve benadering geldt voor de onzekerheid die van belang is voor de vraag
of sprake is van het zich voordoen van een verzekerd risico als bedoeld in de
dekkingsomschrijving. Op de vraag of sprake is van onzekerheid valt in zijn algemeenheid
niet te antwoorden; gekeken moet worden naar hetgeen in de concrete polisvoorwaarden is
opgenomen over het verzekerde risico. Die omschrijving bepaalt of een subjectief of meer
objectief criterium gehanteerd moet worden.
1.6.6 Schadeverzekering: vergoeding van vermogensschade
De schadeverzekering kent als vijfde kenmerk: De verzekering strekt tot vergoeding van
vermogensschade die de verzekerde zou kunnen lijden art. 7:944 BW. Met
vermogensschade wordt tot uitdrukking gebracht dat het gaat om elk vermogensrechtelijke
nadeel. Art. 6:96 BW bepaalt dat vermogensschade zowel geleden verlies als gederfde
winst omvat.
1.6.7 Sommenverzekering
Bij de sommenverzekering is het irrelevant of en in hoeverre met de uitkering schade wordt
vergoed. Het indemniteitsbeginsel (het beginsel dat bepaalt dat een
,verzekeringsovereenkomst niet de strekking mag hebben dat de verzekerde als gevolg van
het intreden van het risico in een duidelijk voordeliger positie geraakt) geldt dus niet bij
sommenverzekeringen. Wel dient het in beginsel om een persoonsverzekering te gaan.
Niet altijd is duidelijk of een verzekeringsovereenkomst een schadeverzekering of een
sommenverzekering betreft. De concrete polisvoorwaarden dienen in geval van twijfel uit te
wijzen of de overeenkomst overwegend een schadeverzekering of een sommenverzekering
is. Dit onderscheid kan relevant zijn wanneer eenzelfde gebeurtenis voor verzekerde, tevens
benadeelde, naast schade ook voordeel oplevert. Is er voordeel, dan moet dit voordeel in
overeenstemming met art. 6:100 BW bij de schadebegroting in mindering worden gebracht.
Volgens art. 7:975 BW is een levensverzekering een in verband met het leven of de dood
gesloten sommenverzekering, met dien verstande dat ongevallenverzekering niet als
levensverzekering wordt beschouwd.
Persoonsverzekering is de verzekering welke het leven of de gezondheid van een mens
betreft art. 7:925 lid 2 BW.
1.7 De personen betrokken bij de verzekeringsovereenkomst
1.7.1 Verzekeraar
Er worden geen eisen gesteld aan de hoedanigheid van verzekeraar. Een particulier kan dit
ook zijn. Die particulier dient het wel te houden op één verzekeringsovereenkomst en niet
meerdere overeenkomsten te sluiten, ook indien hij geen winst beoogt te maken. Anders kan
hij beschouwd worden als een persoon die een bedrijf uitoefen, zoals genoemd in art. 1:1
Wft (Wet op het financieel toezicht).
1.7.2 Verzekeringnemer
Verzekeringnemer als natuurlijk persoon is en verzekering sluit buiten beroep of bedrijf
Een natuurlijk persoon is geen rechtspersoon, beroep moet opgevat worden als vrij beroep,
bedrijf als alle overige manieren van bedrijfsmatig handelen. Daarbij geldt: niet wat schijnt is
doorslaggevend, maar wat is. Dat de professionele wederpartij dacht en mocht denken dat
de amateur een professionele fotograaf was, doet er niet toe.
1.7.3 Tot uitkering gerechtigde / verzekerde / begunstigde
De persoon die recht heeft op uitkering onder een schade- of sommenverzekering is in art.
7:926 lid 2 BW aangeduid met de term ‘tot uitkering gerechtigde’. Bij een schadeverzekering
heet de tot uitkering gerechtigde een verzekerde art. 7:945 BW. Bij de levensverzekering is
de tot uitkering gerechtigde de ‘begunstigde’; degene op wiens leven of gezondheid de
levensverzekering is afgesloten, dus het verzekerd lijf, heet de verzekerde art. 7:965 BW.
1.7.4 Tussenpersoon
De tussenpersoon is (meestal) de hulppersoon van de verzekeringnemer: de
assurantietussenpersoon of assurantiemakelaar. Hij heeft uitsluitend een bemiddelende
functie.
Hulppersonen van de verzekeraar zijn gevolmachtigde agenten. Een gevolmachtigd agent is
vertegenwoordiger van de verzekeraar: hij oefent namens en voor rekening van de
verzekeraar het verzekeringsbedrijf uit.
Hoofdstuk 2 Verzekeringsrecht en algemene voorwaarden
2.1 Inleiding
2.2 Uitleg van verzekeringsvoorwaarden
2.2.1 Algemeen
2.2.2 Fase 1: Is de betrokken verzekeringsvoorwaarde duidelijk, onduidelijk of
onbegrijpelijk?
, 2.2.2.1 Algemeen
Ingeval er een geschil rijst tussen een verzekeraar en een verzekerde over de inhoud van
een verzekeringsvoorwaarde dient allereerst bekeken te worden of de bewoordingen van het
betreffende beding duidelijk en onbegrijpelijk, dat wil zeggen niet voor meerderlei uitleg
vatbaar zijn dus het betreffende beding moet één lezing opleveren, dat wil zeggen dat twee
of meer lezingen mogelijk zijn, of onbegrijpelijk, dat wil zeggen er is geen enkele lezing af te
leiden omdat er geen touw aan vast te knopen is.
2.2.2.2 De Haviltex-norm
2.2.2.2.1 Inleiding
De algemene hoofdregel gezien de huidige rechtspraak is als volgt te formuleren: bij uitleg
van schriftelijke overeenkomsten gaat het om de vaststelling van de juridische betekenis van
de door de contractanten afgelegde verklaringen en de daardoor ontstane rechtsgevolgen
voor deze contractanten. Bij uitleg van overeenkomsten komt het niet enkel aan op de
taalkundige uitleg van de bepalingen van het contract; het komt aan op de betekenis die
partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen
mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten
verwachten. Daarbij kan onder meer van belang zijn tot welke maatschappelijke kringen zij
behoren en welke rechtskennis van zodanige partijen kan worden verwacht.
Allereerst kan worden gezocht naar de subjectieve gemeenschappelijke bedoeling van de
overeenkomst; indien dat niet vast te stellen is, komt een meer objectieve uitleg in beeld,
waarbij alle omstandigheden van het geval moeten worden meegewogen.
Een objectieve uitleg is met name aan de orde als het gaat om overeenkomsten die naar hun
aard meer bedoeld zijn om belangen en rechtspositie van derden te beïnvloeden. In dit geval
zijn de bewoordingen van de overeenkomst, gelezen in de gehele tekst ervan,
doorslaggevend.
Uit arrest Van Hove volgt dat het bij de beantwoording van de onderhavige vraag het er
kortweg gezegd om gaat of de consument de draagwijdte van het beding al dan niet heeft
begrepen, ook al is het uit grammaticaal oogpunt correct opgesteld. De consument heeft de
economische gevolgen die er voor hem uit de overeenkomst voortvloeien, moeten kunnen
inschatten. Men moet dus bedingen niet zelfstandig beoordelen, maar in samenhang met
elkaar.
2.2.2.2.2 Bijzondere omstandigheid 1: Deskundigheid van de verzekerde op een
bepaald terrein
De deskundigheid van de verzekerde op een bepaald terrein kan bij de uitleg van de
verzekeringsovereenkomst worden meegenomen. Het is dan mogelijk dat voor een bepaalde
technische betekenis van een woord wordt gekozen indien deze betekenis in een bepaalde
branche of bepaalde kring gebruikelijk is en de verzekerde over voldoende branchekennis
beschikt of tot een bepaalde kring behoort.
De omstandigheden van het geval bepalen of bij een verzekering ten behoeve van een
derde de rechten van de derde uit de polis ook op basis van een subjectieve uitleg mogen
worden vastgesteld.
2.2.2.2.3 Bijzondere omstandigheid 2: Bijstand van de verzekerde door een
onafhankelijke tussenpersoon
Het feit dat de verzekerde is bijgestaan door een onafhankelijke verzekeringstussenpersoon
kan meebrengen dat een bepaalde clausule als duidelijk wordt aangemerkt en dient te
worden uitgelegd in de zin zoals die door de verzekeraar wordt voorgestaan omdat de
verzekeraar er in het bepaalde geval van uit mocht gaan dat de onafhankelijke
