HC 8: Mythes, mensbeelden en visies op de
werkelijkheid
Inhoud:
- Mensbeelden
- Oorzaak en gevolg
- Begrijpelijkheid van de wereld
- Vragen en problemen
Mensbeelden – economische mens
Homo Economicus: volledige ratonaliteit, volledige informate, eigenbelang & nutsmaximalisate,
vrijheid en zelfbeschikking, vooruitgang. waar het dit college vooral over gaat
William James: ‘The baby, assailed by eyes, ears, nose, skin and entrails at once, feels it all as one
great blooming buzzing confusion.’
Je moet de wereld zien als een enorme chaos van indrukken waarbij je gaat kiezen waar je je
aandacht op gaat vestgen, een baby ziet alleen nog maar deze chaos en heef nog geen
vaardigheden zoals oorzaak-gevolg relate. Baby’s zijn geen ratonele wezens, reageren op impulsen.
Langzamerhand worden ze steeds ratoneler.
Eigenbelang en zelfbeschikking en dan vooral gericht op stukje ‘eigen’ en ‘zelf’
Hoe kan het dat je dezelfde persoon bent terwijl al je materiele componenten zijn ingewisseld?
Bv. bij auto’s: Hoeveel delen moeten nog hetzelfde zijn van een bepaalt type auto totdat het niet
meer dat type auto genoemd mag worden?
Schip experiment
Wat is het schip van Thesuis?
Eerste schip: schip van Thesuis als kapitein maar bestaande uit allemaal nieuwe onderdelen
Tweede schip: schip dat een andere kapitein heef gebouwd met alle oude onderdelen van het schip
van Thesuis die onderweg overboord zijn gegooid.
ook hierbij zie je weer dat taal heel belangrijk is want iemand die voor het eerste schip kiest kan
hierbij als argument hebben dat er wordt gevraagd naar het schip van Thesuis en op het eerste schip
hij als persoon staat en op het tweede niet. Maar een ander iemand kan de vraag juist interpetreren
als dat er gevraagd wordt naar het originele schip.
Team experiment
Stel je bent fan van PSV. Op een dag wordt je wakker en bestaat heel het team uit ajax-spelers. Ben
je dan nog steeds PSV-fan?
Ja, want er blijven ook nog een hoop elementen hetzefde, bv. stadion, kleding etc.
Nee, want het hele team bestaat uit andere personen.
Belangrijk hier wat jou een PSV fan maakt, misschien gaat het om de spelers, misschien om het
stadion, misschien om de kleding. Wederom taal heel relevant, wat wordt bedoelt met team, alle
spelers of ook de coaches etc.
Jezelf
Wanneer blijf je jezelf?
De homo economicus stelt dat je jezelf blijf zolang je je ratonaliteit behoudt. Maar dit werkt in de
praktjk waarschijnlijk niet zo. lls je bijvoorbeeld vergeet van wie je houdt, zul je wel het gevoel
hebben dat je een deel van jezelf verliest.
,Ziel
lls je geloof dat je een ziel hebt dan is dat hetgeen wat je gebruikt om jezelf te omschrijven.
Geloof geef je iets om aan vast te houden
lndere dingen die invloed hebben op wie je bent, dus als je deze verliest ben je jezelf niet meer:
- DNl
- Lichaam
- Hersenen
- Idealen
- Gevoelens
- Gedachten
- Herinneringen
- Materiaal bezit
- lndere mensen Wat je voelt en vindt hangt sterk af van wat mensen op ons heen voelen
en vinden.
Oorzaak & Gevolg – basis (economische) wetenschap
Oorzaak en gevolg is de basis van de wetenschap (vooral in de economie) en dus ook de basis van
economische modellen. llle experimenten zijn erop gebaseerd dat je iets doet en wat er dan
gebeurd. Vraag die belangrijk is: zijn we wel zo goed in het vinden van oorzaak-gevolg relates? Want
als we daar niet goed in zijn, en we gaan ervan uit dat oorzaak-gevolg relates de basis van de
wetenschap is, falen we in de wetenschap.
Twee aannames
- De wereld is in principe begrijpelijk.
(anders heef het geen zin om het te bestuderen)
- De beste manier om de wereld te begrijpen is door het vinden van oorzaak-gevolg relates.
waar het dit subkopje vooral over gaat.
Voorbeeld
Hoe meer ijs er wordt gegeten, hoe meer mensen verdrinken. Dit is een bewezen. Maar toch geen
relevante oorzaak-gevolg relate, want er is nog een derde factor: zomer. In de zomer eten mensen
veel meer ijsjes dan in de winter en in de zomer gaan mensen ook veel meer zwemmen dus is de
kans op verdrinken groter.
Daniel Kahneman: ‘We are pattern seekers, believers in a coherent world, in which regularites
appear not by accident but as a result of mechanical causality or of someone’s intenton.’
We zijn vaak geneigd oorzaak-gevolg relates te zien, omdat we dat een fjne relate vinden, ook al
zijn die er niet (zie ook voorbeeld).
Hoe onderscheiden we wetenschap van geloof (magie)? Wanneer bestaat de oorzaak-gevolg relate
echt en wanneer is hij verzonnen? Hoe onderscheiden we werkelijkheid van mythe?
Sedlácek: ‘Het geloof in een of andere ratonele en logische orde in een systeem (de samenleving, de
economie) ligt impliciet ten grondslag aan iedere vorm van (economisch) onderzoek.
Vergelijkbaar aan citaat van Kahneman.
Je moet eerst geloven dat er een orde bestaat voor dat je deze überhaupt kan gaan bestuderen.
Je moet eerst de wereld begrijpen.
, Begrijpelijkheid – mythes en (economische) modellen
Projecteren we begrijpelijkheid op de wereld (d.m.v. bv. oorzaak-gevolg relates) of is de wereld ook
echt begrijpelijk?
Twee aannames
- De wereld is in principe begrijpelijk.
(anders heef het geen zin om het te bestuderen)
- De beste manier om de wereld te begrijpen is door het vinden van oorzaak-gevolg relates.
waar het dit subkopje vooral over gaat
Daniel Kahneman: ‘The idea that the future is unpredictable is undermined every day by the ease
with which the past is explained.’
De toekomst is onvoorspelbaar, maar we weigeren dat te geloven omdat het verleden zo
makkelijk uit te leggen is. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garante voor de
toekomst. De oorzaak en gevolg relate is helemaal niet zo voor de hand liggend en duidelijk dan we
denken.
Voorbeeld
We (ook degene die bijna niks van economie weten) kunnen nu veel makkelijker de oorzaken
aangeven van de crisis in 2008 (deel 1) terwijl de economen die alles van economie weten destjds
deze oorzaken niet konden aangeven. lchteraf oorzaak-gevolg relates zien is veel makkelijker dan
wanneer je er midden in zit, hierdoor lijkt het zo makkelijk en bestaat bij ons het idee dat we de
toekomst kunnen voorspellen.
Daniel Kahneman: ‘We are pattern seekers, believers in a coherent world, in which regularites
appear not by accident but as a result of mechanical causality or of someone’s intenton.’
Een ander manier om er van uit te gaan dat de wereld begrijpelijk is (naast geloven in oorzaak-
gevolg relates) is als je geloof dat de wereld door iemand geschapen is en vervolgens te weten wat
zijn of haar intente hier mee was.
lls je er van uitgaat dat god de wereld heef geschapen dan had God waarschijnlijk een plan.
Taal
In den beginne schiep god den hemel en de aarde… God noemde het licht dag, en de duisternis
noemde hij nacht… en God noemde het droge aarde, en de samengevloeide wateren noemde hij
zeeën.
Een ander belangrijk thema in dit deel: taal
God heef niet alleen geschapen maar heef ook benoemd. Belangrijk want iets is pas herkenbaar en/
of erkenbaar als het een naam heef.
Wittgenstein: de grenzen van onze taal zijn de grenzen van onze wereld.
Voorbeeld
In het Turks bestaat het woordje ‘zijn’ niet. Bekijken zij daarom de wereld anders?
Voor het Engelse woordje ‘awkward’ bestaat geen Nederlands woord dat precies hetzelfde gevoel
geef.
Wat ontsnapt aan de economische taal? Wat ontsnapt aan economische modellen?
(= Wat kun je niet benoemen? Wat kun je niet meten?)
lls bepaalde dingen niet in economische taal te bevatten zijn, dan kunnen ze ook niet door de
economie worden bestudeerd of in economische modellen worden uitgedrukt.
Sadlácek: ‘Door middel van de door onszelf aangebrachte ordening kunnen wij de realiteit pas echt
gaan zien; zonder die ordening verliest ze haar zin.’
het is onmogelijk om je voor te stellen dat je geen taal hebt. Taal is een aangebrachte ordening.
Zonder taal kun je niks zien, opmerken, herkennen.
